رتبه‌بندی الکسا و مقایسه «خدمات محلی اینترنتی» ایران و کره جنوبی

سجاد بنابی، معاون وزیر ارتباطات ایران در روز ۱۳ بهمن ماه ۱۳۹۹ با انتشار تصویری در حساب توییتر خود مدعی شد، «خدمات محلی» اینترنتی در ایران جایگاه بالاتری نسبت به کره جنوبی دارد. 

چنانکه گفته شده منبع این اطلاعات، سایت الکسا است که در زمینه رتبه‌بندی سایت‌ها بر اساس تعداد بازدیدکنندگان فعالیت می‌کند.

آیا داده‌هایی که سجاد بنابی ارایه کرده، درست است؟ این رتبه‌بندی چقدر دقیق است و با واقعیت همخوانی دارد؟ در این مطلب فکت نامه تلاش می‌کنیم با پاسخ به این پرسش‌ها، ادعای سجاد بنابی را راستی‌آزمایی کنیم.

آیا فهرست ارائه شده از رتبه‌بندی الکسا درست است؟ 

بله. مرور فهرست سایت‌های بالای جدول رتبه‌بندی الکسا برای ایران نشان می‌دهد که ادعای سجاد بنابی درباره این رتبه‌بندی درست است. هرچند در این جدول ممکن است تغییرات لحظه‌ای کوچکی (مثل جابجا شدن رتبه یک سایت با دیگری) رخ دهد اما فهرست بیست سایت اول این رتبه‌بندی ثابت است. همچنین درباره رتبه برترین سایت‌های کره جنوبی در الکسا، می‌توان دید که به جز تغییر رتبه‌های جزیی، رتبه‌های نشان داده شده با ادعای سجاد بنابی هم‌خوانی دارد.

آیا رتبه‌بندی الکسا دقیق است؟ 

خیر. تردیدهای زیادی نسبت به دقت رده‌بندی الکسا وجود دارد. الکسا فقط یکی از سامانه‌هایی است که خدمات رتبه‌بندی وبسایت‌ها را انجام می دهد. به دلایل مختلفی که عمدتا تجاری به نظر می‌رسند، متخصصان مختلف گزارش های متفاوتی را درباره دقیق بودن یا نبودن الکسا، گوگل آنالیتیک، کلیکی و… (دیگر رقبای الکسا) مطرح می‌کنند. گزارس‌های زیادی در این باره وجود دارند که در هریک از آنها می‌توان دیدگاه های متفاوتی را در این باره دید. 

در مورد ایران شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد برآوردهای الکسا از استقبال کاربران از سایت‌ها و پلتفرم‌های گوناگون چندان دقیق نیست. 

فکت‌نامه دو سال و نیم در گزارش درستی‌سنجی ادعای معاون وقت دادستان کل کشور درباره رتبه تلگرام در الکسا گزارشی در این باره منتشر کرد. در این گزارش فکت‌هایی وجود داشت که نشان می‌داد این رتبه‌بندی دست کم در مورد پلتفرم‌هایی مانند تلگرام و اپلیکیشن‌هایی که ترافیک را لزوما به یک دامنه مشخص هدایت نمی‌کنند، دقیق نیست. 

در آن زمان گزارش‌های رسمی حکایت از آن داشت که در سال ۱۳۹۶ حدود  ۶۰ درصد پهنای باند اینترنت ایران در اختیار تلگرام قرار داشت، اما دامنه Telegram.org در آن زمان در رتبه پانزدهم قرار داشت. 

نمی‌توان با استفاده از داده‌های الکسا درباره محبوبیت خدمات اینترنتی قضاوت درستی داشت، خدماتی که ارتباط آنها لزوما طریق مرورگرها برقرار نمی‌شود. بخش عمده‌ای از فعالیت‌ پلتفرم‌های پیام‌رسان و شبکه‌های اجتماعی از طریق ارتباط مستقیم به سرورهای سرویس‌ها و فراخوانی اطلاعات کانال‌ها و نمایش در محیط اپلیکیشن فراهم می‌شود. مشخص نیست این ترافیک در محاسبات الکسا چگونه محاسبه می‌شود. اما با توجه به غیبت پلتفرم‌های محبوب و پرطرفدار مانند اینستاگرام، واتس‌اپ و تلگرام، احتمالا ترافیک پلتفرم‌ها در این مقایسه در نظر گرفته نمی‌شوند. 

رتبه‌بندی الکسا، بر اساس اطلاعاتی است که از نوار ابزار (تول‌بار) این سرویس و یا پلاگین‌های دیگر و یا مستقیما از سایت‌های مورد بازدید جمع‌آوری می‌کند. معلوم نیست چه تعداد از از کاربران ایرانی تول‌بارها و پلاگین‌های الکسا را روی مرورگرهای خود نصب کرده‌اند، 

آیا شرایط اینترنت ایران و کره جنوبی قابل مقایسه است؟

خیر. مقایسه تجربه کاربری اینترنت در ایران و کره‌جنوبی مقایسه در شرایط یکسان و برابر نیست. 

از یک‌سو به دلیل فیلترینگ و محدودیت‌های اینترنت ایران، عملا بخشی از سایت‌هایی که در کره جنوبی رتبه بالایی در الکسا دارند(مثل یوتیوب یا فیسبوک)، برای کاربران ایرانی غیرقابل دسترس به شمار می‌روند. 

از سوی دیگر بخش دیگری از سایت‌ها مثل آمازون و نتفلیکس نیز عملا به خاطر تحریم‌ها برای کاربران ایرانی کاربرد نخواهند داشت. باید توجه داشت که اینها به معنای بهتر بودن سرویس‌های داخلی مشابه نیست. به عبارتی دیگر نمی‌توان با قطعیت گفت که اگر هر کدام از این سایت‌های جهانی فیلتر یا تحریم نبودند، وضعیت الکسای ایران به همین شکل باقی می‌ماند یا خیر.

از نگاهی دیگر، بومی‌سازی اینترنت موضوعی نیست که در کره جنوبی وجود داشته باشد. در واقع، هرچند ممکن است در کره جنوبی سایت‌هایی به زبان محلی وجود داشته باشند که مخاطبان‌شان هم مربوط به همان منطقه هستند اما این به معنای بسته بودن فضای اینترنت نیست. اما در مورد ایران، مسئولان بر راه اندازی اینترنت ملی تاکید دارند. از طرفی تلاش می‌کنند تا با روش‌های مختلف، ترافیک سایت‌های داخلی را افزایش داده و از مراجعه شهروندان به سایت‌های خارجی بکاهند، از این نظر نیز شرایط دو کشور به هم شباهتی ندارد.

جمع‌بندی

سجاد بنابی، معاون وزیر ارتباطات مدعی است با توجه به رتبه‌بندی الکسا «خدمات محلی اینترنت ایران جایگاه بالاتری از کره‌ جنوبی دارند.» 

بله، اگر دامنه‌های پربازدیدکننده سایت الکسا را نگاه کنیم نتیجه تقریبا همان چیزی است که آقای بنابی می‌گوید، اما این همه واقعیت نیست. 

اولا، الکسا به دلایلی ابزار دقیق و مطمئنی برای اندازه‌گیری اقبال اینترنتی کاربران به خصوص کاربران ایرانی نیست. الکسا یک سامانه تجاری است که با استفاده از ابزارهای جانبی مرورگرها و از طریق بررسی نمونه‌‌های آماری، ترافیک دامنه‌های اینترنتی را با هم مقایسه می‌کند. درباره میزان دقت الکسا در مقایسه تجاری وب‌سایت‌ها هم حرف و حدیث وجود دارد، چه برسد به اینکه داده‌های آن مبنای مقایسه «خدمات محلی» اینترنت شامل وب‌سایت‌ها و انواع پلتفرم‌ها... در کشورهای مختلف باشد. 

دوم، قیاس اینترنت ایران و کره قیاس مع‌الفارق است. کاربران اینترنت در کره جنوبی در یک فضای آزاد در معرض انواع و اقسام خدمات اینترنتی‌اند، حال آنکه کاربران اینترنت در ایران به دلال فیلترینگ و محدودیت دسترسی ناگزیر به انتخاب در محیطی محدود هستند. به عنوان مثال شاید اگر کاربران ایرانی به آمازون در ایران دسترسی داشتند، این سایت به جای رقبای ایرانی در رده‌های بالا قرار داشت یا اگر یوتیوب فیلتر نبود حجم استفاده از آن به مراتب بیش از سایت‌های داخلی بود. 

با این اوصاف فکت‌نامه به این گفته که «رتبه‌بندی الکسا نشان می‌دهد خدمات محلی ایران جایگاه بالاتری از کره‌ جنوبی دارند» نشان «گمراه‌کننده» می‌دهد.