ادعای گمراه‌کننده رئیس کل بانک مرکزی درباره تراز تجاری

رئیس کل بانک مرکزی ایران می‌گوید: «تراز تجاری کشور در شش ماهه نخست سال ۱۴۰۲مثبت ۱۱ میلیارد دلار بوده است.»

محمدرضا فرزین، روز ۲۱ آذر ۱۴۰۲ در همایش اقتصاد ایران گفته (لینک بایگانی) است:

«تراز گمرکی ما منفی است، این برای اولین بار هم اتفاق نیفتاده. ۵۰ سال است تراز گمرکی ما منفی است… اما تراز تجاری ما مثبت و در شش ماهه مثبت ۱۱ میلیارد دلار است»

به طور معمول و بر اساس رویه مرسوم، تراز تجاری شامل صادرات و واردات کالاها و خدمات غیرنفتی بوده و این تراز بدون احتساب ارزش صادرات نفت و گاز ارایه می‌شود.

حتی در سال‌های پیش از دولت محمود احمدی‌نژاد در گزارش‌های مرتبط با حوزه تجارت خارجی، رقم ارزش صادرات ایران، بدون احتساب ارزش صادرات میعانات گازی و دیگر اقلام نفت پایه ارایه می‌شد.

از چندی پیش مقام‌های دولت سیزدهم از جمله ابراهیم رئیسی، رئیس دولت و احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد، در سخنان خود تراز تجاری را با محاسبه ارزش صادراتی نفت و گاز در نظر می‌گیرند تا این تراز در ظاهر مثبت به نظر برسد.

احتمالا این تفسیر جدید از تراز تجاری، واکنش دولتمردان دولت سیزدهم به تشدید کسری تراز تجاری و منفی شدن مابه‌التفاوت صادرات و واردات، در این دوره است.

محمدرضا فرزین نیز با تکرار همین رویه، تراز تجاری معمول و مرسوم را به مفهوم «تراز گمرکی» تغییر داده است تا همچنان با احتساب میزان صادرات نفت و گاز، تراز تجاری را مثبت جلوه دهد.

با این تعریف از تراز تجاری و با احتساب ارزش نفت و گاز صادراتی به عنوان بخشی از تراز بازرگانی، بعید است در سالی از این دوره ۵۰ ساله، ایران با کسری تراز تجاری روبرو بوده باشد که مثبت بودن تراز تجاری در شش ماهه امسال امری بی‌سابقه یا غیر معمول به نظر برسد.

بخش دیگر اظهارات رئیس کل بانک مرکزی، مربوط به آن چیزی است که او «تراز گمرکی» نامیده و به گفته آقای فرزین، در ۵۰ سال گذشته منفی بوده است و این منفی بودن امری عادی است.

لینک نمودار

نمودار بالا که بر اساس داده‌های منتشر شده در بانک اطلاعات سری‌های زمانی اقتصادی بانک مرکزی نشان می‌دهد تراز تجاری ایران بدون احتساب نفت و میعانات گازی در نیم قرن گذشته همواره منفی بوده است. اما برای اطلاق تراز گمرکی باید میعانات گازی را هم در نظر بگیریم، چنانکه در گزارش‌های گمرک در نظر گرفته می‌شود. در این صورت آمارهای موجود در ۱۸ سال گذشته نشان می‌دهد، به جز ۳ سال، تراز تجاری یا همان ترازی که محمدرضا فرزین آن را تراز گمرکی می‌نامد، منفی بوده است.

در سال ۱۳۹۴ تراز تجاری ۸۹۳ میلیون دلار، در سال ۱۳۹۵ تراز تجاری به میزان ۳۵۸ میلیون دلار و بالاخره در سال ۱۳۹۷ تراز تجاری در حدود ۱.۵ میلیارد دلار مثبت بوده و در واقع در این سه سال، ارزش صادرات از میزان واردات، پیشی گرفته است.

لینک نمودار

رئیس کل بانک مرکزی می‌گوید طی ۵۰ سال گذشته تراز گمرکی کشور همیشه منفی بوده، اما در شش ماه نخست امسال تراز تجاری کشور مثبت ۱۱ میلیارد دلار شده است.

اول، تراز تجاری ایران در حال حاضر مثبت نیست، طبق آمار ۸ ماهه گمرک تراز تجاری حدود منفی ۱۰ میلیارد دلار است.

دوم، تراز گمرکی با احتساب صادرات میعانات گازی که جزو آمار گمرک محاسبه می‌شوند، همیشه منفی نیست، دست‌کم در سال‌های ۹۴، ۹۵ و ۹۷ مثبت بوده است.

دقیقا مشخص نیست عدد ۱۱ میلیارد دلار چگونه محاسبه شده، اما ممکن است رئیس کل بانک مرکزی برای مثبت نشان دادن تراز تجاری درآمد نفتی را هم حساب کرده باشد که در این صورت نه امسال بلکه تقریبا در همه سال‌ها تراز ایران مثبت بوده است.

در ایران همیشه، تراز تجاری بدون احتساب نفت و تنها بر اساس صادرات و وارداتی که در گمرک انجام می‌شود محاسبه می‌شود، بنابراین حتی به فرض درست بودن عدد ۱۱ میلیارد رئیس کل بانک مرکزی، جا زدن این رقم به جای مفهوم متعارف «تراز تجاری» ممکن است مخاطب را به اشتباه بیندازد، به همین دلیل فکت‌نامه به آن نشان گمراه‌کننده می‌دهد.