آیا استفاده از نام و عنوان پلتفرم‌های خارجی فیلتر شده منع قانونی دارد؟

اداره صیانت و بررسی مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی، روز ۲۴ آبان ۱۴۰۰ با ارسال پیامکی به ناشران اعلام کرده: «استفاده از نام و عنوان پلتفرم‌های خارجی که طبق قوانین کشور فیلتر شده‌اند از قبیل تلگرام، یوتیوب و توییتر به هر شکل اعم از محیط نرم افزار یا بر روی بسته نرم افزار مطلقا ممنوع بوده»

تصویری از پیامک اداره صیانت به ناشران دیجیتال در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها منتشر شده است. 

«به اطلاع ناشرین دیجیتال و نمایندگان محترم خصوصا متقاضیان مجوز تکثیر نرم‌افزارهای خارجی می‌رساند استفاده از نام و عنوان پلتفرم‌های خارجی که طبق قوانین کشور فیلتر شده‌اند از قبیل تلگرام، یوتیوب و توییتر به هر شکل اعم از محیط نرم افزار یا بر روی بسته نرم افزار مطلقا ممنوع بوده و به چنین نرم‌افزارهایی هولوگرام تعلق نمی‌گیرد. لذا جهت اجتناب از هزینه‌های احتمالی و مشروط شدن نرم‌ افزار رعایت آن ضروری است. مدیریت اداره صیانت و بررسی مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی.»

مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی چیست؟ محدوده اختیارات قانونی آن چیست؟ آیا استفاده از تلگرام و یوتیوب و توییتر و سایر شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده منع قانونی دارد؟‌ 

مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی چیست؟ 

مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی واحد سازمانی جدیدی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است که به بهانه «ضرورت بهره‌گیری از فرصت‌ها و مقابله با چالش‌های ناشی از توسعه فناوری نوین ارتباطات و اطلاعات در بخش فرهنگ» تاسیس شده‌است.

از بررسی آنچه به عنوان اهداف این مرکز منتشر شده این گونه برمی‌آید که سیاست‌گذاری، صدور انواع مجوزها، تدوین قوانین و تخصیص انواع حمایت‌های کمی و کیفی در کلیه امور مربوط به رسانه‌های دیجیتال و نشر دیجیتال در اختیار این اداره است.

ساختار اداری این مرکز چندان واضح نیست اما در بخش معرفی وبسایت آن نوشته شده:

«این مرکز دارای دو واحد اجرایی مستقل و یک واحد برنامه‌ریزی است. یکی از واحدهای اجرایی متصدی توسعه کاربری فناوری اطلاعات در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و دیگر بخش متولی ساماندهی و توسعه رسانه ها و فعالیتهای فرهنگی دیجیتال در کشور می‌باشد.» 

در وب سایت این مجموعه اثری از «اداره صیانت و بررسی» وجود ندارد. مشخص نیست آیا منظور از صیانت همان طرح جنجالی صیانت از فضای مجازی است یا نه؟ فکت‌نامه پیش‌تر در مطلبی با عنوان «درباره طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی و ساماندهی پیام‌رسان‌ها چه می‌دانیم» به تفصیل به این طرح پرداخته است.

تعریف رسانه دیجیتال در وزارت ارشاد چیست؟

رسانه دیجیتال طبق تعریف مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی به «رسانه‌هایی که تبادل یا انتشار محتوا در آنها، تنها به کمک ابزارهای مجهز به پردازشگر دیجیتال میسر باشد؛ شامل رسانه‌های برخط مبتنی بر شبکه (نظیر شبکه جهانی اینترنت)، سرویس‌های مخابراتی از قبیل MMS و SMS و سایر اشکال شبکه‌های تبادل داده مانند بلوتوث و همچنین رسانه‌های مبتنی بر حامل‌های فیزیکی دیجیتال [محتوا و نرم‌افزارهایی که روی DVD یا CD توزیع می‌شوند] از قبیل بسته‌های نرم‌افزاری رسانه‌ای، بازی‌های رایانه‌ای و مانند آنها» گفته می‌شود. 

آیا مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی اختیار قانون‌گذاری دارد؟ 

در شرح فعالیت‌های این مرکز به ۳۶ عنوان کلی اشاره شده که مطابق آن وضع کلیه ضوابط، مقررات و آیین‌نامه‌ها و … در حوزه نشر دیجیتال را در انحصار دارد. 

به عنوان مثال می‌توان به عناوین ۷ تا ۱۰ شرح فعالیت‌های مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی اشاره کرد: 

۷- تهیه و تدوین نظام تنظیم‌گری ثبت، صدور مجوز و مالکیت معنوی در فضای مجازی با همکاری دستگاه­‌های ذیربط؛

۸- تهیه و تدوین نظام تنظیم‌گری کسب و کارهای فرهنگی در فضای مجازی؛

۹- تهیه و تدوین ضوابط و مقرراتِ صدور اجازه تاسیس و انحلال و نظارت­ بر فعالیت ­واحدها، موسسات و مراکز فعالیت‌­های فرهنگی در فضای مجازی (اعم از تولیدکنندگان، توسعه‌دهندگان، عرضه‌کنندگان و ناشران محتوا و خدمات فرهنگی، هنری و رسانه‌ای)؛

۱۰- تدوین و راهبری استانداردها، ضوابط و مقررات شکل‌­گیری و مجوز فعالیت بسترها و سکوهای تولید، عرضه و نشر محتوا و خدمات فرهنگی، هنری و رسانه‌ای در فضای سایبری.

قاعدتا ضوابط و مقررات و آئین‌نامه‌های صادر شده از سوی این مرکز باید در چارچوب قوانین اصلی باشد که توسط مجلس یا سایر نهادهای قانون‌گذار تصویب می‌شوند. 

آیا عضویت اشخاص حقیقی و حقوقی در شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده و استفاده از آنها منع قانونی دارد؟ 

در حال حاضر هیچ ماده قانونی وجود ندارد که استفاده و عضویت افراد در شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده را صریح ممنوع کرده باشد. 

علاوه بر این به گفته ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی ممنوعیت کاربری در شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده «صراحت قانونی» ندارد. چنانکه بسیاری از اشخاص، از جمله مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی در توییتر حساب کاربری دارند یا در تلگرام فعالیت می‌کنند. به عنوان مثال پایگاه اطلاع‌رسانی khamenei.ir که توسط دفتر حفظ و نشر آثار رهبر جمهوری اسلامی اداره می‌شود در توییتر حساب‌های کاربری رسمی دارد. آدرس این حساب کاربری در دو سال گذشته دست کم یک بار در این سایت آدرس حساب کاربری توییتر khamenei.ir درج شده است. 

آیا در طرح صیانت استفاده از فعالیت پلتفرم‌های خارجی ممنوع شده‌است؟

طرح صیانت هنوز به صورت قانون دائمی یا آزمایشی ابلاغ نشده و به نظر می‌رسد هنوز در مجلس در حال پیگیری است. در این طرح استفاده نهادهای دولتی و عمومی از پلتفرم‌های خارجی محدود شده، اما اشاره‌ای به محدودیت اشخاص حقیقی و حقوقی غیردولتی نشده‌است. ماده ۲۰ طرح حمایت از حقوق کاربران که به طرح صیانت معروف شده مشخصا عنوان کرده که «هرگونه تبلیغ، ترویج و اشاعه خدمات پایه کاربردی خارجی فاقد مجوز از طریق صداوسیما و رسانه‌های دولتی و سایر رسانه‌هایی که به نحوی از انحاء از بودجه عمومی استفاده می‌کنند، وزارتخانه‌ها، شرکت‌ها و موسسات دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی ممنوع است. ترویج و اشاعه خدمات پایه کاربردی خارجی دارای مجوز منوط به تائید کمیسیون است.» در تبصره این ماده نیز قید شده که «هرگونه دعوت یا اجبار اتباع ایرانی یا ساکنان ایران به کاربری خدمات پایه کاربردی خارجی فاقد مجوز توسط وزارت‌خانه‌ها، دانشگاه‌ها، مدارس، شرکت‌ها و موسسات دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی ممنوع است.»

جمع‌بندی

اخیرا «اداره صیانت و بررسی» مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اخیرا با ارسال پیامکی به ناشران دیجیتال اعلام کرده است: «استفاده از نام و عنوان پلتفرم‌های خارجی فیلتر شده (مثل توییتر، تلگرام، یوتیوب) طبق قانون ممنوع است.»

ما نمی‌دانیم مبنای این پیامک چیست، اما می‌دانیم مرکز «توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی» واحد سازمانی جدیدی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است که به بهانه «ضرورت بهره‌گیری از فرصت‌ها و مقابله با چالش‌های ناشی از توسعه فناوری نوین ارتباطات و اطلاعات در بخش فرهنگ» تاسیس شده‌است. ممکن پیامک ارسال شده «بخشنامه» یا «ضوابط» تازه‌ای باشد که از سوی این مرکز تدوین شده، اما معلوم نیست مبنای قانونی این ضوابط چیست. 

تا آنجایی که گشته‌ایم هیچ قانونی وجود ندارد که در آن حضور و فعالیت در شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده به صراحت ممنوع شده باشد. دبیر شورای عالی فضای مجازی هم پیش‌تر اذعان کرده ممنوعیت کاربری در شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده «صراحت قانونی» ندارد.

در طرح صیانت از حقوق کاربران محدودیت‌هایی برای نهادهای دولتی و عمومی در استفاده از پلتفرم‌های خارجی پیش‌بینی شده، اما فعالیت یا حضور اشخاص حقیقی یا حقوقی غیردولتی در شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده، به صراحت ممنوع نشده است. این طرح در مجلس در حال بررسی است. 

در حال حاضر بسیاری از اشخاص، از جمله مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی در شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده حساب کاربری دارند. به عنوان مثال پایگاه اطلاع‌رسانی khamenei.ir در توییتر حساب‌های کاربری رسمی دارد. آدرس این حساب کاربری پیش‌تر در سایت رسمی دفتر حفظ و نشر آثار رهبر جمهوری اسلامی درج شده است. 

به این ترتیب فکت‌نامه ضمن رد «ممنوعیت قانونی استفاده از نام و عنوان پلتفرم‌های خارجی فیلتر شده» به ادعای مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی نشان «نادرست» می‌دهد.