ادعاهای متناقض درباره هواپیماها و لوکوموتیوهای خریداری شده در دولت سیزدهم

حسین طائب، رئیس پیشین سازمان اطلاعات سپاه پاسداران، روز ۱۵ آذر ۱۴۰۲ در مراسم گردهمایی اساتید حوزه علمیه قم با موضوع «طوفان الاقصی و تحولات جهانی» گفته است: «[در دولت سیزدهم] بیش از ۵۰ هواپیما، هلیکوپتر و ۴۰۰ لوکوموتیو خریده شده‌است.»

آقای طائب به نوع هواپیماهای خریداری شده اشاره‌ای نکرده است، ضمن آنکه آمار تفکیکی از تعداد هواپیماها و هلیکوپترها ارایه نکرده، اما به طور معمول منظور از خرید یا واردات هواپیما در اینگونه اظهار نظرها، هواپیماهای پهن‌پیکر مسافربری است. 

پیش از این نیز، اخبار مربوط به خرید تعداد قابل توجه هواپیما از سوی دیگر مقام‌های دولتی نیز اعلام شده بود، هرچند که اعداد و ارقام اعلام شده در آن اخبار و اظهارنظرها چندان دقیق نبودند.

از جمله محمد محمدی‌بخش، رئیس سازمان هواپیمایی کشوری در آبان ماه ۱۴۰۲ از اضافه شدن ۹۰ فروند هواپیما در دولت سیزدهم به چرخه پروازی خبر داده بود. به گفته معاون وزیر راه و شهرسازی، از این ۹۰ فروند، حدود ۵۰ فروند هواپیمای زمینگیری بودند که به چرخه پروازی بازگشته‌اند و حدود ۴۰ هواپیما نیز خریداری و به ناوگان هوایی وارد شده‌اند.

رئیس سازمان هواپیمایی کشوری در همان گفت‌وگو نیاز فعلی ناوگان هوایی را ۵۵۰ فروند هواپیما برآورد کرده و گفته بود: «در حال حاضر فقط ۱۷۵ هواپیمای فعال در فرودگاه‌های کشور نشست و برخاست دارد.»

این در حالی است که محمدی‌بخش، شش ماه قبل در اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۲ گفته بود در ۱۸ ماه گذشته ۵۵ فروند انواع هواپیما و هلیکوپتر خریداری و وارد کشور شده است. معاون وزیر راه تصریح کرده بود: «بیش از ۵۰ فروند هواپیما و هلیکوپتر در ۱۸ ماه گذشته به ناوگان وارد شده که ۲۰ فروند آن بعد از طی مراحل فنی به خطوط پروازی ملحق شده است.»

رئیس سازمان هواپیمایی کشوری مجددا در در شهریور ۱۴۰۲، اعداد و ارقامی متفاوت درباره هواپیماهای خریداری شده اعلام کرده بود: «در طول ۲۰ ماه گذشته ۶۰ فروند هواپیما به کشور وارد شده که ۳۰ فروند از این هواپیماها تاکنون عملیاتی شده است.»

علی بهادری جهرمی، سخنگوی دولت نیز در شهریور ۱۴۰۲ در تلویزیون ایران درباره خریداری هواپیما گفت: «در همین دولت هواپیماهای زیادی خریدیم اما نمی‌توانیم آنها را بگوییم، چون مسیر خریدمان لو می‌رود.»

مهرداد بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی نیز بدون اشاره به عدد و رقم، درباره هواپیماهای خریداری شده در آبان‌ماه ۱۴۰۲ گفته بود هر ماه تعدادی هواپیما خریداری می‌شود، به طوریکه: «تعداد قابل توجهی هواپیما تا پایان دولت سیزدهم به ناوگان حمل‌ونقل هوایی اضافه می‌شود.»

بذرپاش همچنین بار دیگر در آذرماه ۱۴۰۲ وعده داد: «تعداد ناوگان هوایی کشور تا پایان دولت سیزدهم دو برابر می‌شود.»

اعداد و ارقام ادعایی در مورد واردات هواپیما چقدر معتبر است؟

بررسی اخبار مربوط به خرید هواپیما در دو سال گذشته، واردات این تعداد هواپیمای ادعا شده را تایید نمی‌کند، البته این موضوع می‌تواند با نگرانی از تشدید تحریم‌ها مرتبط باشد. دست‌‌کم در این دوره زمانی دو ساله از روی کار آمدن دولت سیزدهم، در دو مقطع، اخباری از واردات هواپیماهای دست دوم به ایران منتشر شده‌است.

یکی از این مقاطع زمستان سال ۱۴۰۱ است که خرید پنج فروند هواپیمای ایرباس و بوئینگ از قول رئیس سازمان هواپیمایی کشوری به رسانه‌ها راه‌ یافت. روزنامه اعتماد خرید این هواپیماها را «ورود چراغ خاموش چهار ایرباس دست دوم» توصیف کرده بود که به نوشته این روزنامه متعلق به شرکت ماهان ایر بودند. روزنامه کیهان نیز در گزارشی بر انجام این خرید بدون برجام و اف‌ای‌تی‌اف تمرکز کرده بود.

خبر دیگر درباره خرید هواپیما را وب‌سایت تخصصی ch-aviation در میانه شهریور ۱۴۰۲ منتشر کرد، بر اساس آن ماهان ایر یک فروند ایرباس ۲۸ ساله را که پیشتر متعلق به وزارت دفاع فرانسه بود از طریق اندونزی خریداری کرد و به ناوگان این شرکت وارد کرد.

با این حال تعداد هواپیماهای خریداری شده در این اخبار با آنچه ادعا شده، فاصله معناداری دارد.

آمار واردات لوکوموتیو چقدر دقیق است؟

در مورد خرید و واردات لوکوموتیو نیز وضعیت مشابهی برقرار است، بر اساس اعلام قاسم عبداللهی، عضو انجمن شرکت‌های حمل و نقل ریلی، در سال‌های اخیر تحریم‌ها مانع از خرید و واردات لوکوموتیو بوده است.

علاوه بر تحریم‌ها موانع دیگری  نیز بر سر راه ورود لوکوموتیو به ایران وجود داشته است، برداشته شدن ممنوعیت واردات لوکوموتیو نو و کارکرده در برنامه هفتم توسعه پیش‌بینی شده که البته هنوز این برنامه به قانون قابل اجرا، بدل نشده است. البته پیش از این مجوز واردات موردی لوکوموتیو با تصویب در شورای عالی اقتصاد یا شورای سران سه قوه صادر شده است.

مرتضی ملانژاد، مدیرعامل شرکت واگن‌پارس مپنا اراک در شهریور ۱۴۰۲ در یک نشست خبری از صدور مجوز توسط شورای عالی اقتصاد درباره خرید ۵۰۰ دستگاه لوکوموتیو خبر داد که بر اساس آن مقرر شد ۲۰۰ دستگاه لوکوموتیو از داخل و ۳۰۰ دستگاه نیز از خارج تهیه شود. ملانژاد در همان نشست از  سفر مقام‌های دولتی راه‌آهن ایران به چین برای امضای قرارداد خرید ۸۰ دستگاه لوکوموتیو انتقاد کرد.

شهریار افندی‌زاده، معاون وزیر راه و شهرسازی در مهر ۱۴۰۲ در گفت‌وگو با ایلنا که از خروجی این خبرگزاری حذف شده، تعداد لکوموتیوهای آماده به کار در ایران را ۵۱۳ دستگاه اعلام کرد و گفت در سه سال گذشته، ۱۰۷ لوکوموتیو از چرخه فعالیت خارج شده‌است. 

با این حساب خرید ۴۰۰ لوکوموتیو ادعا شده در همین دوره‌ای که معاون حمل و نقل وزیر راه و شهرسازی از کاهش تعداد لکوموتیوهای فعال گفته در تناقض است ضمن آنکه ۴۰۰ لوکوموتیو معادل ۷۸ درصد لوکوموتیوهای فعال در ناوگان ریلی ایران و بیش از ۴۰ درصد کل لکوموتیوهای موجود در ایران اعم از فعال و از کار افتاده است.

بر اساس اعلام سعید جعفری، مدیرکل پیشین صنایع ریلی و دریایی وزارت صمت ظرفیت اسمی تولید لوکوموتیو در سه واحد تولیدی داخل ایران، حدود ۱۵۰ دستگاه در سال است اما به گفته او به دلیل نبود سفارش یا محدودیت منابع هیچگاه چنین ظرفیتی به کار گرفته نشد.

بابک احمدی ناقدی، مدیرعامل پیشین صنایع ریلی مپنا، میانگین میزان افزایش لوکوموتیو از سال ۱۳۶۰ تا شهریور ۱۴۰۱ را سالی کمتر از ۱۴ دستگاه اعلام می‌کند.

با توجه به این متوسط سالانه جذب لوکوموتیو جدید در شبکه ریلی ایران، خرید ۴۰۰ دستگاه لوکوموتیو در دو سال اخیر بسیار بعید و فراتر از تصور به نظر می‌رسد. 

ضمن آنکه برداشته شدن ممنوعیت واردات لوکوموتیو، در قالب برنامه هفتم به تصویب رسیده و مجوزهای واردات موردی بوده‌اند که امکان خرید ۴۰۰ دستگاه لوکوموتیو را غیرممکن می‌کرد، در عین حال توان داخل ساخت و تولید لوکوموتیو هم قادر به تامین چنین تعدادی لوکوموتیو نبوده و نیست.

حسین طائب، رئیس پیشین سازمان اطلاعات سپاه پاسداران می‌گوید: «[در دولت سیزدهم] بیش از ۵۰ هواپیما، هلیکوپتر و ۴۰۰ لوکوموتیو خریده شده است.»

پیش از این مقام‌های دولتی اعداد و ارقام ضد و نقیضی درباره خرید ۴۰ تا ۶۰ هواپیما اعلام کرده‌اند، اما هیچ گزارش مستند و مطمئنی برای رد و تایید هیچ کدام آنها در دست نیست. منابع معتبر تخصصی خارج از ایران اواخر تابستان امسال تنها خرید یک فروند ایرباس ۲۸ ساله را که زمانی متعلق به وزارت دفاع فرانسه بوده را تایید کرده‌اند. 

برای رد یا تایید آمار اعلام شده درباره خرید لوکوموتیو هم منبع مطمئنی وجود ندارد، اما آنچه مسلم است عدد ۴۰۰ لوکوموتیو به نسبت وضع موجود رقم بسیار بزرگی، معادل ۸۰درصد کل لکوموتیوهای فعال در ناوگان ریلی ایران است. 

با این اوصاف فکت‌نامه، به دلیل نبود دلایل کافی برای رد یا تایید ادعای مطرح شده، به گفته حسین طائب نشان «غیرقابل اثبات» می‌دهد.