آیا دلیل قطع برق اجرای تعهدات ایران در معاهده پاریس است؟

در روزهای گذشته عده‌ای در شبکه‌های اجتماعی با هشتگ #معاهده_ننگین_پاریس قطعی برق را به معاهده پاریس نسبت داده‌ و مدعی‌اند معاهده پاریس ایران را مجبور به کاهش مصرف سوخت فسیلی کرده که این باعث کمبود سوخت نیروگاه‌ها و در نتیجه قطعی برق شده است. 

?s=20

معاهده پاریس چیست؟

بیست و یکمین کنفرانس مقابله با تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین سازمان ملل متحد، دسامبر سال ۲۰۱۵ (اواخر آذر ۱۳۹۴) در شهر پاریس فرانسه برگزار شد و ۱۹۵ کشور شرکت کننده در این کنفرانس طی توافقنامه‌ای موافقت کردند در اقدامی مشترک اجازه ندهند دمای زمین در این قرن بیش از دو درجه سانتیگراد افزایش پیدا کند. (در متن نهایی روی عدد ۱/۵ درجه افزایش توافق شد.) به این ترتیب تمامی کشورها متعهد شدند از میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای بکاهند و روند حفاظت از زمین را پیش بگیرند.

از آنجا که این معاهده محدودیت‌هایی را برای کشورها ایجاد می‌کرد و کشورهای در حال توسعه بیشتر آسیب می‌دیدند مقرر شد که کشورهای قدرتمند با ارائه کمک‌های مالی به کشورهای در حال توسعه، خسارات این کشورها را جبران کنند و کمک کنند تا کشورهای در حال توسعه با استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته و با برخورداری از انرژی‌های سبز، مسیر توسعه را طی کنند. در این توافقنامه پیش‌بینی شده بود تا بعد از سال ۲۰۲۰ کشورهای ثروتمند به طور سالانه مبلغ ۱۰۰ میلیارد دلار به کشورهای فقیر کمک کنند.

در حال حاضر ۱۹۵ کشور عضو توافق پاریس هستند. یک کشور (آمریکا) از آن خارج شده و هفت کشور (ایران، عراق، اریتره، لیبی، سودان، ترکیه و یمن) به رغم امضای این توافقنامه، هنوز به طور رسمی به آن متعهد نشده‌اند. 

آیا ایران متعهد به اجرای این توافقنامه است؟

ایران توافقنامه پاریس را در روز ۲۲ آوریل ۲۰۱۶ (سوم اردیبهشت ۱۳۹۵) امضا کرده، اما هنوز به آن متعهد نشده است.

بر اساس قانون اساسی، الحاق به توافقنامه‌های بین‌المللی نیازمند تصویب مجلس شورای اسلامی است. دولت لایحه الحاق به توافق پاریس را در مرداد ۱۳۹۵ به مجلس داده، اما به رغم تصویب این لایحه در مجلس، به دلیل مخالفت شورای نگهبان بلاتکلیف ماند. 

مشخص نبودن «برنامه اقدام ملی» دلیل اصلی رد این لایحه توسط شورای نگهبان اعلام شده است. طبق توافقنامه پاریس، کشورها مکلف شده بودند تا سال ۲۰۲۰ برنامه اقدام ملی خود را به سازمان ملل ارائه کنند.

از آنجا که تصویب این لایحه در مجلس دهم به نتیجه نرسید، دولت مجدد این لایحه را در تاریخ اول مرداد ۱۳۹۹ به مجلس یازدهم تقدیم کرد و هنوز مجلس یازدهم تصمیمی در این خصوص نگرفته است. 

آیا ایران تاکنون اقدام اجرایی برای انجام «تعهدات» خود است؟

خیر. بر اساس گزارش‌های دفتر تغییرات اقلیمی سازمان ملل که بر اجرای توافق پاریس نظارت دارد مدعی است ایران تاکنون تنها یک اقدام در راستای این معاهده انجام داده است. 

از سال ۲۰۱۶ که توافقنامه پاریس به امضای تمامی اعضا رسید و فعالیت‌ها آغاز شد تاکنون دفتر تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد ۲۷ هزار ۶۱۳ اقدام توسط کشورهای عضو، در راستای توافق پاریس را ثبت کرده‌اند که سهم ایران تنها یک اقدام بوده است. به عبارتی می‌توان گفت ایران از معدود کشورهای عضو است که کمترین اقدام را داشته است. تنها فعالیت مرتبط با توافق پاریس توسط ایران پیوستن به Global Fuel Economy Initiative که با هدف به صفر رساندن تولید گاز دی اکسید کربن توسط خودروها تا سال ۲۰۵۰ تشکیل شده است.

حرف حساب مدعیان چیست؟

برخی مدعی‌اند ایران، به رغم عدم الحاق و تعهد قانونی، از سال ۱۳۹۴ که این توافقنامه را امضا کرده، اجرای آن را آغاز کرده است. 

این بحث از سال ۱۳۹۷ در رسانه‌ها و محافل بخشی از اصول‌گرایان ایران مطرح است. گروهی معتقدند خاموشی برق که یکی، دو سالی است در ایران رخ می‌دهد به دلیل در نتیجه اجرای تعهدات توافق پاریس است. 

از جمله سرشناس‌ترین افرادی که درباره ارتباط قطع برق با توافق پاریس صحبت می‌کنند، می‌توان به علی‌اکبر رائفی‌پور و یاسر جبرائیلی اشاره کرد. 

اظهارات آقای رائفی‌پور ساختاری شبیه به سایر تئوری‌های توطئه او دارد. فکت‌نامه پیش‌تر در یک فیلم مستند و گزارش مفصل به الگوی نظریه‌پردازی‌های او پرداخته است.

 

اما یاسر جبرائیلی، ‏رئیس مرکز ارزیابی و نظارت راهبردی اجرای سیاست‌های کلی نظام، بیش از دو سال است در دفاع از نظریه خود استدلال‌هایی مطرح می‌کند.

خلاصه حرف او این است که دولت ایران به طور مخفیانه و غیرقانونی مشغول اجرای تعهدات توافق پاریس است و به دلیل اجرای این توافق، فرایند رشد ظرفیت تولید برق در ایران متوقف شده، همچنین گازرسانی به نیروگاه‌ها محدود شده و  این باعث خاموشی‌های گسترده شده است. 

او در مقاله‌ای به تاریخ ۲۰ تیر ۱۳۹۷ در روزنامه وطن امروز مدعی شده ایران از سال ۱۳۹۴ اجرای توافق پاریس را آغاز کرده است. او با مقایسه رشد ظرفیت تولید نیروگاه‌های کشور دولت احمدی‌نژاد با دولت روحانی، مدعی شده کاهش رشد افزایش ساخت نیروگاه‌ها در ایران به دلیل اجرای توافق پاریس بوده است. 

?s=20

او البته در روزهای اخیر مواضع خود را تغییر داده و گفته مساله مربوط به ظرفیت نیروگاه‌ها نیست، بلکه مساله خودداری از تزریق گاز به نیروگاه‌ها باز هم در چارچوب توافق پاریس است.

?s=20

آیا سندی در تایید ادعاهای یاسر جبرائیلی وجود دارد؟

خیر. افزایش یا کاهش رشد ظرفیت تولید برق دلایل متفاوتی می‌تواند داشته باشد. کما اینکه رشد سالانه ظرفیت نامی نیروگاه‌های ایران در ۵۰ سال گذشته متفاوت بوده است. از جمله می‌توان به کاهش رشد سالانه بعد از سال ۱۳۸۹ اشاره کرد که در دولت محمود احمدی‌نژاد رخ داده است. 

پایگاه تخصصی فلزات‌آنلاین در گزارشی به تاریخ ۸ اسفند ۹۷ به تاثیر تحریم‌‌ها اشاره می‌کند و می‌نویسد: 

«تشدید تحریم‌های بین‌المللی از سوی سازمان ملل متحد، اتحادیه اروپا و ایالات متحده طی سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۴ بود. اگرچه برجام در پایان سال ۱۳۹۴، مورد تایید هیات مذاکره قرار گرفت، تبعات منفی تحریم‌های بین‌المللی تا سال ۱۳۹۶، همچنان گریبان‌گیر اقتصاد و صنعت کشور بود. هر چند که با پیروزی ترامپ در انتخابات ایالات متحده و خروج از برجام نه‌تنها خوش‌بینی بازار نسبت به برجام از میان رفت، بلکه تحریم‌های سخت‌تری از جانب ایالات متحده بازگشت.»

 

در مورد ادعای عدم «تزریق گاز» هم خود آقای جبرائیلی از قید «احتمالا» استفاده می‌کند و سندی در تایید گفته خود ارائه نمی‌دهد.

ماجرای «برنامه مشارکت ملی کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای» چیست؟

آقای جبرائیلی چندین بار گفته وزارت نیرو در جوابیه‌ای به مقاله او در روزنامه وطن امروز اعتراف کرده که در حال اجرای تعهدات توافق پاریس است. 

جوابیه‌‌ای که او از آن صحبت می‌کند، در تاریخ ۳۰ تیر ۱۳۹۷ در روزنامه وطن امروز منتشر شده است. در این جوابیه ضمن رد ادعاهای مطرح شده در نوشته یاسر جبرائیلی گفته شده 

 «وزارت نیرو در راستای حفظ محیط زیست و طبق برنامه ملی کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای افزایش متوسط راندمان نیروگاه‌های حرارتی را تا نیل به ۴۰ درصد در سال ۱۴۰۰ دنبال می‌کند...» 

این «برنامه ملی» به زعم یاسر جبرائیلی همان توافق پاریس است، در حالی که هم از نظر زمانی و هم خاستگاه حقوقی ربطی به توافق پاریس ندارد. 

«برنامه مشارکت ملی در زمینه کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای» در تاریخ ۲۰ آبان ۱۳۹۴ به تصویب هیات وزیران رسیده و به دستگاه‌ها ابلاغ شده است. به عبارتی تاریخ این مصوبه حدود ۶ ماه پیش از امضای توافق پاریس و حتی یک ماه قبل از برگزاری نشست تغییرات اقلیمی در پاریس است. بنابراین از نظر تاریخی برنامه ملی زودتر از نشست پاریس و امضای توافق تصویب و ابلاغ شده است. 

از سوی دیگر خاستگاه حقوقی این مصوبه یا «برنامه ملی» سیاست‌های کلی نظام در حوزه محیط زیست است که در سال ۱۳۹۴ توسط رهبر جمهوری اسلامی ابلاغ شده است. بر اساس بند هشتم سیاست‌های کلان نظام، همه دستگاه‌ها مکلف شدند صنعت کم‌کربن، استفاده از انرژی‌های پاک، بهینه‌سازی الگوی مصرف انرژی و ترویج مواد سوختی سازگار با محیط زیست را در دستور کار قرار دهند.

جمع‌بندی

در روزهای گذشته عده‌ای در شبکه‌های اجتماعی با هشتگ #معاهده_ننگین_پاریس قطعی برق را به توافق پاریس نسبت داده‌ و مدعی‌ شده‌اند معاهده پاریس ایران را مجبور به کاهش مصرف سوخت فسیلی کرده که این باعث کمبود سوخت نیروگاه‌ها و در نتیجه قطعی برق شده است. 

ایران معاهده پاریس را در تاریخ سوم اردیبهشت ۱۳۹۵ امضا کرده اما هنوز به طور رسمی و قانونی به آن ملحق نشده است. لایحه الحاق به این معاهده در مرداد ۹۵ در مجلس تصویب شده، اما با مخالفت شورای نگهبان بی‌نتیجه مانده است. 

بر اساس اسناد بین‌المللی، ایران تا کنون هیچ اقدام اجرایی در راستای توافق پاریس انجام نداده است. با این حال برخی افراد، مانند علی‌اکبر رائفی‌پور و یاسر جبرائیلی می‌گویند دولت ایران به طور غیرقانونی اقداماتی در راستای تعهدات توافق پاریس انجام داده است. این افراد می‌گویند دولت عامدانه رشد ظرفیت تولید نیروگاه‌ها را متوقف کرده و این مساله باعث خاموشی شده است. 

تا کنون سندی برای اثبات این ادعا ارائه نشده است، اما منتقدان بعضا به مصوبه هیات وزیران تحت عنوان «برنامه مشارکت ملی در زمینه کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای» اشاره می‌کنند که در آن وزارت نیرو مکلف شده، راندمان نیروگاه‌های حرارتی را که از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کنند بالا ببرد. به گفته آنها این مصوبه همان توافق پاریس است. 

این مصوبه اما از نظر حقوقی و زمانی ربطی به توافق پاریس ندارد. تاریخ آن شش ماه پیش از امضای توافق است. مبنای حقوقی آن هم سیاست‌های کلی نظام در حوزه محیط زیست است که در سال ۱۳۹۴ توسط رهبر جمهوری اسلامی ایران ابلاغ شده است. 

با این اوصاف فکت‌نامه این شایعه را که «دلیل قطع برق اجرای تعهدات ایران در معاهده پاریس است»، بی‌اساس می‌داند و به آن نشان «نادرست» می‌دهد.