چقدر به تخت‌های آی‌سی‌یو ایران اضافه شده است؟

علی ربیعی، سخنگوی دولت روز  دوشنبه، ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۹ در نشست خبری گفته است:

«[در ماه‌های اخیر] حدود یک هزار تخت به تخت‌های آی سی یو  کشور اضافه شده این هزار تخت هم با دستگاه‌هایی که در آنها ایجاد شده، مثل آی سی یو عمل می کند و در مواقع بحران به ما کمک زیادی خواهد کرد.» 

این نقل قولی است که پایگاه اطلاع‌رسانی دولت، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) و خبرگزاری ایسنا از سخنگوی دولت منتشر کرده‌اند، اما خبرگزاری مهر نسخه دیگری از این گفته را مخابره کرده که در آن ربیعی گفته «در حدود هزار تخت با ونتیلاتور به شبکه درمان اضافه شده که این عدد علاوه بر اضافه شدن ۴۰۰ تخت ای‌سی‌یو است.»

 ما موفق نشدیم که فیلم اظهارات علی ربیعی را پیدا کنیم و نمی‌دانیم کدام نقل قول دقیق است. سوال ما از آقای ربیعی و مقام‌های وزارت بهداشت درباره آمارهای تخت مراقبت‌های ویژه تا الان بی‌جواب مانده است. 

اما چه ۴۰۰ و چه هزار تخت آی‌سی‌یو، ببینیم این اعداد و ارقام چقدر با آمارهای رسمی هم‌خوانی دارد؟

 

آمار رسمی از تعداد تخت‌های آی‌سی‌یو در ایران

برای درستی‌سنجی این ادعا سعی کردیم ببینم آیا بانک اطلاعات یا آمار به‌روزی از تخت‌های بیمارستانی در کشور وجود دارد یا نه. 

آخرین آمار رسمی که در آن آمار تخت بیمارستانی به تفکیک نوع تخت و استان منتشر شده مربوط به سه سال پیش و داده‌هایی است در سالنامه آماری ۱۳۹۶ مرکز آمار ایران منتشر شده است. 

بر این اساس داده‌های که در صفحه ۶۸۹ این سالنامه منتشر شده، از مجموع ۱۲۵،۵۶۶ تخت فعال بیمارستانی تعداد ۸۲۱۲ تخت فعال مراقبت‌های ویژه (آی‌سی‌یو) در ۳۱ استان کشور وجود دارد. 

تناقض‌ها و آشفتگی آماری

البته آمار سالنامه ۱۳۹۶ به روز نیست و اعداد و ارقام ۳ سال پیش است، اما آن طور که گزارش‌های پراکنده و همین طور گفته مقام‌های مسئول نشان می‌دهد، آمار واقعی تخت‌های فعال تا دو سال بعد از این آمار کمتر از این بوده است. 

چنانکه رئیس انجمن مراقبت‌های ویژه، روز هجدهم دی ۱۳۹۸، به خبرگزاری تسنیم گفته است «در حال حاضر ۷۲۰۰ تخت آی‌سی‌یو در کشور وجود دارد که جوابگوی نیاز بیماران بخش مراقبت‌های ویژه نیست». 

درست سه ماه بعد، به تاریخ ۱۹ فروردین ۱۳۹۹  قاسم جان‌بابایی، معاون درمان وزیر بهداشت اعلام کرد: «با احتساب بخش خصوصی ۸۶۰۰ تخت ویژه داریم». 

اگر این سه آمار را درست فرض کنیم باید بپذیریم در فاصله سال ۱۳۹۶ تا دی ۱۳۹۸ حدود هزار تخت از آمارهای تخت فعال آی‌سی‌یو کم شده و بعد به ناگهان در فاصله سه ماه ۱۴۰۰ تخت به آمارها اضافه شده است. این افزایش حتی در مقیاس گفته‌های قاسم جان‌بابایی معاون وزیر بهداشت نیز تامل‌برانگیز است. قاسم جان‌بابایی، در همان مصاحبه روز ۱۹ فروردین گفته بود «در فاصله کمتر از ۴۰ روز حدود ۳۰۰ تخت آی سی یو اضافه شده و با موافقت ستاد ملی کرونا منابع لازم برای ایجاد ۱۵۰۰ تخت آی‌سی‌یو جدید تامین شده و تا یک‌ماه آینده راه اندازی می‌شود.»

با این حساب تا الان باید ظرفیت‌ تخت آی‌سی‌یو به نسبت اواخر سال گذشته، ۱۸۰۰ تخت آی‌سی‌یو جدید راه‌اندازی شده باشد. 

علاوه بر موارد بالا، اظهار نظرهای دیگری هم هست که به تناقض‌ها و آشفتگی‌های آماری دامن می‌زند.  به عنوان نمونه می‌توان به اظهارات مهدی یوسفی، رئیس هیات امنای صرفه جویی ارزی اشاره کرد که روز ۱۵ اردیبهشت به خبرگزاری فارس گفته: «۵ هزار تخت بستری، هزار تخت آی‌سی‌یو و ۴۵ دستگاه سی‌تی‌اسکن و بیش از یک هزار ونتیلاتور پیش از پایان سال ۹۸ برای دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور تهیه و توزیع شده است.»

با این حساب می‌توان گفت که آمار دقیق و مستندی که بتوان آن را به عنوان مبنای قطعی آمار تخت‌های آی‌سی‌یو در نظر گرفت وجود ندارد و در دسترس نیست. 

 

هزینه تجهیز تخت آی‌سی‌یو

اگر فرض کنیم بنا بر برآوردهای رئیس انجمن مراقبت‌های ویژه، هزینه راه‌اندازی یک تخت آی‌سی‌یو ۲ میلیارد تومان باشد، نتیجه آنکه برای اضافه کردن هزار تخت دست کم ۲هزار میلیارد تومان پول لازم بوده است. این رقم تقریبا نیمی از کل پولی است که به گفته محمدباقر نوبخت به برنامه‌های بهداشت و درمان برای مقابله با کرونا از محل صندوق توسعه ملی، اختصاص یافته است. 

این پول البته به تازگی تخصیص داده شده و پیش‌تر هم منابع دیگری هم در داخل و خارج از کشور برای تامین مالی نیازهای بهداشت و درمان اختصاص داده شده است. 

کامل تقوی‌نژاد، معاون توسعه وزیر بهداشت روز ۳۰ فروردین در یک نشست خبری اعلام کرد: 

«سازمان برنامه و بودجه نیز در اواخر سال ۹۸ حدود سه هزار و ۵۰ میلیارد تومان برای مبارزه با کرونا در اختیار وزارت بهداشت قرار داد... علاوه بر آن حدود ۴۰ میلیارد تومان از طریق مشارکت مردمی در اختیار دانشگاه‌های علوم پزشکی قرار گرفته است... کمک‌های خارجی هم داشتیم و ایرانیانی از خارج از کشور کمک‌های غیرنقدی زیادی داشتند. از سال ۲۰۰۵ به این طرف برای اولین بار وام بانک جهانی را دریافت می کنیم که ۵۰ میلیون دلار است و مقدمات آن انجام شده است و کارهای اولیه آن با همکاری بانک مرکزی و وزارت اقتصاد انجام می شود و با همکاری سازمان بهداشت جهانی از این محل تجهیزاتی خریداری می شود. علاوه بر این ۱۳۰ میلیون یورو هم از بانک توسعه اسلامی برای برای تجهیز منابع گرفته می شود.»

معاون وزیر بهداشت قول داده تا آخر سال ۱۴۰۰، حدود ۱۵هزار تخت به بیمارستان‌ها اضافه شود که تجهیز بین ۱۵۰۰ تا ۴ هزار تخت آی‌سی‌یو جزو این برنامه است. 

چنانکه پیدا است اختلاف میان اعداد و ارقام، حتی هنگام برنامه‌ریزی نیز قابل توجه است. اختلاف بین ۱۵۰۰ تا ۴هزار تخت آی‌سی‌یو رقم قابل ملاحظه‌ای است که ۲.۵ برابر موضوع درستی‌سنجی این گزارش است. 

 

جمع‌بندی

پس تعداد تخت‌های آی‌سی‌یو در ایران دقیقا چقدر است؟ و چه تعداد در ماه‌های گذشته به ظرفیت مراقبت‌های ویژه در کشور اضافه شده است؟ پاسخ این سوال معلوم نیست و جست‌وجو در این‌باره به نتیجه قطعی نمی‌رسد. 

اما می‌توان مقیاس این اعداد و ارقام را اندازه گرفت. اگر فرض کنیم آمار رسمی منتشر شده در سالنامه مرکز آمار، از همه دقیق‌تر و قابل استناد باشد، اضافه شدن هزار تخت آی‌سی‌یو به معنی افزایش ۱۳ درصدی ظرفیت آی‌سی‌یو در زمان کوتاه است. این میزان افزایش البته غیرممکن نیست، اما دور از ذهن به نظر می‌رسد. 

با این حساب نمی‌توان با اطمینان گفت کدام عدد درست و کدام غلط است، اما می‌توان به طور قطعی گفت که تناقض‌ها و آشفتگی‌های آماری در حدی است که همه آمارها از جمله آمار رسمی را زیر سایه تردید می‌برد. 

با توجه به نشان‌های موجود در فکت‌نامه به نظر می‌رسد این گفته علی ربیعی سخنگوی دولت که «در ماه‌های اخیر حدود هزار تخت به تخت‌های آی سی یو کشور اضافه شده است» به این دلیل که نه قابل تایید و نه قابل رد است، نشان «غیرقابل اثبات» می‌گیرد.