ایران و هزینه ۶ میلیارد دلار آزاد شده

ابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم سه‌شنبه ۲۱ شهریورماه ۱۴۰۲، در گفت‌وگو با شبکه تلویزیونی ان‌بی‌سی‌ آمریکا در پاسخ به سوالی درباره پول‌های بلوکه شده گفت: « پول متعلق به جمهوری اسلامی ایران است و طبیعتا بر اساس تشخیص جمهوری اسلامی در نیازهایی که وجود دارد به مصرف خواهد رسید. این که پولمان را چگونه استفاده کنیم طبیعتا اختیارش با خود ما است.»

سند مکتوب یا جزییاتی رسمی از توافق اخیر ایران و آمریکا در ارتباط با ۶میلیارد دلار از پول‌های بلوکه شده منتشر نشده تا مشخص شود دامنه این توافق چه مواردی را در برمی‌گیرد و دو سوی این توافق به ازای گرفتن چه امتیازاتی متعهد به انجام چه کارهایی شده‌‌اند.

از این رو اظهارنظر مقام های مسوول یا گزارش‌های رسانه‌ای در این خصوص تنها منابع بررسی موضوع است.

این اظهارات رئیسی روز چهارشنبه، ۲۲ شهریورماه به وقت محلی موضوع پرسش شماری از خبرنگاران در نشست خبری متیو میلر، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا بدل شد، تا او توضیح دهد شش میلیارد دلار دارایی آزاد شده ایران در بانک‌های کره‌جنوبی پس از انتقال به قطر چگونه هزینه خواهند شد؟

متیو میلر در پاسخ به این خبرنگاران، گفت: «معافیت هایی که وزیر خارجه [آنتونی بلینکن] روز جمعه امضا کرد و دیروز به کنگره ابلاغ شد، برای انتقال وجوه [بلوکه‌شده] ایران نزد بانک‌های کره جنوبی، از طریق حساب های اروپایی و در نهایت به حساب هایی در قطر بود.»

سخنگوی وزارت خارجه آمریکا تاکید کرد: «این وجوه برای استفاده در معاملات بشردوستانه با نظارت دقیق وزارت خزانه‌داری در دسترس خواهند بود.»

میلر در پاسخ به پرسش خبرنگاری که به سخنان ابراهیم رئیسی در گفت‌وگو با شبکه تلویزیونی ان‌بی‌سی‌نیوز آمریکا گفت: «واقعیت این است وقتی این پول به حساب هایی در قطر برسد، تحت نظارت دقیق وزارت خزانه‌داری ایالات متحده در آنجا نگهداری می شود. این پول فقط برای مقاصد بشردوستانه قابل استفاده است و ما مراقب خرج کردن آن وجوه خواهیم بود و در صورت نیاز می توانیم دوباره آنها را مسدود کنیم.»

در آخرین گزارش‌های رسانه‌ای درباره این توافق نیز خبرگزاری رویترز دو روز قبل در گزارشی به نقل از منابع ایرانی و غیرایرانی شامل دیپلمات‌های ارشد غربی و آمریکایی روند کار را اینگونه توضیح داده است: «قطر با هدف نجات مذاکرات از شکست، متعهد شده که هزینه‌های بانکی انتقال وجوه از سئول به سوئیس و متعاقباً به بانک‌های قطری را پوشش دهد و در عین حال مسئولیت نظارت بر هزینه‌ها را نیز بر عهده بگیرد.»

در این گزارش رویترز تاکید شده است: «دوحه نظارت می‌کند که ایران چگونه وجوه آزاد شده را خرج می‌کند تا مطمئن شود که پولی برای اقلام تحت تحریم‌های ایالات متحده خرج نمی‌شود.»

در این گزارش به نقل از یک سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، آمده است: «واشنگتن با انتقال وجوه ایران از کره جنوبی به حساب‌های محدودشده در نهادهای مالی قطر موافقت کرده اما هیچ پولی به طور مستقیم به ایران منتقل نمی‌شود.»

در این گزارش به نقل از یک دیپلمات ارشد آمده‌است: «ایران ابتدا خواستار دسترسی مستقیم به منابع مالی بود، اما در نهایت با دسترسی از طریق قطر موافقت کرد. ایران غذا و دارو خواهد خرید و قطر مستقیماً پرداخت خواهد کرد.»

حدود یک ماه قبل در زمان مطرح شدن احتمال آزاد شدن اموال بلوکه‌شده ایران در کره‌جنوبی، ودانت پاتل، معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز در گفت‌وگو با کره‌تایمز تاکید کرده بود: «منابع مالی ایران که در حال حاضر در کره نگهداری می شود فقط می تواند برای اهداف بشردوستانه استفاده شود.»

اما نکته مهم در سخنان پاتل این بود که استفاده از این دارایی‌ها برای مقاصد بشردوستانه را «سیاست دیرینه ایالات متحده» توصیف کرده و گفته بود: « تحریم‌های ایالات متحده صرف نظر از اینکه دولت آنها چقدر اعتراض‌آمیز یا مشکل‌ساز باشد، مانع از دسترسی مردم عادی به کالاها و خدمات بشردوستانه نمی‌شود.»

عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی ایران در دولت حسن روحانی نیز یک ماه قبل در پستی که در شبکه اجتماعی ایکس منتشر کرده بود، به کنایه پرسیده‌بود: «الان باید خوشحال باشیم که با مجوز آمریکا از منابع خود برای غذا و دارو استفاده خواهیم کرد؟»

مهدی پورکرمی مقدم، دبیرکل سابق اتاق بازرگانی ایران و عراق، ۲۱ خردادماه ۱۴۰۲ در گفت‌و گو با روزنامه شرق گفته بود: «گره کور طلب ایران در عراق آنجاست که این کشور باید برای مورد به مورد پرداخت هایی که به ایران دارد، به آمریکا پاسخگو باشد و خزانه داری آمریکا همه این پرداخت ها را تایید کند.»

دبیرکل سابق اتاق بازرگانی ایران و عراق، استفاده از دارایی‌های ایران در بانک‌های عراقی برای خرید غذا، دارو و اقلام بشردوستانه را روال عادی مطابق قوانین خزانه داری آمریکا، اعلام کرد و گفت: «اتفاق ویژه‌ای رخ نداده است.»

بر اساس اظهارات مقام‌های آمریکایی نحوه هزینه‌کردن این اموال آنطور که ابراهیم رئیسی گفته در اختیار ایران نیست و این اموال صرفا برای خرید اقلام بشردوستانه و کالاهایی که تحت تحریم آمریکا نباشد، هزینه خواهدشد، ضمن آنکه بر اساس واکنش شماری از مقام‌های سابق ایرانی، استفاده از این اموال برای خرید اقلامی همچون غذا، دارو و تجهیزات پزشکی رویه جدیدی نیست.

ابراهیم رئیسی، در گفت‌وگو با شبکه تلویزیونی ان‌بی‌سی‌نیوز آمریکا گفته «تهران اختیار ۶ میلیارد دلار آزاد شده را دارد و هر کجا که نیاز داشته باشد، هزینه می‌کند.» سند مکتوب یا جزییاتی رسمی از توافق اخیر ایران و آمریکا منتشر نشده تا مشخص شود دامنه این توافق چه مواردی را در برمی‌گیرد. در نبود اسناد رسمی، اظهارنظر افراد مرتبط با موضوع و رویه‌های پیشین می‌تواند به عنوان مرجع راستی آزمایی به کار آید.

یک روز پس از اظهارات رییسی، متیو میلر، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در این باره گفت که این وجوه برای استفاده در معاملات بشردوستانه با نظارت دقیق وزارت خزانه‌داری در دسترس خواهند بود در صورت نیاز آمریکا دوباره آنها را مسدود می‌کند.

پیش‌تر خبرگزاری رویترز در گزارشی به نقل از منابع ایرانی و غیرایرانی نوشته بود: دوحه نظارت می‌کند که ایران چگونه وجوه آزاد شده را خرج می‌کند تا مطمئن شود که پولی برای اقلام تحت تحریم‌های ایالات متحده خرج نمی‌شود. در این گزارش همچنین به نقل از یک سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، تاکید شده است: واشنگتن با انتقال وجوه ایران از کره جنوبی به حساب‌های محدودشده در نهادهای مالی قطر موافقت کرده اما هیچ پولی به طور مستقیم به ایران منتقل نمی‌شود.

حدود یک ماه قبل ودانت پاتل، معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز در گفت‌وگو با کره‌تایمز گفته بود: «منابع مالی ایران در کره فقط می تواند برای اهداف بشردوستانه استفاده شود.» او این کار را سیاست دیرینه ایالات متحده توصیف کرده بود. عبدالناصر همتی، رئیس کل اسبق بانک مرکزی ایران نیز یک ماه قبل در پستی که در شبکه اجتماعی ایکس منتشر کرده بود، به کنایه پرسیده‌بود: «الان باید خوشحال باشیم که با مجوز آمریکا از منابع خود برای غذا و دارو استفاده خواهیم کرد؟»

مهدی پورکرمی مقدم، دبیرکل سابق اتاق بازرگانی ایران و عراق، اواخر بهار امسال در گفت‌و گو با روزنامه شرق استفاده از دارایی‌های ایران در بانک‌های عراقی برای خرید غذا، دارو و اقلام بشردوستانه را روال عادی مطابق قوانین خزانه داری آمریکا، دانسته بود.

از این رو به نظر می‌رسد برخلاف گفته ابراهیم رئیسی نحوه هزینه‌کردن این اموال در اختیار ایران نیست و این اموال صرفا برای خرید اقلام بشردوستانه و کالاهایی که تحت تحریم آمریکا نباشد، هزینه خواهدشد. بنابراین فکت‌نامه به این ادعای ابراهیم رییسی که «تهران ۶ میلیارد دلار آزاد شده را هر کجا که نیاز داشته باشد، هزینه می‌کند.» نشان نادرست می‌دهد.