شعار زن، زندگی، آزادی ارتباطی با سمینار حزب رستاخیز ندارد.

امیر طاهری، تحلیل‌گر و روزنامه‌نگار ایرانی ساکن بریتانیا روز ۱۶ دی ۱۴۰۱ در مصاحبه‌ای با تلویزیون اینترنتی ایندیپندنت فارسی می‌گوید شعار زن، زندگی، آزادی اولین بار پیش‌از انقلاب و در یک مراسم بزرگداشت سالگرد روز کشف حجاب مطرح شده بود:

«این شعار (زن زندگی آزادی) در۱۷ دی که روز کشف حجاب بود در ایران به مناسبت بیست‌وپنجمین سالگرد دادن حق رای به زنان، در یک سمینار دانشگاه اصفهان از طرف جناح سازنده حزب رستاخیز، ارائه شد. در آنجا آقای هوشنگ انصاری که وزیر اقتصاد و دارایی بود در آن موقع، سخنرانی کرد و بعد چند تن از استادان دانشگاه اصفهان صحبت کردند یعنی برنامه ویژه‌ای بود برای حق رای به زنان ولی صحبت‌های دیگری هم در آن‌جا شد. در مورد اینکه زنان نیمی از جمعیت را تشکیل می‌دهند ورودشان به بازار کار کمک خواهد کرد به افزایش کارایی، پیشرفت اقتصادی. خب این شعاری نبود که مردم داد بزنن، ولی روی پوسترهای این سمینار بود الان هم پوسترهایش را می‌توانید در اینترنت پیدا بکنید.»

آقای طاهری پیش از این در ۲۷ آبان ۱۴۰۱ در برنامه اینترنتی بیژن فرهودی هم این ادعا را مطرح کرده بود.

اما واقعیت چیست؟ از سابقه این شعار چه می‌دانیم؟ آیا این شعار برآمده از ابتکار حزب رستاخیز است و در بیست‌و پنجمین سالگرد دادن حق رای به زنان این شعار مطرح شده است؟

پوستر همایش حزب رستاخیز

پوستری که امیر طاهری به آن استناد می‌کند و می‌گوید در اینترنت نیز پخش شده‌اند، تصویری است مربوط به هشتم اسفند ۱۳۵۶ که از سوی جناح سازنده حزب رستاخیز ملت ایران منتشر شده است.

همچنین در این روز، محمدرضا شاه پهلوی در یک مراسم با عنوان «شانزدهمین سالگرد دادن حقوق سیاسی و اجتماعی برابر با مردان به زنان ایران» در استادیوم ۱۲ هزار نفری آریامهر (آزادی) سخنرانی می‌کند.

در این پوستر می‌بینیم که عبارت «زن و آزادی» نوشته شده است. بنابراین نمی‌توان گفت که «شعار زن، زندگی، آزادی» از این همایش درست شده است؛ هر چند کلمات زن و آزادی در آن وجود داشته باشد.

عبارت‌های زن و آزادی کلماتی است که در آن سال‌ها بارها در سخنرانی‌ها و همچنین سیاست‌های کلان کشور به آن اشاره شده است. به عنوان مثال در همین سخنرانی روز هشتم اسفند، محمدرضا شاه به ادامه سیاست دادن آزادی به زنان اشاره می‌کند. اساسا پرداختن به مساله آزادی زنان، یکی از شعارهای محوری حکومت پهلوی بوده است. از همان ابتدا و با اجرای طرح کشف حجاب در سال ۱۳۱۷، این اقدام با عنوان «آزادی زنان» معرفی می‌شده است [۱] که نشان می‌دهد استفاده از ترکیب این دو کلمه در توصیف اقدامات حکومت پهلوی در مورد زنان سابقه طولانی دارد. بنابراین نمی‌توان اشاره به این دو کلمه پرتکرار را مساوی تولد شعار «زن، زندگی، آزادی» دانست.

نگاهی به این تصویر نشان می‌دهد تاریخ آنها ۸ اسفند ۲۵۳۶ (مصادف با ۱۳۵۶) است. این در حالی است که آقای طاهری در مصاحبه با بیژن فرهودی به «دو سال قبل از انقلاب» و در مصاحبه با ایندیپندنت فارسی به «بیست و پنجمین سالگرد دادن حق رای به زنان» اشاره می‌کند. به نظر می‌رسد هر دو تاریخ به اشتباه گفته می‌شود.
زنان ایرانی برای اولین بار در تاریخ ۱۹ دی ۱۳۴۱ و پس از آغاز انقلاب سفید در دوره محمدرضا شاه پهلوی، صاحب حق رای شدند. اتفاقی که ریشه در سال‌ها تلاش جریان‌های مختلف سیاسی کشور داشت و البته مخالفت برخی رهبران مذهبی از جمله آیت‌الله روح‌الله خمینی را هم برانگیخته بود.

بر همین اساس،‌ هشتم اسفند سال ۱۳۵۶، «پانزدهمین» سالگرد این اتفاق است که آقای طاهری به اشتباه آن را بیست و پنجمین سالگرد یاد می‌کند. (بیست و پنجمین سالگرد دادن حق رای به زنان با ۱۹ دی ۱۳۶۵ مصادف خواهد شد).

پیشینه «ژن، ژیان، ئازادی»

عبدالله اوجالان فعال و زندانی سیاسی کرد اهل ترکیه که از او به عنوان رهبر جنبش آزادی بخش کردستان یاد می‌شود در سال ۱۹۹۸-۱۳۷۶ با قرار دادن ریشه تاریخی ستم و بی عدالتی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در ظهور سلسله مراتب جنسیتی در دوران نوسنگی، رابطه مستقیمی را بین سلسله مراتب جنسیتی و تشکیل دولت پیشنهاد می کند. او زنان را اولین مستعره تاریخ می‌نامد و می‌گوید «تا زن آزاد نشود، جامعه آزاد نخواهد شد.» در میان کتاب‌های اوجالان نیز می‌توان ردپای این شعار را پیدا کرد. به عنوان مثال او در یادداشتی که در سال ۲۰۱۳ نوشته، به شعار زن زندگی آزادی اشاره می‌کند و از خوانندگان خود می‌خواهد که «رمز و فرمول جادویی زن، زندگی، آزادی» را آموزش داده و معرفی کنند.

در ایران نیز رد این‌ شعار را می‌توان در اردیبهشت ۱۳۹۴ پیدا کرد. زمانی که شبکه حقوق‌بشر کردستان با انتشار تصویری از اعتراض زنان در کردستان به مرگ فریناز خسروانی نوشت:

زنان کُرد در سنندج و سردشت: «مهاباد تنها نیست», «زن، زندگی، آزادی», «ما همه فرینازیم»

جرقه فراگیر شدن این شعار در ایران در مراسم خاکسپاری مهسا امینی در گورستان شهر سقز زده و تبدیل به شعار اصلی اعتراضات سراسری سال ۱۴۰۱ شد.

پیشینه این شعار در برخی از آثار هنری نیز دیده می‌شود. به عنوان مثال در فیلم «دختران آفتاب» محصول ۲۰۱۸، که گلشیفته فراهانی در آن بازی می‌کند، در سکانسی می‌بینیم که زنان کرد قبل از شروع عملیات خود علیه داعش،‌ شعار «زن، زندگی، آزادی» سر می‌دهند. کارگردان فیلم در مصاحبه‌ای می‌گوید زن، زندگی، آزادی نماد فلسفه اوجالان است.

این شعار در مبارزات زنان کرد علیه نیروهای داعش در سال‌ ۲۰۱۵ و در لحظاتی که زنان دوشادوش مردان در حال مبارزه برای رهایی از دست داعش بودند توسط زنان مبارز کرد سر داده شد تا به نماد مقاومت آنها تبدیل شود.

امیر طاهری، کارشناس سیاسی و روزنامه‌نگار در مصاحبه‌ای با تلویزیون اینترنتی ایندیپندنت فارسی می‌گوید شعار زن زندگی آزادی برای اولین بار ۱۷ دی به مناسبت بیست‌وپنجمین سالگرد روز دادن حق رای به زنان، در یک سمینار در دانشگاه اصفهان به ابتکار حزب رستاخیز، مطرح شده است.

طاهری در این مصاحبه سر دادن شعار از سوی مردم را رد کرده است. او تاکید می‌کند که این شعار بر روی پوسترهای یک سمینار در اصفهان بوده است.

او در مصاحبه خود به پوستری اشاره می‌کند که در اینترنت نیز قابل دسترسی است. نگاهی به تصاویر نشان می‌دهد که این طرح مربوط به هشتم اسفند سال ۱۳۵۶ است و روی آن نوشته شده «زن و آزادی». بنابراین نمی‌توان گفت که «شعار زن، زندگی، آزادی» از این طرح شروع شده است؛ هر چند کلمات زن و آزادی در آن وجود داشته باشد.

نگاهی به نوشته‌ها و مبارزات فعالان مدنی و مبارزان کرد در سال‌های گذشته نشان می‌دهد که شعار «زن، زندگی، آزادی» ریشه در افکار و نوشته‌های عبدالله اوجالان فعال و زندانی سیاسی کرد اهل ترکیه دارد. در سال‌های گذشته، نشانه‌های زیادی از سر دادن این شعار در میان زنان کرد دیده می‌شود.

بنابراین، ما در فکت‌نامه به این ادعای امیر طاهری که می‌گوید منشا شعار زن، زندگی، آزادی در ایران قبل از انقلاب و حزب رستاخیز بوده است، نشان نادرست می‌دهیم.

[۱]. منبع: کتاب کشف حجاب: بازخوانی یک مداخله مدرن، نوشته فاطمه صادقی، صفحه ۳۶