بررسی الگوی گردش خبر نادرست حضور علی دایی و ستارگان فوتبال در سقز

شبکه‌های اجتماعی فارسی‌‌زبان و همچنین چند سایت خبری، در ساعات پایانی ‌سه‌شنبه سوم آبان ۱۴۰۱ (شب چهلمین سالروز جان‌باختن مهسا امینی) با انتشار پست‌ها و ویدئوهایی اعلام کردند علی دایی و وریا غفوری در هتل کرد در شهر سقز استان کردستان بوده‌اند و سپاه پاسداران بعد از حمله به هتل محل اقامت آنها، این دو چهره فوتبالی را دستگیر کرده است. برخی نیز گفتند این دو نفر به اقامت‌گاهی متعلق به جمهوری اسلامی برده شده است.

در این مطلب، روند انتشار این خبر و بازتاب آن را در سایت‌های خبری پربازدید فارسی‌زبان مرور می‌کنیم.

بخش اول: خبر حضور علی دایی در سقز

یکی از اولین نشانه‌ها از خبر حضور علی دایی در سقز، از حدود ساعت ۸ شب به وقت ایران دیده می‌شود.

ساعت ۸:۳۷ دقیقه بود که کانال تلگرامی «نیشتمانی جوان» که اغلب خبرهای مربوط به کردستان را اطلاع‌رسانی می‌کند نوشت: 

«کوردستانیان عزیز. مهمون ویژە داریم. ما کوردها مهمون نوازیمان زبانزد خاص و عام بودە و امشب و فردا یک مهمون ویژە از دیار #اردبیل داریم .اینو گفتم اگە رژیم خواست واسە مهمون ویژمون مزاحمت ایجاد کنە بە حسابش برسیم.»

کمی بعد از آن، ساعت ۹:۱۲ شب بود که حساب توییتری Out Of Context Twiter-e-Farsi نوشت: «علی دایی به سقز رسید و قرار است فردا در چهلم #مهسا_امینی شرکت کند.»

ساعت ۹:۲۶، کانال تلگرامی «نیشتمانی جوان» با انتشار پستی ورود علی دایی به سقز را اعلام کرد و نوشت: «علی آقا دایی و چند مهمون ویژە دیگر تشریف فرما شدن.»

حساب‌های کاربری دیگری نیز به مرور شروع به انتشار این خبرهایی درباره حضور وریا غفوری کردند. مثلا حساب کاربری Karo در ساعت ۹:۳۷ نوشت: «وریا غفوری هم اکنون در سقز است و قرار است فردا با علی دایی در میان مردم و انقلابیون باشند.»

پوریا زراعتی حدود نیم ساعت پس از انتشار این خبرها یعنی در ساعت ۱۰:۰۷ شب در توییتر خود نوشت: «سرپرست هتل‌های کرد و ماد در سقز به من گفت خبر ورود علی دایی و وریا غفوری به این هتل‌ها صحت نداره.»

ساعت ۱۰:۲۵ دقیقه شب بود که کانال تلگرامی «نیشتمانی جوان» خبر حضور حامد لک را نیز اعلام کرد و در پستی نوشت: «حامد لک عزیز خوش آمدی بە سرزمین مادریت»

بخش دوم: خبر درگیری روبروی هتل کرد در سقز

ساعت ۱۰:۵۶ دقیقه بود که کانال تلگرامی «نیشتمانی جوان» ویدئوی مهمی را در کانال خود منتشر کرد. این ویدئو از فاصله دور نشان می‌داد که مقابل هتل کرد در شهر سقز، درگیری‌هایی وجود دارد. ویدئو با این توضیح منتشر شد: «سقز هم اینک جلوی درب ورودی هتل کورد. هتل کورد امشب میزبان مهمانهای ویژە کوردستان است.»

پس از آن بود که برخی از کاربران در توییتر فارسی در حدود ساعت ۱۱ شب ویدئوهایی را منتشر کردند. به عنوان مثال هانیبال، رفیق حسین‌پناهی و KIA در توییتر نوشتند که در محل اقامت علی دایی، درگیری‌هایی دیده شده است.

علی جوانمردی ساعت ۱۱:۳۰ توییت کرد: «#فوری! روبروی «هتل کورد» سقز محل اقامت علی دایی و وریا غفوری و ... درگیری بین سپاه با مردم ایجاد شده، جوانان به کمک بشتابید!!!»

بخش سوم: خبر ربوده‌شدن علی دایی

شاید یکی از مهم‌ترین و نخستین منابع خبری که خبر ربوده شدن علی دایی را منتشر کرد، حساب توییتری هه‌نگاو بود که در ساعت ۱۱:۴۳ با انتشار یک ویدئو نوشت:

«مردم سقز مقابل هتل کُرد که علی دایی و حامد لک ساعاتی پیش از آنجا تحت تدابیر شدید امنیتی به مهمانسرایی تحت نظارت اداره اطلاعات منتقل شد‌اند، دست به تجمع اعتراضی زده و نیروهای امنیتی به سوی مردم تیراندازی می‌کنند»

حدودا چهار دقیقه بعد، توییتی که در این زمینه از همه بیشتر دیده شد منتشر شد؛ توییتی مربوط به حساب کاربری Out Of Context Twiter-e-Farsi که در ساعت ۱۱:۴۷ شب منتشر شد.

بخش چهارم: تاییدها و تکذیب‌ها از سوی رسانه‌ها

یکی از کسانی که در همان ساعت‌ها، خبر حضور سلبریتی‌ها را تکذیب کرد، پوریا زراعتی بود. او با اشاره به خبر هه‌نگاو نوشت: «یکی از مسؤولان هتل کرد بار دیگه به من گفت خبر اقامت دایی و باقی اسامی در آنجا 'صحت نداره'.»

با این حال خبر حضور دایی و دیگر سلبریتی‌ها از سوی حساب‌های پربیننده توییتر فارسی منتشر می‌شد. 

سام رجبی، سعید حافظی در این باره نوشتند و پس از آنها حساب کاربری ایندیپندنت فارسی نیز در ساعات اولیه بامداد روز چهارشنبه (۰۰:۲۳) در توییتر خود اعلام کرد: «بامداد چهارشنبه، ۴ آبان، نیروهای سرکوب جمهوری اسلامی در #سقز، به شهروندانی که در مقابل «هتل کرد» محل اقامت #علی_دایی و ورزشکاران همراه او، تجمع کرده بودند حمله کردند. چند نفر از چهره‌های ورزشی سرشناس که برای شرکت در مراسم چهلم #مهسا_امینی به سقز رفته‌اند در این هتل اقامت دارند.»

حساب کاربری کانال «من و تو» خبری با عنوان «تجمع اعتراضی مردم در مقابل هتل کورد» منتشر کرد و نوشت: «گفته میشود ساعاتی پیش علی دایی و حامد لک توسط نیروهای امنیتی تحت الحفظ به مهمانسرای دولتی منتقل شدند.»

پس از گذشت مدتی، احسان پیربرناش، روزنامه‌نگار ایرانی (در زمان انتشار این گزارش خبرهایی مبنی بر بازداشت او منتشر شده) اعلام کرد که خبر موثقی دارد که علی دایی در تهران است.

پس از انتشار این خبرها بود که حمید ابراهیمی، خبرنگار سایت ورزش سه در دو استوری اعلام کرد حامد لک و وریا غفوری در سقز نیستند.

از سویی دیگر، نخستین خبر رسمی مربوط به تکذیب حضور دایی و دیگر سلبریتی‌ها، از سوی روزنامه شرق منتشر شد.

اسماعیل زارعی کوشا استاندار کردستان در گفتگو با سایت شرق اعلام کرد علی دایی در تهران است: «سقز در حال حاضر از نظر امنیتی وضعیت پایداری دارد. مسأله‌ای نداریم. آقای دایی الان در تهران، در خانه‌اش است. هیچ کدام از سلبریتی‌ها، ورزشکاران، و هنرمندان الان در استان کردستان نیستند.»

هیوا یوسفی، روزنامه‌نگار ورزشی نیز در ساعت ۱:۳۳ بامداد در توییتر خود نوشت: «یکی از دوستان نزدیک علی دایی، شایعه سفرش به سقز رو تکذیب کرد و گفت امشب تا دیر وقت تو دفترش نشسته بوده. وریا غفوری هم از بچه‌های فولاد پرسیدم، گفتن اهوازه.»

حساب کاربری ایران اینترنشنال نیز صبح فردای انتشار این خبرها یعنی در ساعت ۶:۳۰ صبح اعلام کرد خبر دستگیری و انتقال دایی و حامد لک را به نقل از هه‌نگاو منتشر کرد. این کانال حدود ساعت ۱۰ صبح خبر تکذیب حضور این دو چهره را به نقل از استاندار کردستان منتشر کرد.

بخش پنجم؛ واکنش رسانه‌ها در ایران

مجموعه خبرهایی که در ساعات پایانی سه‌شنبه منتشر شد، در سایت‌های خبری فارسی نیز بازتاب داشت. تسنیم اعلام کرد با محمد دایی، برادر علی دایی تماس گرفته و او خبر ایران اینترنشنال در این زمینه را رد کرده است.

سایت رکنا نیوز هم با اشاره به تیترهای مربوط به حضور دایی در سقز و ربوده شدن او، به بررسی انتشار این جریان خبری پرداخت.

هنوز مشخص نیست کانال‌های خبری و کاربران شبکه‌های اجتماعی بر چه اساسی خبر حضور و دستگیری عالی دایی را منتشر کرده‌اند اما نگاهی به روند انتشار این خبر که ابتدا (حدود ساعت ۸ شب) از سوی یک کانال تلگرامی محلی آغاز شد و به مرور اکانت‌هایی در توییتر بخش‌های جدیدی به آن اضافه کردند نشان می‌دهد چگونه در عرض چند ساعت، انتشار خبرهایی که منبع آنها مشخص نیست می‌تواند از طریق چند کانال تلگرامی، راه به رسانه‌ها نیز پیدا کند و به عنوان یک خبر پذیرفته‌شده از سوی آنها مخابره شود.

ساعات پایانی سه‌شنبه سوم آبان ۱۴۰۱ گزارش‌هایی درباره حضور علی دایی و چند چهره سرشناس دیگر در سقز برای شرکت در مراسم چهلم مهسا (ژینا) امینی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد. 

مشخص نیست مبنای این گزارش‌ها چه بود، اما هیچ تصویر و خبری در تایید آن وجود نداشت. 

بررسی‌های فکت‌نامه نشان می‌دهد این خبر پس از انتشار در برخی حساب‌های کاربری محلی از سوی برخی حساب‌های کاربری فعال و پرطرفدار در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شده و انتشار آن در ایندیپندنت فارسی، من و تو و ایران اینترنشنال باعث شد دامنه شایعات در این باره بالا بگیرپد 

ساعتی بعد خبر حضور دایی و دیگر سلبریتی‌ها به مرور از سوی برخی روزنامه‌نگاران در ایران تکذیب شد.

انتشار و پخش اخبار نادرست در کشاکش اعتراضات مردمی، ممکن است آثار و تبعاتی حتی برای معترضان و حامیان اعتراض‌ها داشته باشد.