ادعای شاخ‌دار استفاده‌کردن سران غربی از خلبان‌های واکسینه‌نشده

این روزها نشست سالانه مجمع جهانی اقتصاد (World Economic Forum) در داووس، سوییس برگزار می‌شود. خبری که همزمان با این نشست در شبکه‌های اجتماعی فارسی‌زبان و پیام‌رسان‌ها دست‌به‌دست می‌شود، ادعا می‌کند سران کشورهای غربی برای سفر به این نشست، از خلبان‌هایی استفاده می‌کنند که واکسن نزده‌اند. این نوشته‌ها ادعا می‌کنند دلیل این اتفاق، اثر واکسن فایزر در سکته‌های ناگهانی است.

در این فکت‌چک، بررسی می‌کنیم این موضوع کجا بازتاب داشته، ریشه آن چیست و چه قدر درست است. آيا سران غرب برای حمل و نقل خود از خلبان‌های واکسن‌نزده استفاده می‌کنند؟

از پیام‌رسان‌ها تا توییتر فارسی و روزنامه کیهان

نخستین مواجهه ما با این خبر، پست‌هایی بود که مخاطبان فکت‌نامه برای ما ارسال کردند. آنها از ما خواستند این عکس را که با این توضیح منتشر شده فکت‌چک کنیم. آنها گفتند این پست‌ها را در پیام‌رسان واتسپ دریافت کرده‌اند:

‏اثر واکسن فایزر در سکته های ناگهانی چنان زیاد شده که سران غرب برای مسافرت هوایی از خلبانان واکسن نزده استفاده می‌کنند!!

نگاهی به توییتر فارسی نشان می‌دهد تعداد زیادی توییت، این ادعا را تکرار کرده‌اند. به عنوان مثال اگر دو عبارت «فایزر» و «سکته» را جستجو کنید، تعدادی توییت به همراه این اسکرین‌شات می‌بینید. (در زمان نوشته شدن این گزارش حدودا ۲۰ توییت فارسی را مشاهده کردیم.)

اما به جز پیام‌رسان‌ها و توییتر فارسی، ردپای این خبر را می‌توان در روزنامه کیهان نیز پیدا کرد. کیهان در تاریخ ۲۸ دی ۱۴۰۱ در بخشی با عنوان «پرسه در فضای مجازی» نوشته است:

فایزر، فایزر که می‌گفتند...

کاربری نوشت: «اثر واکسن فایزر در سکته‌های ناگهانی چنان زیاد شده که سران غرب برای مسافرت هوایی از خلبانان واکسن نزده استفاده می‌کنند!وقتی رهبر گفت واکسن آمریکایی ممنوعه تا این‌جاها رو میدید!»

استناد کیهان نیز به شبکه‌های اجتماعی است.

ضمن اینکه این خبر در سایت و شبکه‌های اجتماعی «قرارگاه جنبش انقلابیون» نیز منتشر شده است.

برخی در توییتر با اشاره به این خبر، نوشته‌اند اینگونه اتفاق‌ها نشان می‌دهد رهبر جمهوری اسلامی ایران به درستی مانع واردات این واکسن به ایران شده است. اشاره آنها به سخنرانی رهبر جمهوری اسلامی در ۱۹ دی سال ۱۳۹۹ است که در آن دستور داد مسئولان، واکسن‌های آمریکایی و انگلیسی را به کشور وارد نکنند.

انتشار خبر در نیوزپانچ؛ سایت مشهور فیک‌نیوز

نخستین بار در روز ۱۵ ژانویه ۲۰۲۳ (۲۵ دی ۱۴۰۱) یک پست در وبسایت News Punch منتشر شد که این خبر را منتشر کرد.

ابتدا لازم است بیشتر درباره وبسایت NewsPunch بدانیم.

نیوزپانچ یک وبسایت مشهور انتشار اخبار نادرست است" یک سایت آمریکایی که در سال ۲۰۱۴ تاسیس شده و در ابتدا Your News Wire نام داشته است. این سایت، اواخر سال ۲۰۱۸ به نیوزپانچ تغییر نام می‌دهد.

موسسه Poynter که در زمینه آموزش روزنامه‌نگاری و مبارزه با اخبار نادرست فعالیت می‌کند در سال ۲۰۱۸ در گزارشی به سراغ این سایت رفت. طبق پژوهش پوینتر، مطالب این سایت در سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ حدود ۸۰ بار از سوی سایت‌های دیگر فکت‌چکینگ، درستی‌سنجی شده و خبرهای آن به عنوان اخبار نادرست معرفی شده است.

یکی از مشهورترین تئوری‌های توطئه سال‌های اخیر که به «تئوری توطئه پیتزاگیت» مشهور است از طریق این سایت، منتشر شد؛ ماجرایی که در سال ۲۰۱۶ به صورت نادرست، ادعا می‌کرد چندین مقام بلندپایه حزب دموکرات و رستوران‌های ایالات متحده با یک حلقه قاچاق انسان و ارتباط جنسی کودکان مرتبطند.

خبر نادرست چه ادعایی مطرح می‌کند؟

خبری که در سایت نیوزپانچ منتشر شده این همان خبری است که عکس آن را بعدتر در واتسپ، توییتر فارسی و شبکه‌های اجتماعی نیز مشاهده می‌کنیم.

خبر با عنوان «مجمع جهانی اقتصاد خلبان‌های واکسن‌نزده را برای سفر به داووس استخدام کرده است؛ امنیت اعضای ما اولویت شماره یک است» منتشر شده است.

در متن خبر گفته‌شده که «کلاوس شواب»، موسس مجمع جهانی اقتصاد خلبان‌های واکسینه‌شده را از حمل و نقل اعضای مجمع جهانی اقتصاد به داخل و خارج از داووس ممنوع کرده و دلیل آن هم خطرات ایمنی آنهاست.

اما ماجرا چیست؟

یک خلبان پیشین به نام Alan Dana در یک گفتگوی ویدئویی اینترنتی با Maria Zeee گفتگو می‌کند. این گفتگو در برنامه Maria Zeee Uncensored انجام می‌شود. دانا در این گفتگو از یک خلبان سابق به نام جاش یودر که رئیس موسسه خلبانان آزاد ایالات متحده است نقل قولی را مطرح می‌کند. این موسسه مخالف واکسیناسیون اجباری خلبانان در ایالات متحده است.

دانا در این ویدئو از قول یودر می‌گوید که او تماس‌هایی را از افراد ثروتمند و شرکت‌ها دریافت کرده‌اند که می‌گوید مدیران آنها را با جت‌های تجاری و خدمه پرواز واکسن‌نزده جابجا کنند.

در این ویدئو اشاره‌ای به داووس یا مجمع جهانی اقتصاد نکرده است.

البته جاش یودر نیز بعدتر در توییتر می‌نویسد صحبتش ارتباطی با مجمع جهانی اقتصاد نداشته است. و این ادعا که در برخی رسانه‌ها مطرح شده درست نیست و او هیچ گاه نگفته که مجمع جهانی اقتصاد/داووس به دنبال خلبانان واکسینه‌نشده بوده است. او می‌گوید برخی افراد ثروتمند برای این منظور با او تماس گرفته‌اند.

نشانه دیگری نیز وجود ندارد که ادعای «استفاده سران غرب از خلبانان واکسن‌نزده» را تایید کند.

آنچه روی داده این‌طور بوده است: یک گفته در یک ویدئو مبنی بر تماس چند فرد ثروتمند برای استخدام خدمه واکسن‌نزده، در یک وبسایت انگلیسی‌زبان تبدیل به خبر نادرست «دستور موسس مجمع جهانی اقتصاد برای ممنوعیت پرواز خلبان‌های واکسن‌نزده» شده و در شبکه‌های اجتماعی فارسی به گونه‌ای مطرح شده که کیهان درباره آن می‌نویسد: «اثر واکسن فایزر در سکته‌های ناگهانی چنان زیاد شده که سران غرب برای مسافرت هوایی از خلبانان واکسن نزده استفاده می‌کنند!وقتی رهبر گفت واکسن آمریکایی ممنوعه تا این‌جاها رو میدید!»

استفاده از منابع انگلیسی‌زبان در خبرهای نادرست فارسی، یک تکنیک آشناست. پیشتر در یکی از ویدئوهای آموزشی مکتب‌خانه توضیح داده‌ایم که چگونه در فضای فارسی، با استفاده از یک خبر به زبان انگلیسی می‌توان به پخش یک شایعه نادرست پرداخت.

سایت‌های فکت‌چکینگ Politifact و Fullfact نیز به این خبر نیوزپانچ نشان نادرست داده‌اند. مجمع جهانی اقتصاد در پاسخ به فول‌فکت تاکید کرده این خبر نادرست است.

همزمان با برگزاری نشست سالانه مجمع جهانی اقتصاد در داووس، برخی از کاربران در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها با انتشار خبری که به زبان انگلیسی منتشر شده، ادعا کردند «اثر واکسن فایزر در سکته‌های ناگهانی چنان زیاد شده که سران غرب برای مسافرت هوایی از خلبانان واکسن نزده استفاده می‌کنند»

این گفته در روزنامه کیهان نیز منتشر شده است.

اصل خبر مربوط به وب‌سایت انگلیسی‌زبان ​​NewsPunch است که یکی از منابع تولید و انتشار اخبار جعلی و تئوری توطئه به شمار می‌رود. پایگاه‌های معتبر درستی‌سنجی بارها مطالب نیوزپانچ را به عنوان خبرهای نادرست معرفی کرده‌اند.

این سایت به یک ویدئو اشاره می‌کند که در آن یک خلبان پیشین، نقل قولی را از یک خلبان پیشین دیگر به نام جاش یودر که یکی از فعالان آزادی تزریق واکسن به خلبان‌های آمریکایی است، بازگو می‌کند. ادعا این است که آقای یودر گفته برخی از افراد ثروتمند و شرکت‌ها با او برای استفاده از خدمه واکسن‌نزده تماس گرفته‌اند.

خبر نیوزپانچ اما این نقل‌قول را به مجمع جهانی اقتصاد مرتبط کرده است؛ ارتباطی که گوینده اصلی نیز آن را رد می‌کند. این خبر در ایران با عنوان تاثیر فایزر بازنشر می‌شود، بخش سکته نیز به آن اضافه می‌شود در نهایت از آن به عنوان اثبات درایت رهبر جمهوری اسلامی برای منع ورود واکسن فایزر استفاده می‌شود.

فکت‌نامه به این ادعا که رهبران غرب به خاطر سکته بر اثر واکسن فایزر از خلبان‌های واکسن‌نزده استفاده می‌کنند، نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.