معمای چارلز لیبر: «فروشنده ویروس کرونا به چین» در دنیای خبرهای جعلی

خبری نادرست در شبکه‌های اجتماعی به سرعت دست به دست می‌شود که مبنای تئوری‌های توطئه‌محور جدیدی شده است. این بار نقش محوری‌اش یک استاد دانشگاه هاروارد است که با دانشگاه ووهان در چین هم مراوداتی سوال‌برانگیز داشته و حالا دستگیر شده است. در خبرهای جعلی ادعا می‌شود که او کسی است که ویروس کرونا را به چین فروخته و یک‌تنه یک اپیدمی جهان‌گیر به راه انداخته است.

همچنین برخی از مخاطبان ویدیویی را برای ما فرستادند از یک کنفرانس مطبوعاتی وزارت دادگستری آمریکا با زیرنویس:‌ «اعتراف رسمی پروفسور هاروارد و رییس موسسه بیوشیمی آمریکا:  ویروس کرونا بر اساس قرارداد وزارت دفاع آمریکا ساخته شد.»

تیم درستی‌سنجی خبرگزاری رویترز گزارش داده که نسخه‌های گوناگونی از این ادعا با تغییراتی جزیی بیش از ۷۹ هزار بار به زبان‌های گوناگون روی فیس‌بوک بازنشر شده‌اند.

 

چارلز لیبر کیست و خبرهای منتشر شده پیرامون او و زندگی شخصی و حرفه‌ای‌اش تا چه اندازه به واقعیت نزدیک‌اند؟ همچون روال معمول کمپین‌های گسترده خبرهای جعلی و تئوری‌های توطئه، این‌جا هم رگه‌هایی از واقعیت در کار است. ابتدا به واقعیت‌ها درباره زندگی چارلز لیبر می‌پردازیم.

پروفسور چارلز لیبر ۶۰ ساله، روز ۲۸ ژانویه ۲۰۲۰ به اتهام «گمراه کردن مقام‌های دولتی درباره بودجه‌هایی که از دانشگاه فنی ووهان (WUT) دریافت کرده» و نیز ارتباطش با یک برنامه شکار استعداد وابسته به دولت چین بازداشت شد.

بازداشت او در محافل آکادمیک خبری مهم بود اما به محض این‌که کاربران اینترنت دریافتند که این بازداشت به دروغ‌گویی او درباره بودجه‌ای مرتبط است که از یک دانشگاه مستقر در ووهان، مرکز انتشار ویروس کرونا، دریافت کرده بازار گمانه‌زنی‌ها داغ شد و در فاصله‌ای کوتاه موجی گسترده از ادعاهای بی‌اساس منتشر شد که هیزم به آتش یک تئوری توطئه شاخ‌دار می‌ریختند: این‌که ویروس کرونا «سلاحی بیولوژیک» است و در محیط آزمایشگاهی تولید شده است.

چارلز لیبر، رئیس بخش شیمی و زیست‌شناسی شیمیایی دانشگاه هاروارد بوده و گذشته از آن گروهی تحقیقاتی به نام خودش (Lieber Research Group) را هم رهبری می‌کرد. از آن‌جایی که گروه تحقیقاتی او از موسسات ملی سلامت (NIH) و وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) بودجه‌هایی بالغ بر ۱۵ میلیون دلار دریافت کرده بود، قاعدتا می‌بایست دریافت هر نوع بودجه یا کمک مالی از سوی شرکت‌ها یا دولت‌های خارجی را به اطلاع مقام‌های آمریکایی می‌رساند. این روالی طبیعی در فرایندهای دولتی آمریکا و بسیاری از کشورهای جهان است، تا مطمئن شوند «تضاد یا تلاقی منافع» در کار نیست.

 

وزارت دادگستری آمریکا در بیانیه‌ای که درباره چارلز لیبر منتشر کرده آورده که او از سال ۲۰۱۱ به یک «دانشمند استراتژیک» در دانشگاه ووهان تبدیل شد و در برنامه «هزار استعداد» دولت چین که پروژه‌ای برای استخدام و تربیت دانشمندان رده‌بالای این کشور بود، مشارکت کرد. به گفته وزارت دادگستری ایالات متحده، چارلز لیبر به خاطر دروغ‌گویی و ارائه اطلاعات گمراه‌کننده پیرامون این ماجراها دستگیر شده است.

چین با برنامه «هزار استعداد» قصد داشت دانشمندان چینی در خارج از مرزهای این کشور و نیز متخصصان خارجی‌ای را که می‌توانند اطلاعات حساس را در اختیار این کشور قرار دهند جذب کند و تحت حمایت‌های ویژه مالی قرار دهد. 

بر اساس قرارداد سه‌ساله چارلز لیبر، دانشگاه فنی ووهان ماهانه مبلغ ۵۰ هزار دلار به او می‌پرداخت و هزینه‌های زندگی‌اش را تا سقف یک میلیون یوان (برابر با ۱۵۸ هزار دلار) تحت پوشش قرار می‌داد و در کنار همه این مزایا، بودجه‌ای ۱/۵ میلیون دلاری هم در اختیارش می‌گذاشت تا یک لابراتوار پژوهشی در دانشگاه فنی ووهان راه‌اندازی کند. 

در مقابل، او باید ۹ ماه از سال را برای دانشگاه فنی ووهان کار می‌کرد. هدایت پروژه‌های بین‌المللی، تربیت اساتید جوان و دانشجویان دوره دکتری، سازمان‌دهی کنفرانس‌های بین‌المللی و مدیریت ثبت اختراعات و انتشار مقالات علمی به نام دانشگاه فنی ووهان، از وظایفی بود که این قرارداد برای پروفسور چارلز لیبر تعیین می‌کرد.

 

منشا اتهام‌های مطرح‌شده علیه چارلز لیبر این است که او در تعامل با بازرسان آمریکایی، نزدیک به دو سال پیش در اواخر آوریل ۲۰۱۸ درباره نقش خود در برنامه «هزار استعداد» چین دروغ گفت. او به تاکید گفت که در این برنامه مشارکتی نداشته و ندارد. او حتی در واکنش به درخواست‌های موسسات ملی سلامت ایالات متحده (NIH) از دانشگاه هاروارد، مسئولان این دانشگاه را وادار کرد که بگویند او «از سال ۲۰۱۲ به این سو هیچ‌گونه ارتباط رسمی با دانشگاه فنی ووهان نداشته و ندارد» و دانشگاه ووهان درباره نقش او به اشتباه اغراق کرده است. حالا با برملا شدن واقعیت‌ها، دانشگاه هاروارد او را برای همیشه از مناصب مدیریتی خلع کرده است.

در اکثر خبرهایی که پیرامون دستگیری چارلز لیبر منتشر شده، تلاش شده این موضوع در پیوند با دو دستگیری و محکومیت دیگر مطرح شود: بازداشت ینکینگ یه، زن و شهروند ۲۹ ساله چینی و افسر «ارتش آزادی‌بخش چین» که به اتهام جعل ویزا، طرح ادعاهای نادرست و جاسوسی برای دولت خارجی دستگیر شد و نیز بازداشت زائوسونگ ژنگ، مرد و شهروند ۳۰ ساله چینی، که در فرودگاه بوستون به خاطر تلاش برای قاچاق محموله‌ای از نمونه‌های بیولوژیک (که از یک مرکز پزشکی در بوستون ربوده بود) دستگیر و سپس در ۲۱ ژانویه حکم محکومیت خود را دریافت کرد.

درستی‌سنجی سایت «اسنوپس» نشان می‌دهد که این دو شهروند چینی هیچ ارتباطی با پرونده چارلز لیبر ندارند و صرفا اسم‌شان در بیانیه‌ای که وزارت دادگستری منتشر کرده، به خاطر نزدیکی زمانی با دستگیری پروفسور لیبر، مطرح شده است و نیز آن‌طور که نماینده ویژه اف‌بی‌آی در بوستون اعلام کرده، به این دلیل مهم که در هر سه پرونده، جرم‌های صورت‌گرفته مرتبط با «جاسوسی اقتصادی و آکادمیک» بوده‌اند. در برخی از خبرهای جعلی این‌گونه وانمود شده که این دو شهروند چینی، دانشجویان چارلز لیبر و یا از همکاران او بوده‌اند. 

اما آن‌چه در این میان توجه شایعه‌پردازان و هواداران تئوری توطئه را جلب کرده، محموله‌ای از ۲۱ نمونه مرتبط با «پژوهش‌های بیولوژیک» است که زائوسونگ ژنگ قصد قاچاق آن را داشت. در خبرهای جعلی تلاش شده تا پیوندی میان این محموله با شیوع ویروس کرونا برقرار شود. خلاصه واقعیت این است که این محموله دربرگیرنده «سلول‌های سرطانی» بود. 

روزنامه نیویورک‌تایمز در روز ۳۱ دسامبر ۲۰۱۹ گزارش داده که «بازرسان فرودگاه بوستون ۲۱ بسته از مایعی قهوه‌ای رنگ که حاوی سلول‌های سرطانی است در چمدان او یافته‌اند.» او پژوهشگر سرطان بود و این سلول‌ها را از مرکز پزشکی Beth Israel Deaconess در بوستون ربوده بود. او قصد داشت با انتشار نتایج پژوهش‌هایش در چین، اعتبار و حاصل کار پژوهشگران آمریکایی را به نام خود ثبت کند.

 

خلاصه این‌که بازداشت او هم مطلقا هیچ ارتباطی با ماجرای اپیدمی کووید-۱۹ یا دستگیری چارلز لیبر نداشت. ویروس کرونا هم توسط شخص یا نهادی تولید نشده و هرآن‌چه در این‌باره می‌بینید و می‌خوانید بخشی از کمپین‌های گسترده خبرهای جعلی سازمان‌یافته (Disinformation) یا اطلاعات نادرست و نادقیق منتشر شده توسط افراد ناآگاه‌ (Misinformation) هستند.

ویروس کرونا که با اپیدمی جهان‌گیر کووید-۱۹ حالا سراسر این کره خاکی را درگیر کرده، حاصل یک جهش ژنتیکی طبیعی است و منشا آن به گواه پژوهشگران و دانشمندان مستقل خفاش‌هایی هستند که آن را به پنگولین‌ها (مورچه‌خواران پولک‌دار) منتقل کرده و ویروس موسوم به SARS-COV-2 که از خانواده‌ای شناخته‌شده از ویروس‌هاست، به این ترتیب با واسطه پنگولین‌ها به بدن انسان‌ها رسیده و این بحران فراگیر و پرشتاب جهانی را رقم زده است.

درباره خبرهای جعلی پیرامون کرونا بخوانید و اطرافیان‌تان را از واقعیت‌ها باخبر کنید. در حالی که ائتلاف جهانی فکت‌چکرها در تلاش است تا با پالایش دنیای خبر از شایعات و تئوری‌های توطئه، اطلاعات درست و موثق را به دست شهروندان برساند، نتایج یک نظرسنجی تازه در آمریکا نشان می‌دهد که همچنان نزدیک به یک‌سوم جمعیت این کشور معتقدند ویروس کرونا در محیطی آزمایشگاهی تولید شده است.