سناریوی سازمان ملل برای کاهش جمعیت ایران؟!

زهره الهیان نامزد انتخابات مجلس یازدهم از حوزه انتخابیه تهران، روز ۲۹ بهمن ۱۳۹۸ در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم، مدعی شده:

«طبق سناریویی که سازمان ملل و سازمان جهانی بهداشت طراحی کردند، در سال ۲۱۰۰ جمعیت ایران به ۳۰ میلیون با ۵۰ درصد سالمند خواهد رسید.» 

او همچنین گفته: «ما تنها ۱۰ سال فرصت داریم تا این مشکل را برطرف کنیم؛ در حال حاضر تولدهای بالای دهه ۶۰ باعث شده غالب جمعیت ما جوان باشد؛ برخی از پنجره‌های جمعیتی ۲۰ سال را مطرح می‌کنند که اشتباه است در ۱۰ سال آینده با ادامه این سیر، جمعیت مولد جوان خود را از دست خواهیم داد، از این رو دولت و مجلس باید عزم‌شان را بر روی مشوق‌های فرزند‌آوری متمرکز کنند. طبق پیش‌بینی مراکز معتبر جهانی تا سال ۲۰۵۰ جمعیت ایران به سن سالمندی می‌رسد به این معنی که باید برای جمعیت سالمند خود برنامه‌ریزی کنیم، سرعت حرکت ایران به سوی سالمندی در میان باقی کشورها به یک ضرب‌المثل تبدیل شده، منحنی کاهش نرخ باروری ما آبشاری است و در این زمینه از همه کشورها سبقت گرفتیم.»

برآورد‌های سازمان ملل از تغییرات جمعیتی ایران تا سال ۲۱۰۰ چیست؟ آیا سازمان ملل معتقد است  جمعیت ایران در سال ۲۱۰۰ به ۳۰ میلیون نفر و درصد جمعیت سالمندی به ۵۰ درصد می‌رسد؟ 

فکت‌نامه پیش از این در گزارشی با عنوان «آیا سونامی سالمندی ایران را تهدید می‌کند؟» به موضوع جمعیت پرداخته بود. 

یافته‌های این گزارش نشان می‌داد، جمعیت ایران از سال ۱۳۳۵ تا به الان رو به افزایش است. ترکیب هرم سنی جمعیت در فاصله سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۹۵ نشان می‌دهد موج متولدان دهه ۱۳۶۰ با جمعیتی بیش از ۱۷ میلیون نفر، مهم‌ترین اتفاق جمعیتی است، اما در عین حال مقایسه نمودارها نشان می‌دهد بعد از سال ۱۳۹۰ روند افزایش جمعیت تازه متولد در دهه ۱۳۹۰ آغاز شده است که در سال‌های آینده نمودار را از وضعیت تک موجی خارج می‌کند.

همچنین میانگین سنی جامعه ایران نیز بعد از سال ۱۳۷۰ رو به افزایش گذاشته و از ۲۲ سال به ۳۱ سال در سال ۱۳۹۵ رسیده است. با این همه رشد میانگین سنی در دوره‌های ۵ ساله کمتر شده است و روند رشد میانگین سنی کاهش یافته است. این گزارش می‌افزاید: «در حال حاضر جمعیت بالای ۶۵ سال ایران، کمتر از ۶ درصد از کل جمعیت را تشکیل می‌دهد. این عدد پایین‌تر از میانگین جهانی است. بر اساس استانداردها بحران سالخوردگی ایران هنوز به مرحله اول بحران هم نرسیده است. اگر همین جریان کاهش رشد جمعیت با شیب تند ادامه پیدا کند حداقل ۳۰ سال طول می‌کشد تا به سالخوردگی مرحله سوم یعنی وضعیتی که بالای ۲۱ درصد جمعیت کشور ۶۵ سالگی را رد کنند، برسیم.»

برآوردهای سازمان ملل از تغییرات جمعیتی در جهان در ۸۰ سال آینده

برآوردهای سازمان ملل در سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد که روند رشد جمعیت جهان تا سال ۲۱۰۰ ادامه خواهد داشت. برخی کشورهای آفریقایی در ۸۰ سال آینده بیشترین رشد جمعیت را تجربه خواهد کرد و تغییرات جمعیتی در بقیه نقاط دنیا متفاوت است. تا سال ۲۰۳۰ رشد جمعیت در تمام نقاط جهان ادامه خواهد داشت. بین ۲۰۳۰ تا ۲۰۵۰ نیز تمام دنیا رشد جمعیت را تجربه خواهد کرد جز شرق و جنوب شرق آسیا. اما اگرچه از ۲۰۵۰ تا ۲۱۰۰  در مجموع جمعیت جهان رشد خواهد داشت ولی این رشد به آفریقا، شمال آفریقا و کمی در غرب آسیا یا همان خاورمیانه و کشورهای کمتر توسعه یافته محدود می‌شود. بقیه نقاط دنیا شاهد کاهش جمعیت خواهد بود. جدول و نمودار زیر تغییرات جمعیتی را تا ۲۱۰۰ نشان می‌دهد:

نمودار زیر نشان می‌دهد که جمعیت خاورمیانه (غرب آسیا) تا ۲۱۰۰ همچنان شاهد رشد جمعیتی است:

برآوردهای سال ۲۰۱۹ سازمان ملل نشان می‌دهد که کشورهای غرب آسیا و کشورهای کمتر توسعه یافته، نسبت سالمندی در آنها از بیشتر نقاط دنیا پایین تر است. این برآوردها نشان می‌دهد که حتی در سال ۲۱۰۰ که جمعیت جهان رو به سالمندی می‌گذارد، جمعیت سالمند کشورهای غرب آسیا و کشورهای کمتر توسعه یافته از ۲۲.۴ درصد بیشتر نخواهد شد. در سال ۲۱۰۰ بالاترین درصد سالمندی به کشورهای آمریکای لاتین و اروپا و آمریکای شمالی با حدود ۳۰ درصد خواهد رسید.

ارزیابی سازمان ملل از تغییرات جمعیتی ایران تا سال ۲۱۰۰

برآوردهای سال ۲۰۱۹ سازمان ملل در خصوص تغییرات جمعیتی ایران تا سال ۲۱۰۰ نشان می‌دهد که رشد جمعیتی ایران تا سال ۲۰۵۰ ادامه خواهد داشت. جمعیت ایران تا ۲۰۵۰ به مرز ۱۰۳ میلیون نفر می‌رسد ولی از سال ۲۰۵۰ نرخ رشد جمعیت در ایران منفی و نمودار جمعیتی ایران در سراشیبی قرار می‌گیرد. براساس این ارزیابی‌ها جمعیت ایران در سال ۲۱۰۰ به ۹۸میلیون نفر کاهش پیدا می‌کند.

براساس این گزارش، نرخ سالمندی در ایران در سال ۲۰۱۹ معادل ۶.۶ درصد است که از میانگین جهانی بسیار پایین تر است. اما نکته اصلی این است که جمعیت سالمند ایران در دهه ۶۰ و ۷۰ به نسبت دهه ۵۰ کاهش یافته بود و از دهه هشتاد در مسیر رشد قرار گرفته و تا سال ۲۱۰۰ به رشد خود ادامه خواهد داد. به طوری که در سال ۲۱۰۰ رکود ۲۹درصدی را ثبت می‌کند. جدول زیر تغییرات جمعیتی ایران از سال ۱۹۵۰ تا سال ۲۱۰۰ را نشان می‌دهد:

جمع‌بندی

زهره الهیان نامزد انتخابات مجلس یازدهم از حوزه انتخابیه تهران، مدعی شده «طبق سناریویی که سازمان ملل و سازمان جهانی بهداشت آن را طراحی کردند، در سال ۲۱۰۰ جمعیت ایران به ۳۰ میلیون با ۵۰ درصد سالمند خواهد رسید.» 

هیچ کدام از این اعداد و ارقام  صحیح و حتی نزدیک به برآورد‌های سازمان ملل و هیچ سازمان داخلی و خارجی دیگری نیست. طبق برآورد‌های جمعیتی سازمان ملل، جمعیت ایران تا سال ۲۰۵۰ رو به افزایش خواهد بود و از مرز ۱۰۰ میلیون نفر گذر خواهد کرد. پس از آن، نرخ رشد جمعیت با شیب ملایم منفی خواهد شد. اگر این برآورد درست از آب در بیاید، جمعیت ایران ۸۰ سال آینده، بیش از ۹۵ میلیون نفر خواهد بود. بیش از ۱۰ میلیون نفر بیشتر از جمعیت کنونی. طبق این برآورد در آن زمان نرخ سالمندی در ایران حدود ۲۹ درصد خواهد بود. 

معلوم نیست پایه و اساس ادعای زهره الهیان چیست، اما اعداد و ارقام او با برآوردهای معتبر اختلاف فاحشی دارد. به همین دلیل فکت‌نامه این گفته او را که «بر اساس سناریو سازمان ملل در سال ۲۱۰۰ جمعیت ایران به ۳۰ میلیون  با ۵۰ درصد سالمند خواهد رسید» شایسته نشان «شاخ‌دار» می‌داند.