روزنامه کیهان
روزنامه سراسری
ارزانی‌های دوران پهلوی گران‌تر از امروز بود.
نادرست
ادعای نادرست کیهان درباره مقایسه قدرت خرید در دوره پهلوی و امروز
اگر وقت ندارید …
- روزنامه کیهان چاپ تهران روز سه‌شنبه یازدهم بهمن‌ماه ۱۴۰۱ در شماره با انتشار مطلبی با عنوان «ارزانی‌های دوران پهلوی گران‌تر از امروز بود» تلاش کرده تا «قدرت خرید نسبی شهروندان» را پیش و پس از انقلاب مقایسه کند.
- این مطلب بدون ذکر منبع، قیمت برخی اقلام با حقوق و دستمزدهای آن دوره مقایسه شده است، اما روشن نیست که حقوق و دستمزدهای ذکر شده میانگین حقوق‌ها در آن دوره زمانی است یا حداقل دستمزد مبنای مقایسه نویسنده است.
- برای یکسان کردن بیشتر این مقایسه‌های بررسی تغییرات دو سنجه سرانه تولید ناخالص داخلی و سرانه درآمد ملی می‌تواند تصویری واضح‌تر از وضعیت اقتصادی در این مقطع زمانی ارائه کند.
- بر اساس داده‌های بانک جهانی از سرانه تولید ناخالص داخلی ایران به دلار ثابت سال ۲۰۱۵ میلادی، این رقم در سال ۱۹۷۸ که بخش عمده‌ای از سال ۱۳۵۷ خورشیدی را در بر‌می‌گیرد، بیش‌از ۶هزار دلار بود که در سال ۱۴۰۰ به ۵/۳ هزار دلار کاهش می‌یابد که بیانگر افتی حدودا ۱۲درصدی است. این عدد نسبت به سال ۱۳۵۵ حدود ۳۰درصد افت داشته‌است
- مقایسه سرانه تولید ناخالص داخلی ایران بر حسب ریال ثابت نیز معلوم می‌کند که این رقم از ۱۹ و نیم میلیون در سال ۱۳۵۷ به ۱۷ میلیون در سال ۱۴۰۰ کاهش یافته است. این عدد نسبت به سال ۱۳۵۵ حدود ۳۰درصد افت داشته‌است.
- همچنین بر اساس داده‌های بانک جهانی، سرانه درآمد ملی به دلار ثابت سال ۲۰۱۵ در سال ۱۳۵۷ حدود ۶هزار دلار بوده که در سال ۱۳۹۷ به اندکی بیش از ۵/۲ هزار دلار کاهش می‌یابد که بیانگر افت ۱۲/۴ درصدی سرانه درآمد ملی در این بازه زمانی است. این عدد نسبت به سال ۱۳۵۵ حدود ۳۰درصد افت داشته‌است
- سرانه درآمد ملی برحسب ریال ثابت نیز مشخص می‌کند که این رقم از ۱۹ میلیون در سال ۱۳۵۷ به ۱۷ میلیون تومان در سال ۱۴۰۰ کاهش یافته است که بیانگر افت ۱۱ درصدی است. این عدد نسبت به سال ۱۳۵۵ حدود ۳۰درصد افت داشته‌است
- در این بازه زمانی، متوسط جهانی، تقریبا ۱۰۰ درصد رشد داشته‌است. سرانه تولید ناخالص جهان، سال ۱۳۵۵ حدود ۳۰ درصد کمتر از ایران بود. سال ۱۳۵۸ از ایران پیشی گرفت و سال ۱۴۰۰ حدود ۱۰۶ درصد بیشتر از ایران است.
روزنامه کیهان چاپ تهران روز سه‌شنبه یازدهم بهمن ۱۴۰۱ با انتشار مطلبی با عنوان «ارزانی‌های دوران پهلوی گران‌تر از امروز بود» تلاش کرده تا به تعبیر نویسنده این گزارش «اصلاح یک باور ذهنی» بپردازد. مطلب کیهان با این جمله آغاز می‌شود:
«علت‌اینکه بعضی‌ها گمان‌می‌کنند در دوران پهلوی ارزانی بوده این است که عده‌ای نرخ‌های زمان شاه را برای جوانان نقل می‌کنند ولی از درآمدهای آن زمان صحبتی نمی‌کنند.»
در ادامه نمونه قیمت‌هایی از برخی کالاها در دوران پهلوی ذکر شده و این قیمت‌ها با حقوق و دستمزد کارگران و کارمندان در آن زمان مقایسه می‌شود تا در نهایت مطلب به این نتیجه‌گیری برسد که:
«البته قطعا وقتی فقط به قیمت‌ها نگاه کنیم آن دوران اجناس ارزان‌تر بوده اما وقتی مقایسه درآمدها را هم ملاحظه کنیم متوجه می‌شویم علی‌رغم چهل و چهار سال تحریم و بیش از دو برابر شدن جمعیت و هشت سال جنگ پرهزینه، توان خرید مردم امروز چندین برابر شده است.»
آنچه نویسنده این گزارش تلاش کرده با استفاده از قیمت اقلامی مختلف و متنوع و مقایسه با حقوق و دستمزد کارمندان و کارگران به آن برسد مفهومی است که می‌توان آن را با شاخص‌هایی اقتصادی توضیح داد.
قدرت خرید براساس سرانه تولید ناخالص داخلی
بررسی تغییرات شاخص سرانه تولید ناخالص داخلی، یکی از روش‌های معمول برای سنجش قدرت خرید نسبی شهروندان است که می‌تواند بازتاب‌دهنده سطح رفاهی خانوارها باشد.
تولید ناخالص داخلی، شامل مجموع ارزش کالاها و خدمات تولید شده در یک کشور در یک بازه زمانی مشخص (معمولا یک سال) است. با تقسیم این عدد بر جمعیت سرانه تولید ناخالص داخلی به دست می‌آید.
بر اساس داده‌های بانک جهانی از سرانه تولید ناخالص داخلی ایران به دلار ثابت سال ۲۰۱۵، این رقم در سال ۱۹۷۶ که بخش عمده‌ای از سال ۱۳۵۵ خورشیدی را در بر‌می‌گیرد بیش از ۷,۶۲۲ دلار بوده است.
نمودار زیر، مقایسه وضعیت سرانه تولید ناخالص داخلی ایران را با متوسط جهان و متوسط منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا است. هملن‌طور که نمودار نشان می‌دهد اثر انقلاب اسلامی در کاهش درآمد ایرانیان هویداست.
سرانه تولید ناخالص داخلی به دلار ثابت سال ۲۰۱۵
روند نزولی تولید ناخالص داخلی سرانه از همین سال آغاز می‌شود و در سال ۱۹۷۷ که آن را می‌توان معادل سال ۱۳۵۶ خورشیدی در نظر گرفت، متوسط سرانه تولید ناخالص داخلی ایرانیان به حدود ۷,۱۹۱ دلار کاهش می‌یابد. کاهش فعالیت‌های اقتصادی در پی وقوع بحران‌های اجتماعی و سیاسی، اعتصابات بخش‌های مختلف اقتصادی و در نهایت تغییر رژیم سیاسی در پی وقوع انقلاب بهمن ۱۳۵۷ مهم‌ترین دلایل نزول تولید ناخالص داخلی سرانه در آن بازه زمانی است.
روند نزولی سرانه تولید ناخالص داخلی به دلار ثابت ۲۰۱۵ تا سال ۱۹۸۱ مصادف با سال ۱۳۶۰ خورشیدی تداوم می‌یابد که وقوع انقلاب بهمن ۵۷، ملی شدن بسیاری از صنایع و کارخانه‌ها و مصادره گسترده اموال و دارایی‌های سرمایه‌دارانی که آنها را به دربار یا حکومت پهلوی منسوب می‌کردند از جمله دلایل این سقوط عملکرد اقتصادی محسوب می‌شود. در عین حال حمله عراق به ایران و آغاز جنگ بین دو کشور نیز تاثیر قابل توجهی بر عملکرد اقتصادی بر جای گذاشت.
سرانه تولید ناخالص داخلی با توجه به عملکرد اقتصادی و همچنین تغییرات جمعیتی در ۴دهه گذشته با فراز و فرودها و تغییر روندهایی همراه بوده است. اما بر اساس این داده‌ها، تولید ناخالص داخلی سرانه ایران به دلار ثابت سال ۲۰۱۵ در سال ۲۰۲۱ میلادی که می‌توان آن را با سال ۱۴۰۰ خورشیدی همزمان گرفت، به ۵,۳۴۵ دلار می‌رسد که در مقایسه با رقم تولید ناخالص داخلی سرانه در سال ۱۹۷۸ میلادی که بخش عمده‌ای از آن در سال ۱۳۵۷ گذشت، ۷۲۸ دلار کمتر است. به بیان دیگر میانگین سرانه تولید ناخالص ایران در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۵۷ شمسی، حدود ۱۲درصد افت کرد.
اما اگر مبدا مقایسه را سال ۱۳۵۵ در نظر بگیریم که تاثیر ناآرامی‌های اجتماعی، اعتراضات و اعتصابات منتهی به انقلاب اقتصاد ایران را تحت تاثیر قرار نداده بود، مشخص می‌شود که سرانه تولید ناخالص داخلی از سال ۱۳۵۵ تا سال ۱۴۰۰ حدود ۳۰درصد کاهش را تجربه کرده است.
داده‌های بانک جهانی نشان می‌دهد که در همین بازه زمانی یعنی از سال ۱۹۷۶ سرانه تولید ناخالص در اقتصاد جهان به قیمت‌های ثابت دلار ۲۰۱۵، نزدیک به ۵,۵۲۱ دلار بوده که در سال ۲۰۲۱ میلادی با رشد بیش از ۹۹/۴ درصد به ۱۱,۰۱۰دلار بالغ شده‌است. یعنی در دوره‌ای که سرانه تولید ناخالص داخلی در ایران ۳۰درصد کاهش داشته، سرانه تولید ناخالص در جهان تقریبا ۱۰۰درصد افزایش داشته و دو برابر شده‌است.
سرانه تولید ناخالص در ایران و جهان در سال ۱۹۷۸ (۱۳۵۷ شمسی) تقریبا یکسان است اما ۴۳ سال بعد یعنی در سال ۲۰۲۱ میلادی (۱۴۰۰ شمسی) سرانه تولید ناخالص در ایران ۵,۶۶۵ دلار کمتر از سرانه تولید ناخالص در اقتصاد جهانی است و این رقم در جهان بیشتر از دو برابر ایران است.
بانک جهانی در گزارش‌های دیگری سرانه تولید ناخالص داخلی کشورها را بر اساس ارز محلی آنها نیز تدوین و منتشر می‌کند. مقایسه سرانه تولید ناخالص ایران برحسب ریال به قیمت ثابت هم جالب توجه است، طبیعی است که روند تغییرات و فراز و فرود این نمودار مشابه با نمودار قبلی باشد.
سرانه تولید ناخالص داخلی براساس ریال ثابت ۲۰۲۱ (۱۴۰۰)
سرانه تولید ناخالص داخلی در سال ۱۹۷۶ معادل خورشیدی ۲۴,۷۲۵,۳۹۷ تومان سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰) است، این رقم در سال ۱۹۷۷ به ۲۳,۳۲۵,۹۱۵ تومان سال ۱۴۰۰ کاهش می‌یابد، همین روند کاهشی تا سال ۱۹۸۱ مصادف با سال ۱۳۶۰ تداوم یافته و به ۱۱,۳۹۴,۸۵۸ تومان سال ۱۴۰۰۰ می‌رسد.
بر اساس داده‌های بانک جهانی، سرانه تولید ناخالص داخلی بر حسب ریال به قیمت‌های ثابت در سال ۲۰۲۱ که می‌توان آن را معادل سال ۱۴۰۰ فرض کرد ۱۷,۳۳۷,۹۹۹ تومان است.
مقایسه سرانه تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۱۹۷۸ با این رقم در سال ۲۰۲۱ میلادی نشان می‌دهد که سرانه تولید ناخالص داخلی برحسب ریال به قیمت ثابت با افتی در حدود ۱۲درصد روبرو بوده است.
تغییر مبدا مقایسه از سال ۱۹۷۸ (۱۳۵۷ شمسی) به سال ۱۹۷۶ (۱۳۵۵ شمسی) افت سرانه تولید ناخالص داخلی بر حسب ریال ثابت را به رقمی در حدود ۳۰ درصد افزایش می‌دهد.
اما بانک جهانی سنجه دیگری را نیز به کار می‌گیرد که سرانه درآمد ملی است، این سنجه از تقسیم تولید ناخالص ملی به تعداد جمعیت به دست می‌آید. مبنای محاسبه تولید ناخالص ملی، ملیت تولیدکنندگان کالا و خدمات است و نه حضور آنها در داخل کشور با این حساب ارزش تولید خارجیان از تولید ناخالص داخلی کسر شده و در مقابل ارزش تولید ایرانیان در خارج از مرزها به آن افزوده می‌شود.
باید در نظر گرفت که به طور معمول تفاوت چندان فاحشی بین تولید ناخالص داخلی و تولید ناخالص ملی وجود ندارد.
بر اساس داده‌های بانک جهانی، سرانه درآمد ملی در ایران به دلار ثابت سال ۲۰۱۵ میلادی در سال ۱۹۷۸ که ما آن را مصادف با ۱۳۵۷ گرفته‌ایم، ۵ هزار و ۹۷۷ دلار بوده است این رقم در سال ۲۰۱۸ میلادی مصادف با سال ۱۳۹۷ خورشیدی به کمی بیشتر از ۵ هزار و ۲۳۶ دلار کاهش یافته که افتی معادل ۱۲/۴ درصد را نشان می‌دهد.
اگر سرانه درآمد ملی سال ۲۰۱۸ (۱۳۹۷) را به جای سال ۱۹۷۸ با این رقم در سال ۱۹۷۶ میلادی (۱۳۵۵) مقایسه کنیم مشخص می‌شود که سرانه درآمد ملی با افت ۳۰/۸ درصدی روبرو بوده است.
سرانه درآمد ملی به ناخالص داخلی به دلار ثابت سال ۲۰۱۵
سرانه درآمد ملی ایران بر حسب ریال ثابت هم الگوی مشابهی با مقایسه‌های قبل دارد، سرانه درآمد ملی ایرانیان بر حسب ریال ثابت در سال ۱۳۵۷، بیش از ۱۹ میلیون و ۳۸۷ هزار و ۲۱۸ تومان بوده که این رقم در سال ۱۳۹۷ به ۱۶میلیون و ۹۸۴ هزار و ۳۴۲ تومان کاهش یافته است. مقایسه این دو عدد بیانگر همان افت ۱۲/۴ درصدی است.
https://data.worldbank.org/share/widget?end=2018&indicators=NY.GNP.PCAP.KN&locations=IR&start=1960
درآمد ملی داخلی براساس ریال ثابت ۲۰۲۱ (۱۴۰۰)
چون این اعداد و ارقام مقایسه بین میانگین‌های سرانه تولید ناخالص داخلی و سرانه درآمد ملی در مقاطع مختلف زمانی است، نمی‌توانند تفاوت و تغییرات وضعیت درآمدی بین سطوح مختلف درآمدی را توضیح دهد، اما با مقایسه این سنجه‌ها می‌توان چنین نتیجه گرفت که به لحاظ عمومی وضعیت اقتصادی خانوارها در سال‌های اخیر نسبت به سال ۱۳۵۷ به عنوان سال وقوع انقلاب افت کرده‌است و هم سرانه تولید ناخالص داخلی و هم سرانه درآمد ملی با کاهش حدود ۱۲ درصد و اندکی بیشتر مواجه شده است.
مقایسه سرانه درآمد ملی بر حسب ریال ثابت در سال ۱۳۹۷ با این رقم در سال ۱۳۵۵ که اقتصاد ایران تحت تاثیر نارآرامی‌ها، اعتراضات و اعتصابات منجر به انقلاب نبود، نشان می‌دهد که میانگین درآمد سرانه ملی ایرانیان در بازه زمانی ۴۲ ساله ۱۳۵۵ تا ۱۳۹۷ بیش از ۳۰.۸ درصد افت کرده است.
جمع‌بندی
روزنامه کیهان با انتشار مطلبی با عنوان «ارزانی‌های دوران پهلوی گران‌تر از امروز بود» تلاش کرده تا به تعبیر نویسنده این گزارش «اصلاح یک باور ذهنی» بپردازد.
تلاش اصلی نویسنده این مطلب در برقراری تناسب بین حقوق و دستمزد کارمندان و کارگران در زمان پهلوی و مقایسه این درآمدها با قیمت‌های آن دوره است.
در ادامه این مطلب بدون ذکر منبع، قیمت برخی اقلام با حقوق و دستمزدهای آن دوره مقایسه شده است، اما روشن نیست که حقوق و دستمزدهای ذکر شده میانگین حقوق‌ها در آن دوره زمانی است یا حداقل دستمزد مبنای مقایسه نویسنده است.
برای یکسان کردن بیشتر این مقایسه‌های بررسی تغییرات دو سنجه سرانه تولید ناخالص داخلی و سرانه درآمد ملی می‌تواند تصویری واضح‌تر از وضعیت اقتصادی در این مقطع زمانی ارائه کند.
بر اساس داده‌های بانک جهانی از سرانه تولید ناخالص داخلی ایران به دلار ثابت سال ۲۰۱۵ میلادی، این رقم در سال ۱۹۷۸ میلادی که بخش عمده‌ای از سال ۱۳۵۷ خورشیدی را در بر‌می‌گیرد، بیش‌از ۶هزار دلار بود که در سال ۱۴۰۰ به ۵/۳ هزار دلار کاهش می‌یابد که بیانگر افتی حدودا ۱۲درصدی است. این عدد نسبت به سال ۱۳۵۵ حدود ۳۰درصد افت داشته‌است
مقایسه سرانه تولید ناخالص داخلی ایران بر حسب ریال ثابت نیز معلوم می کند که این رقم از ۱۹ ونیم میلیون در سال ۱۳۵۷ به ۱۷ میلیون در سال ۱۴۰۰ کاهش یافته است. این عدد نسبت به سال ۱۳۵۵ حدود ۳۰درصد افت داشته‌است.
همچنین بر اساس داده‌های بانک جهانی، سرانه درآمد ملی به دلار ثابت سال ۲۰۱۵ در سال ۱۳۵۷ حدود ۶هزار دلار بوده که در سال ۱۳۹۷ به اندکی بیش از ۵/۲ هزار دلار کاهش می‌یابد که بیانگر افت ۱۲/۴ درصدی سرانه درآمد ملی در این بازه زمانی است. این عدد نسبت به سال ۱۳۵۵ حدود ۳۰درصد افت داشته‌است
سرانه درآمد ملی برحسب ریال ثابت نیز مشخص می‌کند که این رقم از ۱۹ میلیون در سال ۱۳۵۷ به ۱۷ میلیون تومان در سال ۱۴۰۰ کاهش یافته است که بیانگر افت ۱۱ درصدی است. این عدد نسبت به سال ۱۳۵۵ حدود ۳۰درصد افت داشته‌است
در این بازه زمانی، متوسط جهانی، تقریبا ۱۰۰ درصد رشد داشته‌است. سرانه تولید ناخالص جهان، سال ۱۳۵۵ حدود ۳۰ درصد کمتر از ایران بود. سال ۱۳۵۸ از ایران پیشی گرفت و سال ۱۴۰۰ حدود ۱۰۶ درصد بیشتر از ایران است.
بنابراین ادعای روزنامه کیهان که «ارزانی‌های دوران پهلوی گران‌تر از امروز بود» یا به عبارت دقیق‌تر «قدرت خرید مردم در زمان پهلوی کمتر بود» نشان نادرست می‌گیرد.
