واقعیت‌ها درباره واکسن کرونا؛ بالاخره چه کسی راست می‌گوید؟
«صبح از خواب بیدار می‌شوید، لباس می‌پوشید، به نزدیک‌ترین مرکز بهداشتی - درمانی مراجعه می‌کنید و واکسن کووید۱۹ می‌زنید تا دیگر به این ویروس مبتلا نشوید.»
این چند جمله شاید یکی از معدود آرزوهای مشترک میلیاردها ساکن کره زمین در سال ۲۰۲۰ باشد؛ رویایی که می‌تواند کابوسی چند ماهه را به پایان برساند و بالاخره آدم‌ها بدون هیچ ترسی، کم‌کم به زندگی عادی خود بازگردند. به همین دلیل است که هر روز جزئیات مربوط به کشف این واکسن در رسانه‌ها منعکس می‌شود و البته به همین دلیل، بازار شایعات و اطلاعات نادرست نیز داغ داغ است.
در این مطلب که در اوایل مرداد سال ۹۹ نوشته شده، قصد داریم ابتدا به واقعیت‌هایی درباره کشف این واکسن بپردازیم و در ادامه هم، شایعات و خبرهای نادرست در این‌باره را بررسی کنیم. امیدواریم اگر در آینده این مطلب را می‌خوانید، واکسن کووید۱۹ کشف شده باشد و خواندن این پاراگراف‌ها فقط برایتان یک مرور تاریخی باشد از روزگاری که آدم‌ها هر روز خبرهای مربوط به مهم‌ترین کشف پزشکی زمانه را پیگیری می‌کردند.
آنچه تا کنون درباره واکسن کووید۱۹ می‌دانیم
قبل از شروع، دوباره تاکید می‌کنیم که این مطلب را در روزهای ابتدایی مرداد سال ۹۹ نوشته‌ایم و سوژه آن به صورت روزانه تغییر می‌کند و اطلاعات مربوط به آن به‌روز می‌شود. بنابراین اگر می‌خواهید جدیدترین آمارها و اطلاعات را داشته باشید، حتما بر روی لینک‌هایی که در این مطلب وجود دارد کلیک کنید و اطلاعات به‌روزشده را مطالعه کنید.
آیا واکسن کرونا وجود دارد؟
گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد تا اوایل ماه مرداد، ۲۲۶ کاندیدا به عنوان شانس‌های رسیدن به واکسن کووید۱۹ یا همان COVAXمعرفی شده‌اند. (به احتمال زیاد، عدد ۲۲۶ کاندیدا تا زمانی که این گزارش را می‌خوانید افزایش پیدا کرده است.) بنابراین همین ابتدا باید بدانیم که بنا بر اعلام سازمان بهداشت جهانی، تا به امروز «هیچ» واکسنی به طور قطعی از سوی منابع رسمی و دولت‌ها به عنوان واکسن کووید۱۹ معرفی نشده است و همه خبرهای درست در این باره، فقط مربوط به روند پیشرفت برای رسیدن به واکسن است.
پیشرفت‌های آزمایشگاهی در چه مرحله‌ای است؟
بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی بیش از ۱۵۰ کشور جهان به نوعی در تلاشند تا زمینه کشف، تولید و توزیع این واکسن فراهم شود.
پیش‌نویس گزارش رسمی سازمان بهداشت جهانی که روز شش مرداد به‌روزرسانی شده نشان می‌دهد از میان ده‌ها کاندیدای تولید واکسن کرونا تا کنون پنج کاندیدا به فاز ۳ رسیده و دو کاندیدای دیگر هم فاز دو را طی می‌کنند.
گزارش‌ها نشان می‌دهد هیچ کدام از کاندیداها هنوز نتوانسته‌اند مراحل تست آزمایشگاهی را به طور کامل به اتمام برسانند و هر کدام بسته به شرایط، در مراحل و فازهای مختلف آزمایشند.
فاز ۳ مرحله‌ای است که در آن واکسن بر روی تعداد قابل توجهی از داوطلبان آزمایش شده و مدت زمانی طولانی برای بررسی نتایج آن در نظر گرفته می‌شود.
چشم‌ها به آمریکا و بریتانیاست
در این میان اما دو کاندیدای اصلی، بیشترین توجه‌ها را به خود جلب کرده‌اند و به نظر می‌رسد امیدواری‌های زیادی برای موفقیت آنها وجود دارد.
۱- واکسن AZD1222 تولید مشترک دانشگاه آکسفورد و کمپانی AstraZeneca (شرکت بریتانیایی-سوئدی تولید دارو). برآوردها نشان می‌دهد بررسی این تست‌ها تا مرداد سال ۱۴۰۰ (اوت ۲۰۲۱) ادامه داشته باشد.
۲- واکسن mRNA-1273 که محصول مشترک شرکت آمریکایی Moderna و موسسه ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی ایالات متحده است. بر اساس برآوردها، بررسی نهایی این واکسن تا پاییز سال ۱۴۰۱ (اکتبر ۲۰۲۲) ادامه دارد.
توجه کنید که پایان بررسی‌ها به معنای این نیست که می‌توان بلافاصله این واکسن را تولید کرد و در اختیار همه قرار داد. بنیاد گیتس پیش‌بینی می‌کند باید چند میلیارد از این واکسن تولید شود و پس از کشف واکسن کووید۱۹ باید بیش از ۲۵ میلیارد دلار برای تولید و توزیع این واکسن هزینه کرد.
در این میان باید به یک نکته کوتاه هم درباره واکسنی چینی به نام Ad5 اشاره کرد؛ تنها واکسنی که به صورت محدود از سوی یک دولت تایید شده است. دولت چین و ارتش این کشور، مصرف محدود این واکسن را که محصول شرکت CanSino Biologics است تایید کرده اما به گزارش نیویورک تایمز، جزئیات زیادی درباره اینکه آیا استفاده از این واکسن در ارتش چین اجباریست یا اختیاری، وجود ندارد.
آخرین اخبار؛ آزمایش بر روی ۳۰ هزار آمریکایی
روز دوشنبه ششم مرداد، آزمایش واکسن شرکت مدرنای ایالات متحده بر روی ۳۰ هزار داوطلب در این کشور انجام شد؛ بزرگ‌ترین تست یک واکسن در ایالات متحده. به گزارش یورونیوز: «برای روشن شدن نتیجه، دانشمندان آمریکایی داوطلبان را به دو گروه تقسیم کرده، به گروه نخست واکسن واقعی و به گروه دوم «غیر واکسن» تزریق می‌کنند، در حالی‌که داوطلبان خود نمی‌دانند کدامیک به آنها تزریق شده است. دانشمندان سپس تمامی داوطلبان را، در هفته‌های بعد از تزریق، به‌دقت زیر نظر می‌گیرند تا ببینند بدن این افراد، به‌ویژه در مناطقی که شیوع ویروس بالاست، چه واکنشی به بیماری نشان می‌دهد.»
خلاصه آنچه می‌دانیم: هنوز هیچ واکسنی در مرحله نهایی نیست و تلاش‌های زیادی برای رسیدن به واکسن کووید۱۹ انجام می‌شود. به نظر می‌رسد دو واکسن آزمایشی در آمریکا و بریتانیا بیشترین شانس را برای موفقیت دارند که پایان مرحله آزمایشی و مطالعاتی آنها مرداد سال آینده و پاییز سال ۱۴۰۱ است.
مروری بر اطلاعات نادرست درباره واکسن کووید۱۹
شایعات، اطلاعات نادرست و برخی از ادعاهای بی‌اساس منطبق بر تئوری توطئه، بخشی از خبرهای مربوط به واکسن کووید۱۹ را به خود اختصاص داده است؛ از خبر کشف قطعی واکسن تا خبرهای نادرست مربوط به پیشرفت و همچنین ادعاهایی درباره خطرناک بودن واکسن.
به عنوان مثال در مطالبی شبیه به این پست اینستاگرامی می‌خوانیم که «دانشمندان در آینده نزدیک واکسن کرونا را کشف می‌کنند. این واکسن حاوی نسخه‌های قدرتمندتر و جدیدتر بیوچیپ‌ها هستند که هدفشان کنترل بیشتر ساکنان سیاره است.» این ادعا درست نیست و در بخش اول این مطلب دیدیم که امیدواری‌ها در بهترین حالت ممکن است یک سال طول بکشد. ضمن اینکه هیچ مدرکی مبنی بر استفاده از بیوچیپ در این واکسن‌های آزمایشی وجود ندارد.
برخی دیگر از شایعات و اطلاعات نادرست مربوط به واکسن کرونا، ادعا می‌کند که این واکسن را باید به طور مداوم تزریق کرد و با این استدلال که ویروس کرونای جدید می‌تواند دوباره افراد را مبتلا کند، به این نتیجه رسیده که واکسن کرونا نمی‌تواند تاثیر زیادی داشته باشد. این ادعاها نیز پایه و اساس علمی ندارد و هنوز مشخص نیست که واکسن کرونای جدید، دقیقا چه مشخصاتی دارد، در چه دوزهایی مصرف می‌شود و تاثیرات مثبت و منفی آن به طور قطع چگونه است. همان‌طور که اشاره کردیم، چند کاندیدای این واکسن در مرحله تست‌های آزمایشگاهی قرار دارند و هر گونه ادعای قطعی درباره آنها، پایه و اساس علمی ندارد.
شایعات مربوط به بیل گیتس
پرداختن به خبرهای نادرست درباره بیل گیتس و واکسن، موضوع جدیدی نیست. پیش از این هم در فکت‌نامه، به دروغی اشاره کردیم که درباره رابطه بیل گیتس و واکسن فلج اطفال وجود دارد. او در مساله مربوط به واکسن کرونا هم یکی از سوژه‌های اصلی اطلاعات نادرست است. به عنوان مثال ادعا می‌شود او در سال ۲۰۰۵ در جلسه‌ای به CIA درباره واکسنی صحبت می‌کند که ذهن را تغییر می‌دهد؛ ادعایی که از اساس دروغ است. ویدئو متعلق به شخصی دیگری است و به وضوح نشانه‌هایی درباره دستکاری آن وجود دارد. سایت Snopes به تازگی دوباره به سراغ این تئوری توطئه رفته و آن را بررسی کرده است. این تلاش‌ها بیشتر از سوی گروه‌های ضدواکسیناسیون حمایت می‌شود و مخالفت با واکسن کرونای جدید هم در همین راستاست.
ادعاهای مسئولان ایران را باور کنیم؟
یکی دیگر از مسائلی که لازم است درباره کشف واکسن کرونا به آن توجه کنیم، ادعاهایی است که مسئولان کشورهای گوناگون درباره آن می‌کنند. در این میان، مسئولان جمهوری اسلامی ایران هم ادعاهایی در این زمینه دارند. به عنوان مثال سعید نمکی، وزیر بهداشت ایران روز هفتم مرداد گفت نمی‌خواهد حرف‌های توهم‌آمیز بزند اما کشور در راه ساختن واکسن کرونا از بسیاری از کشورها عقب‌تر نیست. این در حالی است که نام ایران در فهرست‌های مربوط به کشورها و موسساتی که نمونه‌های اولیه واکسن را تولید کرده‌اند به چشم نمی‌خورد و مشخص نیست این عقب نبودن، به تایید کدام منبع رسیده است.
مسئولان روسیه نیز در خبری جنجالی اعلام کرده‌اند نخستین کشوری خواهند بود که واکسن کرونا را برای استفاده عموم تایید می‌کنند. این در حالی است که سوالات زیادی درباره میزان امنیت این واکسن وجود دارد. روسیه می‌گوید واکسن خود را بیستم مرداد ماه تایید خواهد کرد. گزارش سی‌ان‌ان می‌گوید این واکسن تاییدیه علمی ندارد و این رسانه نمی‌تواند تاثیر یا میزان ایمن بودن آن را تایید کند.
رسانه‌های ترکیه نیز اعلام کرده‌اند مراحل اولیه ساخت واکسن در این کشور به مرحله نهایی رسیده است.
در مجموع به نظر می‌رسد چند جریان اصلی، پشتیبان پخش اطلاعات نادرست درباره کووید۱۹ هستند که هدف آنها جذب مخاطب، مخالفت با واکسن و همچنین پروپاگاندای حکومتی باشد؛ ادعاهایی که لازم است هر کدام را به طور جداگانه بررسی کنیم. اگر شما هم درباره واکسن کرونا به خبرهایی برخوردید که به نظرتان مشکوک آمد، می‌توانید آن را برای ما ارسال کنید تا آنها را بررسی کنیم.