آیا دانشجویان بیرون از ایران به دلیل رعایت‌نکردن قوانین پوشش اخراج می‌شوند؟

برنامه ۲۰:۳۰ شبکه دو صدا و سیمای جمهوری اسلامی در روز شنبه ۱۱ اردیبهشت در یک گزارش ویدئویی مدعی شد: «در همه دانشگاه‌های دنیا برای پوشش دانشجویان ضوابطی تعریف شده که دانشجویان موظف به رعایت آن هستند» و دانشجویانی هستند که به دلیل رعایت نکردن قوانین پوشش دانشگاه‌هایشان اخراج شدند.

علاوه بر این خبرگزاری فارس هم در روز ۷ اردیبهشت گزارشی هم با عنوان «تعیین ضوابط پوشش برای دانشجویان؛ عملکردی سلیقه‌ای یا دانشگاهی»، منتشر کرد و در آن ادعاهای مشابهی را که پیش از این توسط فکت‌نامه درستی‌سنجی و رد شده بود، منتشر کرد. 

در واقع این ادعای صدا و سیما دو بخش دارد. یکی اینکه، در همه دانشگاه‌های دنیا برای پوشش دانشجویان ضوابطی تعریف شده و دیگر اینکه رعایت نکردن این ضوابط به اخراج بعضی از دانشجویان منجر شده است.

اما آیا واقعا اینگونه است که همه دانشگاه‌های دنیا قوانینی برای پوشش داشته باشند؟ اگر آری این قوانین تا چه اندازه سفت و سخت است؟ آیا دانشجویان مجبورند چنین قوانینی را رعایت کنند؟ آیا تا کنون دانشجویی در خارج از ایران، و به ویژه در دانشگاه‌های غربی به دلیل رعایت نکردن قوانین پوشش اخراج شده؟

پیشینه ادعاهای نادرست درباره پوشش در دانشگاه‌ها

مساله پوشش در دانشگاه‌های بیرون از ایران، مدت‌هاست از سوی صداوسیما و سایت‌های خبری نزدیک به حکومت پیگیری می‌شود. ما نیز در فکت‌نامه، در مطلبی که سال ۱۳۹۷ منتشر کردیم، به این مساله پرداختیم. آنجا به ادعای خبرگزاری فارس که گفته بود: «در همه دنیا برای پوشش دانشجویان در دانشگاه قوانین سختی وجود دارد.» نشان شاخ‌دار دادیم و نشان دادیم که چنین ادعایی از اساس نادرست است.

دانشگاه‌هایی که در آن گزارش بررسی کرده بودیم، هیچ کدام «قوانین سختی» برای پوشش نداشتند و در پایان مطلب نیز توضیح دادیم که معدودی از دانشگاه‌های مذهبی یا نظامی و پزشکی، قوانینی را برای پوشش دانشجویان خود در نظر گرفته‌اند که بیشتر آنها مربوط به شرایط خاص آنهاست. به عنوان مثال می‌گویند برای حضور در آزمایشگاه، باید چه شرایطی را رعایت کرد. اینکه چنین قوانینی بخواهد با مقررات پوشش اجباری در دانشگاه‌های ایران مقایسه شود، مقایسه درستی نیست.

ادعایی هم که به تازگی در برنامه ۲۰:۳۰ مطرح شده، شبیه به همان ادعای گذشته است. اما لازم است، مواردی را که در این برنامه مطرح شده را هم دوباره بررسی کنیم.

ابتدا به سراغ دانشگاه‌هایی می‌رویم که در ۲۰:۳۰ به آنها پرداخته شده است: 

۱. دانشگاه بیرگام‌یانگ

یکی از دانشگاه‌هایی که در این گزارش ویدئویی به آن اشاره شده دانشگاه بیرگام‌یانگ (BYU) آمریکاست. گزارش صدا و سیما به قوانین محدود کننده این دانشگاه در مورد نوع پوشش می‌پردازد اما اشاره ای به این نمی‌کند که BYU یا همان Brigham Young University یک دانشگاه مذهبی است. در توضیحاتی که در سایت این دانشگاه درباره آن آمده تصریح شده است که دانشگاه توسط کلیسای Jesus Christ of Latter-day Saints «تأسیس، حمایت و هدایت می‌شود و هدف آن کمک به افراد در مسیر جستجوی کمال و زندگی ابدی است». 

این دانشگاه مذهبی قوانین محدودکننده‌ای در مورد نوع پوشش دانش‌جویان و کارکنان خود، در مورد قد شلوارک یا دامن و یا مدل مو و مواردی از این دست دارد. با وجود این نگاهی به صفحه اینستاگرام رسمی این دانشگاه پوشش معمول در آنجا را بهتر نشان می‌دهد.

بنابراین همان‌گونه که مشخص است، صداوسیما با نشان دادن دستورالعمل پوشش در یک دانشگاه مذهبی آمریکا تلاش می‌کند این تصور را به وجود بیاورد که «در همه دانشگاه‌های دنیا ضوابطی برای پوشش دانشجویان در نظر گرفته شده است.»

۲. دانشگاهی به نام گیلفورد

این گزارش در ادامه مدعی شده که در دانشگاهی به نام گیلفورد «کارگروهی برای نظارت بر لباس دانشجویان و ممنوعیت استعمال دخانیات» تشکیل شده و ویدیویی مخدوش از پاهای چند نفر که در مکانی نامشخص در صف ایستاده‌اند و یک جمله تقطیع شده از مصاحبه با زنی که می‌گوید:« شامل بَگی (مدلی از شلوار خیلی گشاد) و اسکینی (شلوار تنگ) می‌شود» پخش و از قول او زیرنویس کرده: «قانون منع پوشش ما شامل شلوارهای خیلی تنگ و گشاد می‌شود». 

در جستجوی دانشگاه گیلفورد به دانشگاهی به نام Surrey، یک دانشگاه تحقیقاتی دولتی در گیلفورد انگلستان می‌رسیم. در هیچ کدام از بخش‌های سایت این دانشگاه قوانینی برای پوشش دانشجویان ذکر نشده و حرفی از کمیته نظارت بر پوشش هم نیست. در بخشی از سایت فقط توصیه‌ها و پیشنهادهایی برای لباس فارغ‌التحصیلی به همراه قیمت‌های مناسب برای اجاره و یا خرید لباس داده شده. نکته جالب توجه دیگر در این بخش از ویدیو که به این دانشگاه نسبت داده شد این است که در سمت راست و پایین ویدیو مربوطه، آرم شبکه WXII 12 خورده که یک شبکه تلویزیونی محلی در کارولینای شمالی ایالات متحده و وابسته به NBC است. اینکه این شبکه اخبار مربوط به نوع پوشش یک دانشگاه در بریتانیا را، آن هم بدون اینکه اتفاق خاصی در آن افتاده باشد، پوشش دهد بسیار دور از ذهن به نظر می‌رسد.

۳.دانشگاه هامپتون

گزارش در ادامه به سراغ دانشگاهی که صدا و سیما آن‌را دانشگاه «هامپتون انگلستان» می‌نامد، می‌رود. دانشگاهی که به آن اشاره می‌شود و تصویر سایت آن هم در این ویدیو نشان داده می‌شود نه در انگلستان که واقع در شهر هامپتون ایالت ویرجینیای ایالات متحده است. گزارش صدا و سیما می‌گوید که اگر در این دانشگاه کسی «پوشش نامناسب» داشته باشد از پذیرش در بخش‌های مختلف محروم می‌شود.

در بخش Dress code سایت دانشگاه هامپتون در مورد ضرورت پوشیدن لباس‌های متناسب برای بخش‌های مختلف دانشگاه از کافه‌تریا و باشگاه گرفته تا کلاس درس و مراکز دانشگاهی صحبت شده و گفته شد که این لباس‌ها می‌تواند، رسمی، نیمه‌رسمی و یا راحتی (کژوال) باشند. با وجود این جزییاتی در مورد اینکه لباس چه باید باشد و یا چه نباید باشد نداده است و حرفی از «لباس نامناسب» به طور کلی به میان نیامده، بلکه بیشتر به نظر هدف تناسب لباس‌ها با محیط‌های مختلف درون دانشگاه است.

آیا دانشجویی به خاطر نوع پوشش از تحصیل اخراج شده است؟

گزارش در ادامه بدون دادن اطلاعات دقیق‌تر و فقط با پخش چند تصویر مبهم مدعی می‌شود، دانشجویانی هستند که به دلیل رعایت نکردن قوانین پوشش از ادامه تحصیل محروم شدند. 

برنامه ۲۰:۳۰ برای این ادعای خود، چند ویدئوی خبری را نشان می‌دهد. اما آیا این ویدئوها مربوط به دانشگاه است؟ خیر. این‌طور نیست. ماجرا را با هم بررسی می‌کنیم.

یکی از کسانی که در این ویدئو سخنانی تقطیع شده‌ای از او پخش می‌شود پسر جوانی است که سخنان او اینگونه زیرنویس شده: «من و بسیاری از هم‌کلاسی ‌هایم که هودی پوشیده بودیم به علت عدم رعایت مقررات پوشش از رفتن به دانشگاه محروم شدیم.» این در حالی است که در جملات کوتاه این فرد در همین ویدئوی تقطیع شده هم سخنی از «دانشگاه» و یا «محرومیت از تحصیل» نیست و فرد مورد مصاحبه می‌گوید که او و چند نفر دیگر «تعلیق» شدند. 

جستجوی ما برای یافتن ویدئوی اصلی ما را به این گزارش ویدئویی رساند که در شبکه تلویزیونی KDKA در شهر پیتسبورگ ایالت پنسیلوانیا در ایالات متحده ساخته شده است. گزارش توضیح می‌دهد که این پسر نوجوان نه دانشجو که دانش‌آموزی است که به دلیل رعایت‌نکردن قوانین سخت‌گیرانه پوشش مدرسه خود، به مدت یک روز تعلیق شده است.

در ادامه صحبت‌های دختر نوجوانی پخش می‌شود که گزارش مدعی است او هم یک دانشجو است که به دلیل رعایت نکردن قوانین پوشش از دانشگاه اخراج شده و حرف‌های او اینگونه زیرنویس می‌شود: «دستشو گذاشت روی اسلحه و به حالت تهدید گفت برای آخرین بار اخطار می‌دم یا لباستو عوض می‌کنی یا دستگیرت می‌کنم»، ترجمه دقیق حرفی که دختر در فیلم می‌گوید این است: «او در ۵ فوتی من بود (حدود ۱.۵ متری) دستش روی تفنگش بود و به من گفت که به تو اخطار می‌کنم.»

جستجوی این بخش از ویدئو در گوگل هم ما را به گزارش‌هایی از تعلیق دانش‌آموزان از مدرسه به دلیل رعایت نکردن قوانین پوشش و یونیفرم مدرسه می‌رساند. دختری که در این ویدئو حرف می‌زند به دلیل آنچه رعایت نکردن Dress code دبیرستان تشخیص داده شده به مدت دو هفته از مدرسه تعلیق شده. این خبر سروصدای زیادی به راه انداخت که به تهیه گزارشی مفصل در شبکه تلویزیونی WCNC در شهر شارلوت ایالت کارولینای شمالی در ایالات متحده منتهی شد.

بنابراین این اخبار اساسا مربوط به دانش‌آموزان دبیرستانی است. در بسیاری از کشورها متناسب با اینکه مدارس عمومی باشند یا خصوصی قوانینی برای نوع پوشش نوجوانان در مدرسه وجود دارد و جستجوها نشان می‌دهد که دانش‌آموزان و گاه حتی والدین‌شان در مخالفت با این قوانین دست به فعالیت‌هایی می‌زنند و ویديوهایی هم در این زمینه ساخته ‌شده.

مساله مهمی که در این میان وجود دارد، توجه به این نکته است که دانش‌آموزان، افراد زیر ۱۸ سال هستند و نه تنها درباره پوشش بلکه در بسیاری دیگر از موارد مانند خرید الکل، سیگار، گواهینامه رانندگی یا ورود به کلاب‌ها و دیدن برخی فیلم‌ها در سینما، قوانین درباره آنها با قوانین درباره افراد بزرگسال، تفاوت دارد.

در واقع صداوسیما برای توجیه دستورالعمل‌های پوشش اجباری در دانشگاه‌های ایران، به سراغ مواردی رفته که در آنها دانش‌آموزان دبیرستانی به خاطر رعایت نکردن قوانین پوشش در مدرسه، مدت کوتاهی تعلیق شده‌اند.

جستجوهای ما برای یافتن گزارشی از اخراج و یا حتی تعلیق دانشجویان در دانشگاه‌های خارج از ایران به دلیل رعایت نکردن قوانین پوشش در دانشگاه (به فرض وجود چنین قوانینی) هیچ نتیجه‌ای در پی نداشت و مشخص نیست صداوسیما بر اساس چه گزارش‌هایی به این نتیجه رسیده که در همه دانشگاه‌های بیرون از ایران، دانشجویان به خاطر رعایت‌نکردن قوانین پوشش از دانشگاه‌ها اخراج می‌شوند.

بازگشایی دانشگاه‌ها در ایران پس از کرونا

به نظر می‌رسد که این موج جدید اخبار در مورد قوانین پوشش در دانشگاه‌های دنیا در ادامه حضوری شدن مجدد دانشگاه‌ها در ایران و درگیری‌هایی است که اخیرا میان دانشجویان و حراست دانشگاه‌ها بر سر قوانین پوشش به وجود آمده است.

برنامه خبری ۲۰:۳۰ شبکه دو صدا و سیما در یک گزارش ویدئویی مدعی شده که «در همه دانشگاه‌های دنیا برای پوشش دانشجویان ضوابطی تعریف شده که دانشجویان موظف به رعایت آن هستند» و دانشجویانی هستند که به دلیل رعایت نکردن قوانین پوشش دانشگاه‌هایشان اخراج شدند. خبرگزاری فارس هم ادعاهای مشابهی را در مورد بعضی دانشگاه‌های خارجی مطرح کرده.

بررسی‌های پیشین و به‌روز شده فکتنامه در مورد دانشگاه‌هایی که در گزارش‌های صدا و سیما و خبرگزاری فارس آمده نشان می‌دهد که این ادعا صحت ندارد.

دانشگاه بیرگام‌یانگ یکی از دانشگاه‌های مورد اشاره گزارش اخیر صدا و سیما، دانشگاهی مذهبی و وابسته به کلیسا است که توسط کلیسا تأسیس شده و «حمایت و هدایت» می‌شود. دانشگاه هدف خود را «کمک به افراد در مسیر جستجوی کمال و زندگی ابدی» اعلام کرده. قوانین این دست دانشگاه‌ها با سایر مراکز آموزش عالی تا حدی تفاوت دارد. با وجود این نگاهی به صفحه اینستاگرام همین دانشگاه‌ هم نشان‌ می‌دهد که این قوانین پوشش با آنچه در ایران مدنظر است بسیار تفاوت دارد.

در مورد سایر دانشگاه‌های مورد بحث در این گزارش اطلاعات داده شده یا غلط و یا گمراه‌کننده است. مانند دانشگاهی که در گزارش «گیلفورد» نامیده می‌شود، که در واقع به دانشگاهی به نام Surrey در گیلفورد بریتانیا اشاره دارد. در سایت این دانشگاه تنها اشاره‌ای که به لباس دانشجویان شده در مورد رنگ و قیمت‌های پیشنهادی برای لباس فارغ التحصیلی است. 

تاکیدات دانشگاهی مانند هامپتون که در این گزارش ذکر شده (که بر خلاف ادعای گزارش نه در بریتانیا که در ایالات متحده قرار دارد) برای اینکه دانش‌جویان برای بخش‌های مختلف دانشگاه، مانند کافه‌تریا، کلاس درس و باشگاه لباس «متناسب» با آن مکان‌ها را بپوشند، به پوشیدن «لباس مناسب» برای دانشگاه ترجمه شده. 

ادعای اخراج دانشجویان از دانشگاه به دلیل رعایت نکردن قوانین پوشش هم بی‌پایه و اساس است. دو نفری که در گزارش ۲۰:۳۰ به عنوان «دانشجویان اخراج شده» به آنان اشاره شد، هر دو «دانش‌آموز» دبیرستان هستند و به دلیل رعایت نکردن قوانین پوشش و یا نپوشیدن یونیفرم مدارس خود نه اخراج بلکه بین یک روز تا دو هفته «تعلیق» شده‌اند.

جستجوهای ما برای پیدا کردن موردی از اخراج دانشجویان به دلیل رعایت نکردن قوانین پوشش در دانشگاه‌های خارج از ایران هیچ خروجی‌ای در پی نداشت.

بنابراین فکتنامه به ادعای برنامه ۲۰:۳۰ در مورد اینکه همه دانشگاه‌های دنیا قوانین پوشش دارند و دانشجویان به دلیل رعایت نکردن آن اخراج می‌شوند نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.