ادعای بالاتر بودن قدرت خرید ایرانی‌ها از ۱۱۲ کشور

خبرگزاری تسنیم در یادداشتی که ۲۵ آذر ماه ۱۴۰۱ با عنوان «یک مغالطه درباره ارزش پول ملی» منتشر کرده به استناد گزارش‌های بانک جهانی نوشته است: «قدرت خرید ایرانی‌ها با همین ریال از ۱۱۲ کشور بالاتر است.» در این یادداشت آمده:

«بر اساس آمارهای بانک جهانی، ایران در سال ۲۰۲۰ میلادی در شاخص قدرت خرید سرانه رتبه‌ی ۸۵ام دنیا را از میان ۱۹۷ کشور کسب کرده است؛ یعنی اگر جهان را به دو نیمه تقسیم کنیم، ما در نیمه بالایی قرار داریم و به‌طور میانگین، قدرت خرید مردم در ۱۱۲ کشور از ما ایرانیان کمتر است.»

آیا این ادعا درست است؟ آیا مقایسه ارزش پول ملی مغالطه است؟ آیا قدرت قدرت خرید مردم ایران از بیش از نیمی از کشورهای جهان بیشتر است؟ برای فهم این رتبه‌بندی باید مفهوم «برابری قدرت خرید» را توضیح داد.

«برابری قدرت خرید» به چه معناست؟

برابری قدرت خرید (Purchasing Power Parity) که به اختصار در متون و ادبیات اقتصادی PPP نوشته می‌شود، با یکسان کردن قدرت خرید ارزهای متفاوت و حـذف اختلافات سطوح قیمتی در کشورهای مختلف، شاخص‌های قابل مقایسه‌ای را برای کشورها ارائه می‌دهد.

در این روش ارزش‌های یک سبد واحد کالا در دو کشور بر اساس میزان پول محلی در هر کدام سنجیده شده و ارزش اسمی این پول‌های محلی بر مبنای این سبد‌های واحد برابر در نظر گرفته می‌شود.

با استفاده از این برابری نسبی ارزش دو پول ملی، می‌توان شاخص‌هایی کلان همچون تولید ناخالص داخلی کشورها را بر یک مبنای واحد محاسبه و رده‌بندی کرد.

در واقع با استفاده از معیار برابری قدرت خرید می‌توان ارزش تولید ناخالص داخلی یا سرانه تولید ناخالص داخلی کشورهای مختلف را بدون مشکل انحراف قیمت‌ و ارزش‌های اسمی کالاها و خدمات در این کشورها و ارزش‌های اسمی و نرخ برابری متفاوت پول‌های ملی آنها با یکدیگر سنجید.

به طور معمول کالاهای مبادله‌پذیر در اقتصادها با مشکل کمتری برای ارزش‌گذاری بین‌المللی مواجه می‌شوند، اما در ارزش‌گذاری کالاهای مبادله‌ناپذیر یا کالا و خدمات محلی با مشکل همگن بودن ارزش آنها و برابری قیمت‌ها در مقایسه با یکدیگر مواجه می‌شویم.

یعنی اگر یک ایرانی سبد کالا و خدمات یکسانی را که در ایران مصرف کرده بود، قرار بود در آمریکا و با دلار آمریکایی به دست بیاورد، چه میزان دلار باید برای آن می‌پرداخت یا برعکس یک آمریکایی با میزان دلاری که برای یک سبد یکسان کالا و خدمات در آمریکا می‌پردازد چه میزان از  همان سبد یکسان را می‌تواند در ایران بخرد.

واحد «دلار بین‌الملل» به چه معناست؟

شاخص‌های کلان اقتصادی مانند برابری قدرت خرید سرانه یا تولید ناخالص داخلی را با واحد «دلار بین‌الملل» اندازه می‌گیرند. یک دلار بین‌المللی در هر کشور، مقدار قابل مقایسه‌ای از کالاها و خدمات است که با دلار آمریکا در ایالات متحده می‌توان خرید. این اصطلاح اغلب درباره با داده‌های برابری قدرت خرید (PPP) استفاده می شود.

ارزش دلار بین‌المللی، ارزشی تصنعی است که تنها برای مقایسه همگن بین اقتصادهای مختلف استفاده می‌شود.

معیار PPP با توجه به اینکه انحراف تبدیل ارزهای محلی و مشکل قیمت‌های اسمی به ویژه در مورد خدمات و کالاهای مبادله‌ناپذیر در اقتصادها را مرتفع می‌کند، معیار مناسب‌تری برای مقایسه اقتصاد کشورهای دنیاست.

رده‌بندی بانک‌جهانی از سرانه تولید ناخالص داخلی

اما رده‌بندی بانک‌جهانی از سرانه تولید ناخالص داخلی بر حسب برابری قدرت خرید از اقتصادهای دنیا چه تصویری از اقتصاد ایران ارايه می‌کند؟

در رده‌بندی سرانه تولید ناخالص داخلی بر حسب برابری قدرت خرید به قیمت ثابت سال ۲۰۱۷ میلادی به دلار بین الملل با استفاده از داده‌های آماری سال ۲۰۲۰ میلادی، آمار مربوط به ۱۹۵ کشور آمده است که ایران با ۱۴ هزار و ۹۷۱ دلار و ۲۵۰ سنت در جایگاه ۸۵ این فهرست قرار دارد، به این معنا که ۱۱۰ کشور سرانه تولید ناخالص داخلی بر حسب برابری قدرت خرید کمتری نسبت به ایران دارند.

ایران در این رده‌بندی پایین‌تر از ترکمنستان و مجمع‌الجزایر پالائو در اقیانوسیه و بالاتر از بوتسوانا کشوری آفریقایی و بوسنی و هرزه‌گوین قرار دارد. 

یک بار هم داده‌های بانک جهانی از سرانه تولید ناخالص داخلی بر حسب برابری قدرت خرید به قیمت‌های جاری به دلار بین الملل بررسی می‌کنیم، در مجموع داده‌های آماری ۱۹۵ کشور مربوط به سال ۲۰۲۰ میلادی در وب‌سایت بانک جهانی قابل دسترسی است.

ایران در این رتبه‌بندی با سرانه تولید ناخالص داخلی بر حسب برابری قدرت خرید به قیمت‌های جاری ۱۵ هزار و ۷۹۱ دلار در جایگاه ۸۵ قرار گرفته است که از ۱۱۰ کشور بالاتر است.

جایگاه ایران با این سرانه پایین‌تر از پالائو و ترکمنستان و بالاتر از بوسنی و هرزه‌گوین و بوتسوانا است.

تسنیم در یادداشتی با عنوان «یک مغالطه درباره ارزش پول ملی» منتشر کرده به استناد گزارش‌های بانک جهانی نوشته است: «قدرت خرید ایرانی‌ها با همین ریال از ۱۱۲ کشور بالاتر است.» 

در روش «برابری قدرت خرید» (PPP) ارزش‌های یک سبد واحد کالا در دو کشور بر اساس میزان پول محلی در هر کدام سنجیده شده و ارزش اسمی این پول‌های محلی بر مبنای این سبد‌های واحد برابر در نظر گرفته می‌شود.

شاخص‌های کلان اقتصادی مانند تولید ناخالص داخلی را با واحد «دلار بین‌الملل» اندازه می‌گیرند که مقدار قابل مقایسه‌ای از کالاها و خدمات است که با دلار آمریکا در ایالات متحده می‌توان خرید.

در رده‌بندی سرانه تولید ناخالص داخلی بر حسب برابری قدرت خرید به قیمت ثابت سال ۲۰۱۷ میلادی به دلار بین‌الملل با استفاده از داده‌های آماری سال ۲۰۲۰ میلادی، آمار مربوط به ۱۹۵ کشور آمده است که ایران با ۱۴ هزار و ۹۷۱ دلار و ۲۵ سنت در جایگاه ۸۵ این فهرست قرار دارد، به این معنا که ۱۱۰ کشور سرانه تولید ناخالص داخلی بر حسب برابری قدرت خرید کمتری نسبت به ایران دارند.

ایران در این رده‌بندی پایین‌تر از ترکمنستان و مجمع‌الجزایر پالائو در اقیانوسیه و بالاتر از بوتسوانا کشوری آفریقایی و بوسنی و هرزه‌گوین قرار دارد. 

ایران در رتبه‌بندی با سرانه تولید ناخالص داخلی بر حسب برابری قدرت خرید به قیمت‌های جاری، با ۱۵ هزار و ۷۹۱ دلار در جایگاه ۸۵ قرار گرفته است که از ۱۱۰ کشور بالاتر است.

بنابراین فکت‌نامه به ادعای تسنیم درباره «قدرت خرید ایرانی‌ها با همین ریال از ۱۱۲ کشور بالاتر است» نشان درست می‌دهد.