ادعای شاخ‌دار تسنیم درباره برنگشتن ون‌های گشت ارشاد به خیابان

در روز دوشنبه ۲۶ تیر خبرگزاری تسنیم توییتی با این عنوان منتشر کرد: «ون‌های گشت ارشاد به خیابان‌ها برنمی‌گردند».

تسنیم در بخشی از توضیحات این خبر می‌نویسد: «در ۲۴ ساعت گذشته سؤالات بسیاری درباره نحوه اجرای این طرح در فضای مجازی مطرح شد که خبرنگار تسنیم این سوالات را از فرماندهان ارشد فراجا پیگیری کرد».

اما آنچه در ۲۴ ساعت پیش از اعلام این خبر اتفاق افتاد که این سوالات را برانگیخت چه بود؟

• یک روز پیش از این، در روز یکشنبه ۲۵ تیر، سعید منتظرالمهدی، سخنگوی فراجا از استقرار «گشت‌های خودرویی و پیاده پلیس» در سراسر کشور با هدف انجام مأموریت‌ها و برخورد با افرادی که بر «هنجارشکنی‌های اجتماعی» اصرار دارند، خبر داد. به گفته او این نیروها:

«ضمن انجام ماموریت‌های متعدد پلیسی ناگزیر با آن دسته از کسانی که متاسفانه بدون توجه به تبعات و عواقب پوششِ خارج از عرف همچنان بر هنجارشکنی خود اصرار دارند ضمن انذار و تذکر در صورت عدم تمکین از دستورات پلیس برخورد قانونی و آنان را به دستگاه قضائی معرفی خواهد کرد.»

• همزمان در شبکه‌های اجتماعی در ایران ویدیوهایی که حاکی برخورد ماموران با زنان بی‌حجاب است وایرال شد و گزارش‌های مردمی و مستنداتی از برخوردهایی که منتظرالمهدی وعده آغاز آن را از همان دیروز داده بود منتشر شد.

ویدیویی که گفته می‌شود از درگیری دختری با ماموران گشت ارشاد در خیابان گیشا و کمک خواستن زن بی‌حجاب است.

و ویدیویی از ممانعت بازداشت زنان بی‌حجاب در رشت توسط مردم و شلیک گاز اشک‌آور توسط پلیس:

عکس‌هایی هم از حضور ون‌هایی سفید رنگ به همراه نیروهای پلیس‌ یا افرادی که به نظر می‌رسد نیروهای لباس شخصی باشند در کنار آنها منتشر شده است. (لینک۱ ، لینک۲، لینک۳)

مجموع این اتفاقات طی دو روز اخیر به داغ شدن هشتگ گشت ارشاد در توییتر فارسی انجامید و باز حجاب اجباری را به سرخط خبر رسانه‌ها برد و به خبر منتشر شده در تسنیم منتهی شد.

اما این ادعای خبرگزاری نزدیک به سپاه پاسداران چه اندازه صحت دارد؟ آیا دیگر قرار نیست ون‌های گشت ارشاد به خیابان‌ها برگردند؟ برنگشتن این گشت‌ها به چه معناست؟ آیا دیگر کسی برای زنان بدون حجاب مزاحمتی ایجاد نمی‌کند؟

نگاهی به تیتر گزارش تسنیم که در رسانه‌های دیگر هم عینا بازنشر شده این تصور را به وجود می‌آورد که اساسا دیگر گشت ارشادی در کار نخواهد بود به این معنی که زنان بابت حجاب اجباری تحت فشار و تعقیب و آزار قرار نمی‌گیرند. نگاهی به متن خبر اما این برداشت را تایید نمی‌کند.

در متن این گزارش بعد از تاکید بر برنگشتن ون‌های گشت ارشاد آمده است: «هیچ خودرویی با بغل‌نویسی گشت ارشاد در خیابان‌ها دیده نخواهد شد.»

این گزاره می‌تواند به این معنا باشد که ممکن است خودروهایی که برای انجام کار گشت ارشاد اعزام می‌شوند ممکن است بغل‌نویسی متفاوتی داشته باشند و یا حتی مشابه ون‌هایی در گزارش‌های مردمی تصویر آنها منتشر شده چیزی روی آن نوشته نشده باشد.

این گزارش در ادامه تاکید دارد:

«گشت‌های خودرویی و پیاده پلیس که پیش از این هم مردم آنها را در خیابان دیده‌اند، در کنار تمام ماموریت‌های قبلی اگر مواردی از پوشش‌های نامتعارف را ببینند به افراد تذکر لسانی می‌دهند تحلیل اغلب فرماندهان فراجا و البته کارشناسان این است که ۹۰ درصد افراد به همان تذکر لسانی تمکین می‌کنند، فقط ۱۰ درصد هستند که ممکن است برنامه‌ریزی شده رفتار کنند و بخواهند که با برنامه اقداماتی انجام بدهند که ماموران پلیس مانع از رفتار هنجارشکنانه آنها در راستای ایجاد نظم و امنیت روانی جامعه می‌شوند.»

بنابر این بخش گزارش می‌توان گفت گشت ارشاد، به معنای دقیق کلمه همچنان برقرار است، یعنی بخشی از نیروهای انتظامی که ماموریت رصد و سرکوب زنان بدون حجاب اجباری را برعهده دارند بعد از چند ماه توقف دوباره در حال بازگشت به خیابان هستند و اگر نه با ون‌های سبز بغل‌نویسی شده با نام «گشت ارشاد» بلکه با «گشت‌های خودرویی و پیاده پلیس» این کار را انجام می‌دهند. ویدیویی از این گشت زنی و تعقیب و آزار توسط نیروی انتظامی در خبرگزاری تسنیم منتشر شده است.

ون‌های سفیدی که در گزارش‌های مردمی به آن اشاره شده هم می‌تواند نمونه‌ای از ون‌های بدون بغل‌نویسی باشند که در مواردی دیده شده پلاک سفید هستند، به این معنی که خودرو سازمانی نیستند و خودرو شخصی محسوب می‌شوند، با وجود این در اختیار نیروی انتظامی هستند.

در صورت تایید استفاده از ون‌های سفید بی‌نام و نشان این موضوع نگرانی‌ها را در مورد زنانی که به بازداشت و به این ون‌ها منتقل می‌شوند افزایش می‌یابد.

این بار اما دستکم بر اساس گزارش تسنیم و اظهارات سخنگوی فراجا، به نظر می‌رسد نسبت به قبل یک تفاوت در رویه گشت ارشاد به وجود آمده و آن این است که برخلاف گذشته زنان به بازداشتگاه وزرا منتقل نمی‌شوند و قرار نیست در کلاس‌های اجباری شرکت کنند و یا با اخذ تعهد آزاد شوند بر مبنای این گزارش:

«تحلیل اغلب فرماندهان فراجا و البته کارشناسان این است که ۹۰ درصد افراد به همان تذکر لسانی تمکین می‌کنند، فقط ۱۰ درصد هستند که ممکن است برنامه‌ریزی شده رفتار کنند و بخواهند که با برنامه اقداماتی انجام بدهند که ماموران پلیس مانع از رفتار هنجارشکنانه آنها در راستای ایجاد نظم و امنیت روانی جامعه می‌شوند.»

در این گزارش توضیح داده نشده که ماموران پلیس چگونه مانع آنچه که «رفتار هنجارشکنانه» خوانده شده می‌شود. با وجود این پیشاپیش این افراد اتهام مشارکت در یک اقدام «برنامه‌ریزی شده» زده شده است. اما نگاهی به سخنان روز گذشته سخنگوی قوه قضاییه تکلیف را مشخص می‌کند. او می‌گوید: «ضمن انذار و تذکر در صورت عدم تمکین از دستورات پلیس برخورد قانونی و آنان را به دستگاه قضائی معرفی خواهد کرد.»

این یعنی برخورد نیروی انتظامی با مسئله حجاب زنان حتی شدیدتر از قبل شده و مستقیما آنان را از خیابان به دستگاه قضا می‌فرستد.

«ما اصلا گشت ارشاد نداریم»

در مرداد ماه سال گذشته و پیش از اعتراضات سراسری انسیه خزعلی معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهوری ادعا کرده بود: «ما اصلا گشت ارشاد نداریم اینها پلیس امنیت اجتماعی هستند».

آن اظهار نظر از فکت‌نامه نشان شاخ‌دار گرفت و توضیح دادیم که طرح‌های برخورد با آنچه به آن «بدحجابی» و «بی‌حجابی» گفته می‌شود، اسامی مختلفی داشته است، اما محتوای اصلی و کارکرد آنها تفاوتی با هم ندارد. پس از تشدید برخوردها در نیمه دوم دهه ۱۳۸۰ و تشکیل «گشت ارشاد»، این عبارت تبدیل به یک واژه عمومی متعارف شد که برای توصیف عملیات پلیس برای برخورد شهروندان به دلیل نحوه پوشش آنها، به کار می‌رود.

حال با وجود اینکه یک سال از آن اظهار نظر خزعلی گذشته، تسنیم بار دیگر خبر از برنگشتن ون‌هایی که به کرات گفته شد وجود ندارد می‌دهد.

خبرگزاری تسنیم در روز ۲۶ تیر اعلام کرد: «ون‌های گشت ارشاد به خیابان‌ها برنمی‌گردند». بر اساس گزارش تسنیم: «هیچ خودرویی با بغل‌نویسی گشت ارشاد در خیابان‌ها دیده نخواهد شد.» این یعنی ون‌ها می‌توانند به شکل دیگری یا اساسا بدون بغل‌نویسی باشند.

یک روز پیش از آن در روز ۲۵ تیر، سعید منتظرالمهدی، سخنگوی فراجا از «گشت‌های خودرویی و پیاده پلیس» برای برخورد با افراد «هنجارشکن» خبر داده بود. منتظرالمهدی گفته بود «هنجارشکنانی» که به تذکر لسانی گوش نمی‌کنند به قوه قضاییه معرفی می‌شوند.

طی روزهای اخیر عکس‌ها و ویدیوهایی از درگیری مردم و پلیس بر سر حجاب و حضور ماموران در سطح شهر با ون‌های سفید منتشر شده‌است.

در مرداد ماه سال گذشته هم، انسیه خزعلی معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهوری ادعا کرده بود: «ما اصلا گشت ارشاد نداریم اینها پلیس امنیت اجتماعی هستند».حال با گذشت یک سال از اظهار نظر خزعلی، تسنیم بار دیگر خبر از برنگشتن ون‌هایی که به کرات گفته شد وجود ندارد، می‌دهد.

ممکن است بغل‌نویسی ون‌ها، رنگ، مدل یا اسم آنها تغییر کند، اما اینها تغییری در واقعیت وجود سیستمی برای کنترل نحوه پوشش شهروندان ایجاد نمی‌کند.

بنابراین فکت‌نامه به این ادعای تسنیم که «ون‌های گشت ارشاد به خیابان‌ها برنمی‌گردند» نشان شاخ‌دار می‌دهد.