چند درصد بودجه کشور به امور «فرهنگی» اختصاص دارد؟

محمد قمی رئیس سازمان تبلیغات اسلامی روز یکشنبه ۲۵ خرداد ۱۳۹۹ با حضور در مجلس شورای اسلامی به انتقاد از فضای فرهنگی کشور پرداخت و با بیان اینکه فرهنگ حقیقتا مظلوم است مدعی شد: «کل بودجه فرهنگی کشور زیر نیم درصد است، معادل بودجه بیش از ۳۰۰ کیلومتر بزرگراه.»

به گفته قمی از مظلومیت فرهنگ همین اندک بودجه هم با شلختگی و تشتت دستگاه‌های فرهنگی پرداخت می‌شود و  ما را با بار‌های روی زمین مانده  فرهنگی مواجه کرده است. مسجد که سنگر است و قرار است گره‌ها را باز کند، به یک عبارت ۱۱ دستگاه و به یک عبارت ۲۱ دستگاه متولی دارد. بفرمایید وضعیت بالای ۸۰ هزار مسجد در کشور چگونه است؟ شما نمایندگان مردم هستید و از احوال شهر‌ها خبر دارید.

 

اما بودجه فرهنگی چقدر است و سهم از آن کل بودجه عمومی کشور چقدر است؟ «فکت‌نامه» در این گزارش با بررسی قانون بودجه سال ۱۳۹۹ می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد.

پیش از این هم مشابه این ادعا بعضا در رسانه‌ها مطرح شده است. از جمله می‌توان به اظهارات پارسال مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی کرمانشاه یا گفته‌های احمد مازنی، نماینده پیشین مجلس هنگام بررسی لایحه بودجه ۱۳۹۸ اشاره کرد. اما از آن سو مطالب دیگری هم هست. به عنوان مثال می‌توان به گزارش خبرگزاری قرآنی ایکنا در دی ماه ۹۸ اشاره کرد که سهم فرهنگ را از بودجه امسال ۱/۷ درصد محاسبه کرده است.

 

سهم فرهنگ از بودجه عمومی کشور چقدر است؟

امور فرهنگ در بودجه تحت عنوان کلی «امور فرهنگ، تربیت بدنی و گردشگری» تعریف می‌شود. در قانون بودجه سال ۱۳۹۹ با زیر مجموعه‌های دین و مذهب، ورزش و تفریحات، فرهنگ و هنر، میراث فرهنگی، رسانه، گردشگری، صنایع دستی و تحقیق و توسعه در امور فرهنگ، تربیت بدنی و گردشگری، معادل ۹ هزار ۲۵۰ میلیارد تومان از مجموع ۴۳۵ هزار ۷۰۴ میلیارد تومان اعتبارات جاری و عمرانی دستگاه‌های اجرایی در سال ۱۳۹۹ است. حدود۲/۱۳ درصد کل بودجه عمومی کشور. 

*در جدول بالا ۳۱۴۰ میلیارد تومان اعتبارات یارانه‌ها در نظر گرفته نشده است که آن هم حدود یک درصد کل اعتباراتی است که به صورت یارانه‌ به اعتبارات هزینه‌ای دستگاه‌ها اضافه می‌شود. 

 هزار میلیارد تومان بودجه امور فرهنگ صرف چه چیزی می‌شود؟

بر اساس تقسیم‌بندی رسمی، بیشترین سهم بودجه فرهنگی به ترتیب به رسانه، دین و مذهب و فرهنگ و هنر اختصاص پیدا می‌کند. کمترین سهم هم متعلق به صنایع دستی، تحقیق و توسعه و همچنین میراث فرهنگی است. 

اگر می‌خواهید ببینید این ۹ هزار میلیارد تومان بودجه فرهنگی برای چه برنامه‌هایی تعریف شده بیاد به جدول زیر مراجعه کنید. 

امسال در جدول شماره هفت کتاب بودجه سال ۱۳۹۹، جدول اعتبارات دستگاه‌ها به تفکیک برنامه منتشر شده است. ما با استفاده از داده‌های باز بودجه امسال که در سایت ایران‌بودجه در دسترس عموم گذاشته شده است، کل برنامه‌های فرهنگی را در جدول خلاصه کردیم. جدول زیر اینتراکتیو و قابل جست‌وجو است.

اما آیا این همه اعتبارات بودجه فرهنگ در سال ۱۳۹۹ است؟

قطعا خیر. تقریبا تمام نهادهای نظامی، سیاسی و دستگا‌ه‌های دولتی، دانشگا‌ه‌ها و مدارس، شهرداری‌ها، قوه قضاییه و قوه مقننه، معاونت یا مدیریت فرهنگی دارند و بخشی از اعتبارات هزینه‌ای آنها در امور فرهنگی هزینه می‌شود. به عنوان مثال بودجه فرهنگی دانشگاه‌ها در فهرست امور فرهنگی دسته‌بندی نشده است، یا به طور مشخص می‌توان به ردیف بودجه «نمایندگی رهبری در وزارت کشاورزی» اشاره کرد که در فهرست اعتبارات فرهنگی قرار ندارد.  

علاوه بر این در بندها و تبصره‌های بودجه، اعتبارات دیگری هم برای این نهادها در نظر گرفته شده است. از جمله می‌توان به بودجه ۱۵۰ میلیون یورویی صدا و سیما از محل صندوق توسعه ملی بر اساس بند «هـ» تبصره چهارم در بودجه ۱۳۹۹ اشاره کرد. یک بند بالاتر گفته شده این اعتبارات ارزی به نرخ «نیما» به ریال تبدیل می‌شود. هنگام نوشتن این گزارش (دوم تیر ۱۳۹۹) نرخ خرید هر یورو در سامانه نیما بیش از ۱۸ هزار تومان است. با این حساب ارزش اعتبارات ارزی صدا و سیما در حال حاضر بیش از ۲۷۰۰ میلیارد تومان است که می‌تواند به تنهایی سهم بودجه فرهنگی را نیم‌درصد بالا بکشد.

علاوه بر این تسهیلات و تمهیداتی هم برای فعالیت‌هایی در نظر گرفته شده که قاعدتا در زمینه فرهنگی، یا دینی و مذهبی قرار می‌گیرند. 

مانند بند «د» تبصره اول بودجه امسال هزینه گازرسانی به مدارس و مساجد بر عهده وزارت نفت گذاشته شده است. 

مطابق بند د تبصره ۱۱ قانون بودجه، زائران اربعین از پرداخت عوارض خروج معاف هستند. عوارض خروج از جمله درآمدهای دولت است که برای حمایت از این برنامه فرهنگی، مشمول معافیت پرداخت شده است.

علاوه بر اینها اگر معافیت مالیاتی نهادهای فرهنگی و مذهبی را هم به عنوان درآمد منفی، جزو هزینه‌ها در نظر بگیریم باز هم جمع اعتباراتی که هر سال دولت‌ها به بخش فرهنگ و دین اختصاص می‌دهند از این بیشتر می‌شود. 

 

جمع‌بندی

آن طور که در بودجه امسال، به عنوان مهم‌ترین سند مالی کشور آمده است، حجم بودجه «امور فرهنگ» در سال ۱۳۹۹ بالغ بر ۹ هزار میلیارد تومان است و سهم «امور فرهنگ» از کل بودجه دستگاه‌های اجرایی بیش از ۲درصد است. 

بیشترین بودجه فرهنگی به فصل «رسانه‌» (عمدتا صدا و سیما)، «فرهنگ و هنر» و «دین و مذهب» اختصاص دارد. این سه فصل روی هم ۶۰ درصد بودجه امور فرهنگی را در اختیار دارند. 

اما اعتباراتی که در بخش فرهنگ بودجه دسته‌بندی شده تنها اعتبارات در نظر گرفته شده برای صداوسیما، نهادهای مذهبی و تبلیغاتی و فرهنگی نیست. اعتبارات و امتیازهای قابل توجه دیگری در بودجه سالیانه برای این بخش در نظر گرفته می‌شود. 

با این حساب فکت‌نامه ادعای محمد قمی رئیس سازمان تبلیغات اسلامی مبنی بر «اختصاص نیم درصدی بودجه عمومی کشور به حوزه فرهنگ» را  «نادرست» ارزیابی می‌کند.