آمار حجاب در ایران چقدر است؟

عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور ایران روز یکشنبه ۲۴ شهریور ۱۳۹۸، در جلسه شورای اجتماعی کشور گفته است: «بر اساس آمارهای موجود تنها ۶ تا ٧ درصد بانوان جامعه بدحجاب‌ هستند. بیش از ٩٠ درصد زنان جامعه حجاب مناسب دارند و مراعات می‌کنند».

?s=20

برای درستی‌سنجی این ادعا پیش از هر چیز تلاش کردیم از طریق تماس با سخنگوی وزارت کشور درباره منبع گفته آقای رحمانی فضلی سوال کنیم و بپرسیم منظور او از «آمارهای موجود» کدام تحقیق یا پژوهش رسمی است. تا این لحظه به سوال ما پاسخی داده نشده است. 

به همین دلیل خود دست به کار شدیم تا از طریق جست‌وجو در منابع رسمی و تحقیقات و پژوهش‌های معتبر انجام شده در این زمینه اعتبار آمار و ارقام گفته شده از سوی وزیر کشور را بسنجیم. 

فکت‌نامه پیش‌تر در شهریور ۱۳۹۶ ادعایی با مضمون مشابه از سخنگوی پیشین نیروی انتظامی ایران را درستی‌سنجی کرده بودیم. آن موقع، سعید منتظرالمهدی گفته بر اساس پیمایشی که سال‌های پیش انجام شده ۷۰ درصد زنان جامعه به حجاب اعتقاد دارند. 

این بار اما وزیر کشور ایران مدعی شده ۶ تا ۷ درصد از زنان ایرانی «بدحجاب»‌اند. اما آیا این گونه است؟

 

بررسی گزارش‌های رسمی

با توجه به حساسیت عمومی نسبت به مقوله حجاب، دسترسی به تحقیقات و پژوهش‌های مستقل در این زمینه ممکن نیست، اما به طور جسته و گریخته گزارش‌ها و پژوهش‌هایی از سوی نهادهای مختلف صورت گرفته که می‌توان به آنها به عنوان گزارش‌های رسمی استناد کرد. 

یکی از مهم‌ترین فکت‌ها در این زمینه گزارش پارسال مرکز پژوهش‌های مجلس است که با عنوان «عوامل موثر بر اجرایی شدن سیاست های حجاب و راهکارهای پیش رو» روز سوم مرداد ۱۳۹۷ روی سایت مرکز پژوهش‌ها بارگذاری شده است. در این گزارش، داده‌های پژوهش‌های گوناگونی که طی سال‌ها در زمینه حجاب و عفاف انجام شده مورد بررسی قرار گرفته است. 

در چکیده این گزارش با استناد به تحقیقات انجام شده از سوی نهادهای گوناگون این‌طور نتیجه‌گیری شده که ۶۰  تا ۷۰ درصد زنان جامعه در گروه بدحجاب (با تعریف شرعی) قرار دارند که از این میان ۱۰ تا ۱۵ درصد در وضعیت حاد و یا به عبارتی بدحجاب هنجارشکن بوده و سایر افراد در گروهی هستند که می‌توان آنها را دارای حجاب عرفی و یا بدحجاب معمولی تلقی کرد. ۳۰ تا ۴۰ درصد از زنان نیز در گروه با حجاب‌ها قرار دارند که از این میان حدود ۱۳ درصد به صورت سنتی حجاب خود را رعایت می‌کنند و مابقی از شیوه‌های جدید حجاب، از قبیل چادر ملی و… استفاده می‌کنند.

جدول زیر هم که در صفحه پانزدهم این گزارش منتشر شده تغییرات پوشش زنان «متردد» تهرانی در ۶ سال پیاپی این طور نمایش داده شده است. 

منبع این جدول کتاب «وضعیت‌سنجی پوشش و آرایش ایرانیان» است که نویسنده آن منصور واعظی، دبیر پیشین شورای فرهنگ عمومی ایران است. 

با این اوصاف در آخرین سال این پژوهش، ۷۲ درصد زنان تهرانی در گروه بدحجاب قرار داده شده‌اند. 

این کتاب زنان بدحجاب را به دو دسته زیر تقسیم کرده است: «گروه‌های بسیار هنجارشكن که حدود ۱۱ درصد از بدحجابی‌ها را شامل می‌شود. و گروه‌های بدحجاب غافل و یا محجبه‌های عرفی که در پی ترویج بی‌بندوباری نیستند و میزان الگوپذیری آنها نیز بالا است. آمار موجود از نوع بدحجابی‌ها نشان می‌دهد ۸۹ درصد از بدحجابی‌ها از نوع بدحجاب‌های غافل هستند».

دقیقا مشخص نیست که معیار دسته‌بندی بی‌حجاب‌ها به دو گروه «هنجارشکن» و «غافل» چیست و در این پژوهش چه پوشش و ظاهری در ردیف هنجارشکن قرار گرفته‌اند. 

در این گزارش گفته شده بر خلاف تصور تفاوت چندانی میان کلانشهرها با شهرهای کوچک و روستاها نیست، اتفاقا «درصد بالای زنان متخلف و مهاجم و بدپوشش در شهرهایی با جمعیت زیر ۲۰ هزار و شهرهای با جمعیت ۲۰ تا ۵۰ هزار» از سوی نویسندگان «نکته قابل تامل» معرفی شده است. 

 

جمع‌بندی

عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور ایران مدعی است «بر اساس آمارهای موجود» بیش ۹۰ درصد زنان ایران حجاب مناسب دارند و جمعیت «بدحجاب‌» کمتر از ۷ درصد است. منبع این گفته مشخص نیست، همچنین معلوم نیست منظور از واژه‌های «بدحجاب» و «با حجاب» چیست، اما آنچه مسلم است اعداد و ارقام گفته شده با گزارش‌های رسمی هم‌خوانی ندارد. 

طبق پژوهش‌های رسمی که داده‌های آن در گزارش سال ۱۳۹۷ مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر شده، تا ۷ سال پیش چیزی بین ۶۰ تا ۷۰ درصد زنان ایران در گروه بدحجاب دسته بندی می‌شوند که از این میان ۱۱ درصد «بدحجاب هنجار شکن» معرفی شده‌اند. طبق این گزارش‌ها جمعیت زنان باحجاب در ایران تا حدود ۷ سال پیش بین ۳۰ تا ۴۰ درصد بوده است. این گزارش‌ها همه حکایت از آن دارند که در فاصله سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۱، حدود ۱۰ واحد درصد به جمعیت زنان بدحجاب اضافه شده است. 

با توجه به نبود پژوهش جامع و مستقل در زمینه حجاب، نمی‌توان با اطمینان درباره وضعیت حجاب در ایران اظهار نظر کرد، اما با قطعیت می‌توان گفت که ادعای مطرح‌شده در تضاد با آمارهایی است که از سوی نهادهایی مانند سازمان تبلیغات اسلامی، یا شورای فرهنگ عمومی ارائه شده‌اند. 

به همین دلیل فکت‌نامه صحت ادعای وزیر کشور را رد می‌کند به این گفته آقای رحمانی فضلی که ««تنها  ٦ تا ٧ درصد بانوان جامعه بدحجاب‌ هستند. بیش از ٩٠ درصد زنان جامعه حجاب مناسب دارند و مراعات می‌کنند» نشان نادرست می‌دهد.