آزمایش واکسن کرونای روسی تنها روی ۳۸نفر؟

خبر تولید انبوه واکسن کووید ۱۹ از سوی روسیه، سوال‌ها و نگرانی‌هایی را در سطح جهانی به وجود آورده است. پس از آنکه ولادیمیر پوتین اعلام کرد محققان کشورش به این واکسن دسترسی پیدا کرده‌اند و تولید انبوه «اسپوتنیک وی» به سرعت آغاز می‌شود، کارشناسان بهداشتی و پزشکی، رسانه‌ها و نهادهای رسمی اعلام کردند روسیه احتمالا مراحل ایمنی را برای تولید این واکسن رعایت نکرده است. در این میان اما رسانه‌های انگلیسی‌زبان به نقل از یک روزنامه روسی، خبری را منتشر کردند که ادعا می‌کرد روسیه این واکسن جدید را فقط بر روی ۳۸ نفر آزمایش کرده است؛ خبری که در رسانه‌های فارسی نیز بازتاب داشت. در این مطلب ابتدا تاریخچه همین خبر را بررسی می‌کنیم و می‌بینیم که آیا چنین خبری صحت دارد یا نه. در ادامه هم آنچه را که تا کنون درباره واکسن جدید روسیه می‌دانیم، مرور خواهیم کرد.

بررسی منبع خبر؛ روزنامه مشهور روسی

گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی روسی فونتانکا، در تاریخ ۲۱ مرداد نشان می‌دهد برخلاف ادعاهای ولادیمیر پوتین و وزیر بهداشت این کشور است. این گزارش که بر اساس اسناد رسمی منتشر شده از سوی مرکز پژوهشی و دارویی Gamaleya در روسیه به دست آمده است نشان می‌دهد مطالعه‌‌ مناسبی بر روی تاثیر این واکسن انجام نشده است. این گزارش می‌گوید آزمایش‌های مربوط به سلامت و اثرات این واکسن تنها بر روی ۳۸ نفر داوطلب بزرگسال و تنها به مدت۴۲ روز انجام شده است؛ آزمایش‌هایی که به نظر می‌رسد برای این داوطلبان عوارضی چون ضعف و ناتوانی عمومی، تب، کاهش اشتها، سردرد، دل‌پیچه، سوزش گلو، گرفتگی بینی و آبریزش بینی به همراه داشته است.

بازتاب در رسانه‌های انگلیسی‌زبان

بعد از انتشار این خبر بود که روزنامه دیلی میل هم به آن پرداخت. گزارش این روزنامه با عنوان «واکسن کرونای ولادیمیر پوتین تنها بر روی ۳۸ نفر آزمایش شده است...» ادعا می‌کند آزمایش‌های استاندارد برای بررسی اثرات این واکسن انجام نشده است. رسانه‌های دیگری نیز با اشاره به این گزارش دیلی میل، این خبر را منتشر کردند.

سایت Nature نیز در گزارش خود به اسناد منتشر شده از سوی پژوهشگران روسی اشاره می‌کند و به سراغ اسنادی می‌رود که نشان می‌دهد این واکسن تنها بر روی تعداد کمی از افراد آزمایش شده است. 

بازتاب در رسانه‌های فارسی

خبر روزنامه فونتانکا پس از آن در رسانه‌های فارسی منتشر شد که روزنامه انگلیسی‌زبان دیلی میل به آن پرداخت. به عنوان مثال سایت همشهری آنلاین با اشاره به این گزارش، مطلبی را با این عنوان منتشر کرد: «افشای راز واکسن روسی کرونا | فقط روی ۳۸ نفر آزمایش شد با عوارض جانبی زیاد».

بررسی فونتانکا؛ آیا می‌توان اعتماد کرد؟

فونتانکا یک مرکز رسانه‌ای و روزنامه‌ای است که به صورت آنلاین در روسیه منتشر می‌شود. در حال حاضر مالکیت این روزنامه در اختیار یکی از ۲۰ موسسه بزرگ رسانه‌ای روسیه به نام Hearst Shkulev Digital است؛ موسسه‌ای که Victor Shkulev مالکیت آن را در اختیار دارد و برآورد می‌شود بیش از ۱۰۰ میلیون نفر در روسیه مخاطب مجموعه رسانه‌های این کمپانی‌اند.

که یکی از بزرگ‌ترین و موثرترین نهادهای رسانه‌ای روسیه به شمار می‌رود. این موسسه که حامی روزنامه‌نگاری تحقیقی است، نگاهی محلی نیز به وقایع مربوط به روسیه دارد و تلاش‌های روزنامه‌نگاران آن منجر به دستگیری چند جنایت‌کار و تبهکار در روسیه شده است. به نظر می‌رسد می‌توان تا حد زیادی این رسانه را، رسانه‌ای معتبر دانست و رد پای فونتانکا را در چند گزارش معتبر دیگر نیز پیدا کرد.

واکنش روسیه به نگرانی غرب
اسناد موجود درباره واکسن روسی درمان کرونا البته محدود است و همچنان سوالات زیادی درباره آن وجود دارد. در واقع اطلاعات موجود، تنها نتایجی است که روسیه ادعا می‌کند در فاز ۱ و ۲ آزمایش این واکسن به دست آورده است و به نظر می‌رسد ولادیمیر پوتین در اقدامی سیاسی- تبلیغاتی اعلان کرده که این واکسن از سوی روسیه تولید شده است. در واقع بر خلاف سایر کشورهای دنیا که زمان اعلام رسمی کشف واکسن را دست کم در پایان اتمام موفقیت‌آمیز فاز ۳ می‌دانند، پوتین این خبر را در پایان فاز ۲ انجام داده است. یکی از شواهدی که نشان می‌دهد چنین اتفاقی رخ داده، مصاحبه‌ای است که کیریل دیمیترف، مدیرعامل Direct Investment Fund روسیه انجام داده است؛ نهادی که وظیفه حمایت مالی از کشف واکسن را در روسیه بر عهده دارد. او در مصاحبه خود در تاریخ ۳۰ مرداد اعلام کرد نگرانی‌های غرب را در زمینه واکسن روسیه برطرف می‌کند. او گفت این کشور واکسن را نه تنها در روسیه بلکه در چند کشور دیگر مانند هند، امارات، عربستان نیز آزمایش خواهد کرد و مجموع این آزمایش‌ها بر روی ۴۰ هزار نفر انجام خواهد شد. در واقع به نظر می‌رسد روسیه پیش از انجام آزمایش‌های فاز ۳ اعلام دستیابی به واکسن را به خبری جنجالی تبدیل کرده است.

واکسن روسی؛ خلاصه آنچه باید بدانیم

پیشتر در فکت‌نامه به سراغ موضوع «واکسن کرونا» رفته بودیم و آنجا هم اشاره کردیم که به نظر می‌رسد روسیه به زودی واکسنی را برای جلوگیری از ابتلا به کووید ۱۹ معرفی کند. این اتفاق افتاد و حالا این کشور نخستین دولتی است که به صورت رسمی تولید یک واکسن کووید ۱۹ را تایید کرده است. همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردیم، این واکسن را موسسه دارویی Gamaleya در روسیه تولید کرده است. با وجود اینکه مسئولان این موسسه و دیگر مقامات روسیه ادعا می‌کنند این دارو آزمایش‌های لازم را پشت سر گذاشته است اما هنوز هیچ مدرکی منتشر نشده که نشان دهد فاز ۳ این تحقیقات به چه صورت بوده است؛ فازی که در آن واکسن بر روی تعداد قابل توجهی از افراد در رده‌های سنی مختلف آزمایش می‌شود و مدت زمانی طولانی برای بررسی اثرات و پیامدهای آن اختصاص پیدا می‌کند. مقامات روسی البته می‌گویند به زودی اسناد مربوط به این موضوع را در یک نشریه عمومی اعلام می‌کنند.

در واقع پاسخ کوتاه به سوال درباره ایمنی این واکسن این است که هنوز نمی‌دانیم و این پاسخ به این معناست که هنوز زمان مناسبی برای استفاده از آن نیست. توصیه‌ای که بسیاری از مسئولان بین‌المللی و رهبران کشورها نیز آن را به شهروندان اعلام کرده‌اند. به عنوان مثال دکتر آنتونی فائوچی، رئیس موسسه ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی آمریکا در این باره می‌گوید که واقعا امیدوار است روس‌ها به طور کامل اثرات و تبعات این واکسن را بررسی کرده باشند. هر چند او عمیقا مشکوک است که آنها چنین مراحلی را برای تولید واکسن خود سپری کرده باشند.

جمع‌بندی

ادعای مبنی بر آزمایش واکسن کووید ۱۹ ساخت روسیه بر روی ۳۸ نفر ادعایی درست است و اسنادی که وجود دارد نشان می‌دهد روسیه در فاز یک و دو، آزمایش‌های محدودی را انجام داده است. اما بر اساس اعلام رسمی دولت روسیه مبنی بر اینکه این واکسن قرار است به زودی بر روی ۴۰ هزار نفر آزمایش شود، می‌توانیم به این ادعا نشان «نیمه درست» بدهیم. البته انتشار اطلاعات بیشتر در این زمینه می‌تواند پاسخ‌های بیشتری به سوالات بی‌شمار درباره روند دست‌یابی به این واکسن باشد.