ماجرای خبر تعطیلی گشت ارشاد

در روزهای گذشته در برخی از رسانه‌های داخلی و خارجی و همین طور شبکه‌های اجتماعی با این عنوان منتشر شده: «گشت ارشاد در ایران تعطیل شده است».

استناد این خبر به گفته‌های محمدجعفر منتظری در نشست «تبیین ابعاد جنگ ترکیبی در اغتشاشات اخیر» است که در تاریخ ۱۰ آذر ۱۴۰۱ در قم برگزار شده‌است.

این نشست از سلسله نشست‌هایی است که معاونت فرهنگی و تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با عنوان «نشست های جهاد تبیین» برگزار می‌کند.

گزارش‌های تصویری منتشر شده از این نشست نشان می‌دهد بخش عمده‌ای از مخاطبان این جلسه، روحانیون بوده‌اند.

آنچه به نقل از روابط عمومی دادستانی کل کشور در خبرگزاری‌های رسمی می‌خوانیم این است:

«منتظری در پاسخ به سوال یکی از حاضران مبنی بر اینکه چرا گشت ارشاد تعطیل شد، اظهار داشت:
گشت ارشاد ربطی به قوه قضائیه ندارد و از همان جایی که در گذشته تاسیس شد از همانجا نیز تعطیل گردید. البته قوه قضائیه نظارت‌های خود را بر کنش‌های رفتاری در سطح جامعه ادامه می‌دهد.
بدحجابی در کشور خصوصا در شهر مقدس قم از دغدغه‌های اصلی قوه قضائیه و همچنین جامعه انقلابی ما است اما باید توجه داشت برخورد قضائیه در مرحله آخر بوده و اقدامات فرهنگی مقدم بر هرگونه فعالیت می‌باشد.»

اما به جز خبرهایی که از سوی روابط عمومی دادستانی کل کشور منتشر شده، خبرگزاری‌های رسمی نیز گزارش‌های دیگری از این جلسه منتشر کرده‌اند. به عنوان مثال در گزارش خبرگزاری ایرنا به نقل از محمدجعفر منتظری می‌خوانیم:

«دستگاه قضایی به دنبال تعطیلی پلیس امنیت اجتماعی نیست؛ منتهی بعد از حوادث اخیر دستگاه‌های امنیتی و فرهنگی به دنبال حل مدبرانه‌ای مساله هستند. دستگاه قضایی در حال تدوین و پیش‌نویس لایحه مربوط به حوزه عفاف و حجاب است.»

یکی دیگر از سایت‌هایی که گزارش این سخنرانی را منتشر کرده و بخش‌های دیگری از آنها را نقل می‌کند، سایت دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم است؛ گزارشی که شاید کمتر از دیگر گزارش‌ها دیده شده باشد. این سایت به نقل از منتظری می‌نویسد:

«در خصوص گشت ارشاد اولا ما گشت ارشاد نداشتیم و عنوانش پلیس امنیت اجتماعی بوده.
ثانیاً هرگز دستگاه قضایی نه کوچکترین قدمی و نه طرحی برای تعطیل کردن این گشت داشته.
من خدا را شاهد می گیرم که بنده به عنوان یک طلبه، هرگز از این قضیه کوتاه نمی‌آیم اما به لحاظ مجموع شرایط باید تدبیر اندیشیده شود.
اگر ما بخواهیم چهار زن ولنگار را به صرف دستگیر کردن و به زندان انداختن فکر کنیم، آیا به نتیجه می‌رسد، خیر، به نتیجه نخواهد رسید اما نباید هم رها کرد؛ ما در حال استفاده از پیشنهادات هستیم.»

بر اساس گزارش‌ها دادستان کل کشور در این سخنرانی گفته است:

1. گشت ارشاد به قوه قضائیه ارتباطی ندارد.
2. قوه قضائیه نظارت‌های خود را ادامه می‌دهد.
3. دستگاه قضایی کوچک‌ترین و قدم و طرحی برای تعدیل کردن این گشت برنداشته است.

گفته‌های منتظری چگونه بازتاب پیدا کرد؟

رسانه‌های داخلی

برخی از رسانه‌های داخلی از جمله خبرآنلاین (در تاریخ ۱۲ آذر) و روزنامه‌ خراسان (در شماره ۱۳ آذر) این اظهارنظر را با چنین عنوانی منتشر کرده‌اند: گشت ارشاد تعطیل شد.

همچنین روزنامه شرق که برای تحقیق این خبر با روابط عمومی فرماندهی انتظامی تهران بزرگ، تماس گرفت اما مدعی شد که سرهنگ صباحی روابط عمومی فاتب در پاسخ گفته:

«مگر من دادستان هستم؟ از خودش بپرس … شما شعور نداری؟ می‌گویم از دادستانی سؤال کن».

رسانه‌های غیرایرانی

یکی از مهم‌ترین روزنامه‌های انگلیسی غیرایرانی که این خبر را بازتاب داد، نیویورک‌تایمز بود. اولین تیتر گزارش که در تاریخ ۱۳ آذر منتشر شد این بود: «ایران پلیس اخلاقی را بعد از ماه‌ها اعتراض، لغو می‌کند»
البته تیتر این خبر تا زمان نوشته‌شدن این گزارش، دو بار به‌روزرسانی شده‌است.

مقایسه نسخه‌های آرشیوشده گزارش نیز نشان می‌دهد تغییراتی در نحوه نوشته‌شدن گزارش دیده می‌شود.

لوموند، وال‌استریت ژورنال و برخی رسانه‌های دیگر غیرایرانی نیز در گزارش‌هایی که روز ۱۳ آذر منتشر شد با استناد به این صحبت‌ها، گزارش‌هایی را که اغلب به نقل از AFP منتشر شده، درباره تعطیل‌شدن گشت ارشاد منتشر کردند.

از سوی دیگر البته رسانه‌هایی چون CBC کانادا تلاش کردند با تهیه گزارشی در این زمینه، ابهام‌های موجود درباره این تیتر و خبر را توضیح دهند.

همچنین CNBC در گزارشی، براساس آنچه توسط رسانه‌های دولتی مطرح شده‌است، ادعای تعطیلی گشت ارشاد را رد کرد.

آیا گشت ارشاد در ایران تعطیل شده‌است؟

تا زمان نوشته‌شدن این گزارش، اظهارنظر یا نشانه‌ای مبنی بر تعطیل شدن گشت ارشاد در ایران وجود ندارد.

البته توضیح این نکته ضروری است که مفهوم گشت ارشاد (همان‌طور که به نظر می‌رسد در جلسه سخنرانی دادستان کل کشور نیز مطرح شده) به «مجموعه اقدامات ماموران نیروی انتظامی در برخورد با پوشش زنان» گفته می‌شود.

ما پیش از این نیز در فکت‌نامه، اظهارنظرهایی را در این زمینه فکت‌چک کرده بودیم. به عنوان مثال راستی آزمایی با عنوان «ادعای شاخ‌دار معاون زنان رئیس‌جمهوری درباره گشت ارشاد» منتشر کردیم. انسیه خزعلی ادعا کرده بود: «ما اصلا گشت ارشاد نداریم، اینها پلیس امنیت اجتماعی هستند.»

در این راستی‌آزمایی توضیح دادیم که مفهوم «گشت ارشاد» نه فقط در افواه عمومی بلکه در ادبیات مقامات رسمی در سطوح مختلف، عنوانی است که به برخورد پلیس با زنان به دلیل نوع پوشش آنها اطلاق می‌شود.

مقامات جمهوری اسلامی تاکنون اعلام نکرده‌اند که این قوانین لغو شده باشد. حتی بررسی صحبت‌های دادستان کل کشور نیز چنین نتیجه‌ای به دست نمی‌دهد.

اما این خبرها، واکنش‌هایی را نیز در پی داشته است که نشان می‌دهد تیتر «تعطیلی گشت ارشاد» نمی‌تواند گزاره‌ای درست درباره قوانین مربوط به حجاب در ایران باشد.

طرح ارتقای امنیت اجتماعی

یکی دیگر از دلایل اینکه خبر «تعطیلی گشت ارشاد» را به گزاره‌ای نادرست تبدیل می‌کند، تداوم طرح ارتقای امنیت اجتماعی در ایران است. این طرح که با تایید رهبر جمهوری اسلامی ایران و از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شده، نیروهای انتظامی را موظف می‌کند بر اساس ضوابطی که تعیین شده با افراد بر اساس پوششی که دارند برخورد کنند.

اگر قرار بر تعطیلی گشت ارشاد باشد، شورای انقلاب فرهنگی یا دیگر مراجع قانونی، اعلام می‌کنند که چنین طرحی لغو شده است؛ اتفاقی که تا کنون نیفتاده و این طرح نیز مانند طرح‌ها و قوانین دیگر الزام اجرایی دارد.

ضمن اینکه در تبصره ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی آمده است: «زنانی که بدون حجاب شرعی در معابر و انظار عمومی ظاهر شوند به حبس از ده روز تا دو ماه و یا از پنجاه هزار تا پانصد هزار ریال جزای‌ نقدی محکوم خواهند شد.»

این تبصره یکی از مبناهای برخورد با پوشش زنان است و از اقدامات پلیس در این زمینه حمایت می‌کند.

واکنش صداوسیما

شبکه تلویزیونی العالم، وابسته به صداوسیمای جمهوری اسلامی ۱۳ آذر در گزارشی می‌نویسد:

«این اظهار نظر دادستان کل کشور در حالی مطرح می‌شود که هیچ مقام رسمی در جمهوری اسلامی ایران مساله تعطیلی گشت ارشاد را تایید نکرده است.
حداکثر برداشتی که از کلام حجت‌الاسلام منتظری می‌توان داشت این است که گشت ارشاد از زمان تاسیس مرتبط با قوه قضاییه نبوده است؛ چنانکه دادستان کل تاکید کرده است: قوه قضاییه نظارت خود را برکنش‌های رفتاری در سطح جامعه ادامه خواهد داد.
برخی از رسانه‌های خارجی کوشیده‌اند تا این کلام دادستان کل را به معنای عقب نشینی جمهوری اسلامی از مساله حجاب و عفاف و متاثر از اغتشاشات اخیر معرفی کنند.»

العالم در حالی ادعا می‌کند رسانه‌های خارجی این خبر را منتشر کرده‌اند که هنوز تیتر «گشت ارشاد تعطیل شد» در صفحه روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های رسمی ایران دیده می‌شود.

واکنش ستاد امر به معروف و نهی از منکر

علی خان‌محمدی سخنگوی ستاد امر به معروف و نهی از منکر روز ۱۴ آذر در واکنش به اظهارنظر دادستان کل کشور در گفتگو با جماران می‌گوید:

«گشت‌های امنیت اخلاقی و اجتماعی که برقرار بوده با دستور دادستانی و مرجع قضایی توسط فراجا انجام می‌شده و الان ماموریتش تمام شده است. اینکه بخواهد با چه شیوه‌ای باشد، قطعا در مورد بودن یا نبودن اینها در سطح اجتماع، مسئولان مختلف باید تصمیم بگیرند و جمع بندی کنند.»

طرح‌های مشابه گشت ارشاد در ایران

تیتر «گشت ارشاد در ایران تعطیل شد» در حالی در رسانه‌ها منتشر شده است که پیش‌تر نیز برخی مقام‌ها و نهادهای حکومتی از طرح‌های جایگزین صحبت کرده‌اند. سال گذشته سندی حدودا ۱۲۰ صفحه‌ای با عنوان «طرح عفاف و حجاب» در زمستان ۱۴۰۰ منتشر شده‌است.

این طرح را ستاد امر معروف و نهی از منکر تهیه کرده و در میان پیشنهادهایی که برای برخورد با پوشش زنان ذکر کرده، به راه‌اندازی دوربین‌هایی در معابر عمومی اشاره کرده که از افراد «بدحجاب» فیلم و عکس تهیه کرده و سپس این تصاویر با «بسته‌های فرهنگی و قبوض جرایم» برای افراد ارسال می‌شود.

در روزهای گذشته رسانه‌های داخلی و خارجی و همین‌طور شبکه‌های اجتماعی خبری را با تیتر «تعطیلی گشت ارشاد» در ایران منتشر کردند. این خبر پس از سخنرانی محمد جعفر منتظری، دادستان کل کشور در شهر قم و در جمع روحانیان این شهر منتشر شد.

او در پاسخ به اعتراضی مبنی بر اینکه چرا گشت ارشاد تعطیل شده می‌گوید: گشت ارشاد ربطی به قوه قضائیه ندارد و از همان جایی که در گذشته تاسیس شد از همانجا نیز تعطیل گردید.

او در این جلسه در دفاع از دستگاه قضایی تاکید می‌کند دستگاه قضایی نه کوچک‌ترین قدمی و نه طرحی برای تعطیل کردن این گشت داشته است.

بررسی روزنامه‌ها و سایت‌های خبری ایرانی و غیرایرانی نشان می‌دهد تیتر نادرست لغو گشت ارشاد بر اساس این گفته‌ها منتشر شده است.

تا زمان نوشته شدن این گزارش، اظهارنظر یا نشانه‌ای مبنی بر تعطیلی گشت ارشاد وجود ندارد. گشت ارشاد نام دیگر طرح امنیت اجتماعی است که مربوط به برخورد نیروهای انتظامی با پوشش زنان است. در تبصره ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی آمده است: «زنانی که بدون حجاب شرعی در معابر و انظار عمومی ظاهر شوند به حبس از ده روز تا دو ماه و یا از پنجاه هزار تا پانصد هزار ریال جزای‌ نقدی محکوم خواهند شد.»