سهم بودجه فرهنگی از هزینه‌های دولت و تولید ناخالص داخلی ایران و آمریکا چقدر است؟

بیژن نوباوه‌وطن، نماینده تهران و عضو کمیسیون فرهنگی مجلس یازدهم مدعی است «سهم بودجه فرهنگی در دنیا ۵درصد، در آمریکا ۷ درصد و در ایران ۱/۲ درصد است.

آقای نوباوه روز ۲۲ مهر ۱۴۰۰ در شورای فرهنگ عمومی استان چهارمحال و بختیاری گفته است: 

«نُرم بودجه فرهنگی در دنیا ۵ درصد و در ایران ۱/۲ درصد است.» او در این نشست اظهار داشت: «نُرم بودجه فرهنگی در دنیا ۵ درصد و در آمریکا ۷ درصد و بودجه پنهان آن ۱۱ درصد است اما بودجه فرهنگی کشور ما در بهترین حالت ۲/۷ درصد و الان نیز ۱/۲ درصد است.»

معلوم نیست منظور او از واژه «نُرم بودجه فرهنگی» چیست و درباره چه نسبتی صحبت می‌کند. آیا منظور او سهم بودجه فرهنگی از کل بودجه عمومی دولت است؟ یا به سهم هزینه‌‌های فرهنگی دولت از تولید ناخالص داخلی اشاره دارد؟

تلاش کردیم با او تماس بگیریم و درباره جزئیات و منابع احتمالی این آمار سوال کنیم که متاسفانه آقای نوباوه حاضر به گفت‌و‌گو با فکت‌نامه نشد. 

برای همین خود دست به کار شدیم تا ببینیم آمارهای اعلام شده چقدر با آمارهای معتبر همخوانی دارد. 

جست‌وجوی پیشینه ادعا

این اولین بار نیست که برخی مقام‌های مسئول در جمهوری اسلامی درباره سهم ناچیز فرهنگ از بودجه صحبت می‌کنند. 

پیش از آقای نوباوه نمایندگان دیگر نیز ادعاهای مشابهی مطرح کرده‌اند، از جمله جواد نیک‌بین، دیگر عضو کمیسیون فرهنگی مجلس یازدهم در گفت‌وگو با خبرگزاری موج گفته بود: 

«در بسیاری از کشورها همچون آمریکا ۷ درصد از بودجه کل کشور به عرصه فرهنگی اختصاص داده می شود اما متاسفانه در کشور ما کمتر از ۲ درصد اختصاص می‌یابد.»

سال گذشته نیز محمد قمی رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، مدعی شده بود بودجه فرهنگی ایران زیر نیم درصد است که فکت‌نامه به نشان نادرست داد. 

 

?s=20

سهم بودجه فرهنگی ایران از هزینه‌های دولت چقدر است؟ 

در قانون بودجه سال ۱۴۰۰، (جدول شماره ۶ صفحه ۱۱۳) کل اعتبارات در نظر گرفته شده برای «امور فرهنگ، تربیت بدنی و گردشگری» شامل اعتبارات هزینه‌ای، یارانه‌ها و اعتبارات عمرانی دقیقا ۲۳,۲۴۲ میلیارد تومان است. این مبلغ در سال ۱۳۹۹ حدود ۱۱,۵۱۶ میلیارد تومان بوده است. اگر این اعداد را به نسبت جمع اعتبارات دستگاه‌های اجرایی ملی بسنجیم به این نتیجه می‌رسیم که سهم امور فرهنگی ۲/۷ درصد اعتبارات سال ۱۴۰۰ و ۲/۸ درصد اعتبارات سال ۱۳۹۹ است. 

اگر برای محاسبه بودجه فرهنگی فقط اعتبارات فصول «دین و مذهب»، «فرهنگ و هنر» و «رسانه» را مبنا قرار دهیم باز هم سهم بودجه فرهنگی حدود ۲ درصد کل اعتبارات دستگاه‌های اجرایی خواهد بود. 

سهم بودجه فرهنگی ایران از تولید ناخالص داخلی چقدر است؟ 

بانک مرکزی ایران ارزش جاری تولید ناخالص داخلی ایران را در سال ۱۳۹۹ به قیمت بازار ۳,۹۳۹,۸۲۰ میلیارد تومان محاسبه کرده است. با این حساب بودجه فرهنگی ۱۱,۵۱۶ میلیارد تومانی سال ۱۳۹۹ تقریبا معادل ۰/۳ درصد تولید ناخالص ملی است. 

حالا این سوال پیش می‌آید که وضعیت در آمریکا و سایر کشورها چگونه است؟

سهم بودجه فرهنگی در آمریکا و بقیه کشورها چقدر است؟ 

تا آنجایی که ما گشتیم مجموعه داده‌های مدونی پیدا نکردیم که نشان دهد سهم بودجه فرهنگی کشورها از کل مخارج دولت چقدر است، اما با استفاده از اطلاعات موجود در مرکز داده‌های سایت سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) تلاش کردیم برآوردی از هزینه‌‌های فرهنگی دولت‌های عضو این سازمان به دست آوریم. 

در مجموعه داده‌های این مرکز داده‌های مربوط به هزینه‌های «تفریحی-فرهنگی-مذهبی» (recreation culture and religion) به نسبت تولید ناخالص داخلی در دسترس است. 

نمودار بالا در واقع نشان می‌دهد میزان هزینه‌کرد دولت‌ چه سهمی از کل اقتصاد یک کشور است. همان شاخصی که برای ایران در سال گذشته حدود ۰/۳ درصد بوده است. 

اما به سهم فرهنگ به نسبت کل هزینه‌های دولت یا کل بودجه چقدر است؟آمارهای مجزا برای این شاخص در دست نیست، برای همین تلاش کردیم با محاسبه سهم کل هزینه‌های دولت از تولید ناخالص داخلی برآوردی از سهم هزینه‌های فرهنگی از کل بودجه دولت در این کشورها به دست بیاوریم که در در جدول زیر دیده می‌شود. 

چنانکه پیدا است به جز سه کشور ایسلند، مجارستان و استونی سهم بودجه تفریحی-فرهنگی-مذهبی بقیه دولت‌های عضو سازمان کمتر از ۴ درصد کل هزینه‌های دولت است. 

از آن سو سهم بودجه فرهنگی دولت‌ها از کل هزینه تولید ناخالص داخلی از حدود ۳درصد در مجارستان و ایسلند تا کمتر از ۰/۳ درصد در آمریکا و کاستاریکا در نوسان است. 

بودجه فرهنگی در سایر کشورها صرف چه اموری می‌شود؟ 

به طور مشخص بودجه امور تفریحی-فرهنگی-مذهبی در ۶ فصل «تفریحی-ورزشی»، « خدمات فرهنگی»، «رسانه»، «خدمات مذهبی و انجمن‌ها»، «تحقیق و توسعه در امور تفریحی-فرهنگی-مذهبی» و «سایر» دسته‌بندی می‌شود. 

تصویر نمودار زیر که در مرکز آمار اروپا منتشر شده نشان می‌دهد سهم هزینه‌کرد فرهنگی دولت‌ها در هر فصل معادل چه نسبتی از تولید ناخالص داخلی کشورهای اروپایی است. 

میانگین هزینه‌کرد کشورهای عضو در حوزه فرهنگ و مذهب را در سال ۲۰۱۹ معادل ۱.۲ درصد تولید ناخالص داخلی کشورها است. 

 

آیا میزان هزینه‌کرد دولت‌ها در امور فرهنگی ربطی به موقعیت فرهنگی - هنری آنها دارد؟  

خیر. آنچه تا اینجا گفته شده صرفا درباره بودجه امور فرهنگی کشورها بوده است. در حالی که بخش زیادی از گردش مالی فرهنگ، در بخش خصوصی است. 

به عنوان مثال در سال ۲۰۱۹ میلادی ارزش افزوده «فرهنگ و هنر» در آمریکا حدود ۹۲۰ میلیارد بوده است که معادل ۴/۳ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور است، در حالی که میزان هزینه‌کرد دولت در امور تفریحی-فرهنگی-مذهبی کمتر از ۰/۳ درصد تولید ناخالص داخلی است.

با این حساب مشخص است ارزش افزوده فرهنگی تولید شده توسط بخش خصوصی در آمریکا بیش از ۱۵ برابر کل بودجه‌ای است که تنها بخشی از آن به امر فرهنگ اختصاص پیدا می‌کند. 

جمع بندی

بیژن نوباوه‌وطن، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس یازدهم مدعی است: «سهم بودجه فرهنگی در دنیا ۵ درصد و در ایران ۱.۲ درصد است.» 

او مشخص نکرده دقیقا منظورش از «سهم بودجه فرهنگی» چیست، اما تحقیقات ما نشان می‌دهد در هیچ حالتی آمارهای او درست از آب در نمی‌آیند. 

بر اساس اسناد سازمان برنامه و بودجه، سهم «امور فرهنگ، تربیت بدنی و گردشگری» از کل بودجه دستگاه‌های اجرایی حدود ۲/۷ درصد است. پارسال این نسبت ۲/۸ درصد بود. 

نتیجه مقایسه بودجه فرهنگ با ارزش جاری تولید ناخالص داخلی هم نشان می‌دهد کل هزینه فرهنگی کشور در سال گذشته حدود ۰/۳ درصد کل GDP ایران در سال ۱۳۹۹ بوده است. 

میزان هزینه‌کرد فرهنگی همه دولت‌های جهان در دست نیست، اما آمارهای سازمان توسعه و همکاری اقتصادی نشان می‌دهد کشورهای این سازمان چیزی بین ۳ درصد (مجارستان و ایسلند) تا کمتر از ۰/۳ درصد (آمریکا و کاستاریکا) از تولید ناخالص داخلی خود را صرف امور تفریحی-فرهنگی-مذهبی می‌کنند. 

بودجه تفریحی-فرهنگی دولت آمریکا (فدرال و ایالتی) در امور فرهنگی حدود ۰/۷ درصد کل هزینه‌های دولت است. این نسبت در فرانسه ۲/۶ درصد و در ایسلند نزدیک ۷ درصد کل بودجه دولت است. 

بر اساس استاندارد آماری، بودجه فرهنگی دولت توسط دولت مرکزی یا دولت‌های ایالتی صرف فعالیت‌های تفریحی ورزشی، فرهنگ و هنر، رسانه، امور مذهبی و انجمنی و تحقیق و توسعه در فرهنگ می‌شود. 

با این اوصاف پیدا است هیچ کدام از اعداد و ارقام گفته شده از سوی عضو کمیسیون فرهنگی مجلس یازدهم، در هیچ حالتی با آمار جور در نمی‌آیند، به همین دلیل فکت‌نامه به این گفته بیژن نوباوه که «سهم بودجه فرهنگی در دنیا ۵درصد، در آمریکا ۷ درصد و در ایران ۱/۲ درصد است»، نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.