ایران در میان بیست غول صنعتی دنیا؟

محمدرضا نقدی معاون فرهنگی و اجتماعی سپاه پاسداران روز دوشنبه ۱۴ آبان در نشست بصیرتی نهضت روشنگری در مدرسه علمیه المهدی اراک با بیان اینکه پیروزی انقلاب اسلامی، ایران را به یکی از آزادترین کشورهای دنیا تبدیل کرده مدعی شده: «بر اساس آمار سازمان‌های بین‌المللی ایران اسلامی در رتبه ۱۸ اقتصاد جهان قرار دارد و در تمام رشته‌های صنعتی در زمره بیست کشور اول دنیا محسوب می‌شود.»

نقدی این ادعا را پس از این مقدمه‌چینی عنوان کرده که پیش از انقلاب در حوزه راه‌های روستایی، برق، مخابرات مشکل داشتیم ولی اکنون ۹۹درصد مردم از نعمت برق برخوردار هستند و تحت پوشش خدمات مخابرات قرار دارند. او اضافه کرد: ۹۰درصد مناطق کشور اکنون از نعمت گاز طبیعی بهره‌مند است و ۹۱درصد راه‌های روستایی آسفالت شده‌اند.

فکت‌نامه از این ادعا که «ایران اسلامی یکی از آزادترین کشورهای دنیا است» می‌گذرد و در این گزارش می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد که آیا ایران هجدهمین قدرت اقتصادی دنیاست؟ و در تمام رشته‌های صنعتی ایران در زمره بیست کشور اول دنیا به شمار می‌آید؟ چقدر این آمار با واقعیت تطابق دارد.

بخش اول، رتبه اقتصادی ایران در جهان چیست؟

بخش اول صحبت‌های محمرضا نقدی، درباره جایگاه اقتصاد ایران در دنیا است. پیش‌تر در گزارشی با عنوان «ایران تا ۳ سال دیگر پانزدهمین اقتصاد بزرگ دنیا می‌شود؟» به بررسی جایگاه اقتصاد ایران در جهان پرداخته‌ایم. بله، بر اساس برآوردهای معتبر بین‌المللی از نظر شاخص «تولید ناخالص داخلی بر اساس برابری قدرت خرید (GDP PPP)، ایران در حال حاضر در جایگاه هجدهم قرار دارد، اما این به معنی آن نیست که ایران هجدهمین اقتصاد بزرگ دنیا است. این شاخص با در نظر گرفتن نرخ تغییرات قدرت پول (تورم) در کشورهای مختلف و نرخ برابری واحد پول‌های مختلف محاسبه می‌شود و معمولا برای تحلیل و مقایسه اقتصاد داخلی کشورها (مثلا محاسبه خط فقر) مورد استفاده قرار می‌گیرد و قاعدتا ابزار مناسبی برای تعیین سهم کشورها از اقتصاد جهان نیست. برای این کار خود شاخص تولید ناخالص داخلی (GDP)، شاخص مناسب‌تری است.

بر اساس گزارش‌های صندوق بین‌المللی پول، در حال حاضر ایران از نظر تولید ناخالص داخلی، در مقام بیست و هفتم قرار دارد و این سازمان پیش‌بینی کرده ایران تا ۳ سال دیگر، ۱۰ رتبه سقوط خواهد کرد و سی‌ و هفتمین اقتصاد بزرگ دنیا خواهد بود.

بخش دوم، آیا ایران در همه رشته‌های صنعتی جزو بیست کشور اول دنیا است؟

برای طبقه‌بندی صنایع معیارهای متفاوتی وجود دارد.

مرکز آمار ایران، فعالت‌های اقتصادی را بر اساس استاندارد بین‌المللی فعالیت‌های اقتصادی (ISIC) است. بر این اساس کل فعالیت‌های اقتصادی ایران به طور فشرده در۲۱ بخش طبقه‌بندی و کدگذاری شده‌اند:

البته بخش زیادی از این فعالیت‌ها در حوزه خدمات تعریف می‌شوند. این جدول مبنای محاسبه تولید ناخالص ملی و داخلی در آمار حساب‌های ملی است.

همچنین سازمان بورس و اوراق بهادار تهران هم، گروه صنعت را در ۶۶ بخش طبقه‌بندی کرده است.

از سوی دیگر معاونت‌ امور صنایع وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز، صنایع کشور، در پنج گروه اصلی «صنایع فلزی، برق و الکترونیک؛ صنایع نساجی و پوشاک؛ صنایع غیر فلزی (صنایع غذایی کشاورزی؛ صنایع غذایی غیر کشاورزی؛ داروی و بهداشتی؛ شیمیایی؛ پلیمر؛ و صنایع سلولزی)؛ صنایع ماشین سازی و تجهیزات؛ و صنایع خودرو و نیرو محرکه طبقه‌بندی شده‌ند.

با این اوصاف محاسبه جایگاه ایران در تمام رشته‌های صنعتی کاری دشوار و تقریبا ناشدنی است که به مقایسه دقیق و مفصل جزئیات تولید ناخالص ملی همه کشورهای دنیا نیاز دارد. با توجه به محدودیت اطلاعات و همین طور محدودیت فضای تحقیق، این کار غیرممکن است.

اما چند مثال صحت این ادعا را که «در تمام رشته های صنعتی ایران در زمره ۲۰ کشور اول دنیا به شمار می آید» زیر سوال خواهد برد. از همین رو تلاش کردیم تا ضمن بررسی برخی از شاخص‌های مهم اقتصادی و اجتماعی، جایگاه ایران را در چند رشته از صنایع مهم را در که از نظر عرفی در ایران رشته‌های مهم صنعتی (خودروسازی، IT، پتروشیمی؛ صنایع غذایی؛ نساجی و دارو) شناخته می‌شوند، بررسی کنیم.

الف، بررسی جایگاه ایران در چند رشته مهم صنعتی

صنایع غذایی

لیست ۲۵ کشور اول حوزه صنایع غذایی از آمریکا  تا شیلی را در این جدول می‌توانید ببینید، نامی از ایران نیست.

صنعت فناوری اطلاعات (IT)

بیست کشور اول صنعت ارتباطات و فناوری اطلاعات، به این شرح‌اند:

صنعت خودروسازی

آمار کشورهای صادر کننده خودرو در جهان نشان می‌دهد که ایران در میان بیست کشور اول این صنعت نیست هرچند ایران در لیست کشورهای تولید کننده خودرو، در ردیف دوازدهم قرار دارد. در واقع ایران نه دست برتر در این صنعت را داراست بلکه با واردات خط تولید از فرانسه، و با توجه به داشتن یک بازار بزرگ داخلی، در ردیف یکی از ۲۰ کشوری که بیشترین خودرو را تولید می‌کند، قرار دارد.

صنعت داروسازی

سازمان بهداشت جهانی در گزارشی از توانمندی کشورهای جهان در حوزه سلامت، در نقشه‌ای به جایگاه کشورهای جهان در صنعت دارو سازی پرداخته است. در این جدول از ایران به عنوان کشوری که تولیدات دارویی را وارد و بسته‌بندی می‌کند نام برده است. به گواه سازمان بهداشت جهانی ایران در میان کشورهای سازنده و تولیدکننده داروی جهان، جایی ندارد. قدرت‌های برتر صنعت دارو سازی به رنگ سبز پررنگ و کشورهای فعال در این صنعت، با رنگ سبز کم رنگ نمایان شده‌اند.

گزارش The Legatum Prosperity Index که در سال ۲۰۱۷ منتشر شده نیز رتبه ایران در حوزه بهداشت و درمان را ۹۵ اعلام کرده است. در این محاسبه وضعیت کشورها از سه منظر بدیهیات سلامت جسمی و ذهنی، زیرساخت‌های حوزه سلامت و پیشگیری مورد سنجش قرار گرفته است.

ب، بررسی برخی از شاخص‌های مهم اقتصادی و اجتماعی ایران

۱- توسعه منابع انسانی: اگر توسعه منابع انسانی را به‌عنوان یکی از منابع تعیین کننده رشد اقتصادی و صنعتی در نظر بگیریم. اولین موضوعی که در این گزارش می‌تواند مورد توجه باشد، رشد توسعه منابع انسانی است. در بررسی رشد توسعه منابع انسانی، ۳ پارامتر «طول عمر و زندگی با سلامت»، «دانش» و « استاندارد زندگی» را در نظر می‌گیرند. اطلس جهانی با در نظر گرفتن آمار این سه بخش،‌ رتبه ایران را ۶۹ و پایین‌تر از کوبا، صربستان و کاستاریکا اعلام کرده است. هرچند نمودار مربوطه از روند رو به رشد در ایران حکایت دارد.

Iran - Human Development Index

۲- اقتصاد دانش‌بنیان: براساس اطلس جهانی جایگاه ایران در رنکینگ جهانی اقتصاد دانش‌بنیان، ۹۳ و پایین‌تر از کشور فیلیپین است. نمودار مربوطه نشان می‌دهد که دانش ایران از سال ۲۰۰۰ یک حرکت جهشی را شروع کرده است.

Iran - Knowledge economy

۳- نوآوری: براساس گزارش اطلس جهانی، رتبه ایران در نوآوری جهانی که ارتباط مستقیمی با بخش صنعت دارد، ۷۵ و پایین‌تر از کشور تونس است. نمودار مربوطه نشان می‌دهد که رشد ایران از سال ۲۰۱۴ در نوآوری آغاز شده است به‌طوری‌که در سال ۲۰۱۷ به نسبت ۲۰۱۴ از منفی ۴.۲۵ به مثبت ۵.۱۴ رسیده است.

Iran - Global innovation

۴- امنیت و ثبات انرژی:‌ قدرت کشورها در تامین انرژی مورد نیاز مردم، برقراری ثبات در دسترسی به انرژی، قیمت مناسب و پایداری زیست محیطی، محور دیگری است که مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. براساس اطلاعات اطلس جهانی، رتبه ایران در میان کشورهایی که کمترین ثبات و امنیت را در حوزه انرژی دارا هستند ۲۸ است، یعنی پایین‌تر از کشور عراق قرار دارد. این در حالی است که ایران یکی از بزرگترین تامین کنندگان نفت و گاز دنیاست. وضعیت ایران در حوزه انرژی، یک حرکت سینوسی را نشان می دهد بطوریکه رشدی که از سال ۲۰۱۴ آغاز شده بود در سال ۲۰۱۶ به شدت افت و در سال ۲۰۱۷ مجدد صعود کرد.

۲۰ قدرت صنعتی دنیا: اما از این شاخص‌های عمده و مرتبط با حوزه صنعت و تولید که بگذریم آیا می توان رتبه ای قابل توجه برای ایران در میان قدرت های بزرگ صنعتی دنیا متصور بود؟

موسسه بروکینگز در واشنگتن که یک موسسه تحقیقاتی معتبر و علمی است ۲۰ قدرت صنعتی دنیا را معرفی کرده است. به گواهی موسسه بروکینگز، در تولیدات صنعتی کشورهای چین، آمریکا ، ژاپن، آلمان، کره جنوبی، هند، فرانسه، ایتالیا، انگلستان، تایوان، مکزیک، اسپانیا، کانادا، برزیل، روسیه، ترکیه، اندونزی، لهستان، سوئیس و هلند به ترتیب ۲۰ کشور اول صنعتی دنیا هستند.

موسسه Deloitte نیز در گزارشی تحلیلی به قدرت نفوذ ۴۰ قدرت صنعتی دنیا در سال ۲۰۱۶ و چشم انداز رشد آنها در سال ۲۱۰۸ پرداخته و پیش‌بینی کرده که آمریکا به عنوان دومین قدرت صنعتی دنیا در سال ۲۰۱۶ با یک درصد رشد، جای چین را در سال ۲۰۲۰ خواهد گرفت. نامی از ایران در میان ۴۰ کشور اول صنعتی دنیا در این گزارش برده نشده است.

۲۰ کشور مقصد گردشگری

تاریخ و فرهنگ کهن ایران زمین، شاید ایران را در میان ۲۰ کشور اول گردشگری قرار داده باشد. فکت‌نامه این پیش فرض را نیز مدنظر قرار داد تا شاید در ۲۰ کشور اول صنعت گردشگری ردی از ایران بیابد.

بررسی جایگاه ایران در میان کشورهای مقصد گردشگری نیز نشان می دهد که ایران در صنعت توریسم نیز جایگاه قابل توجهی ندارد بطوریکه در گزارش Facts Map از ۳۰ کشوری که بیشترین گردشگر را در سال ۲۰۱۶ جذب کرده‌اند نامی از ایران برده نشده است. فرانسه و آمریکا  بالاترین جذب گردشگر را به خود اختصاص داده‌اند. سنگاپور، جمهوری چک و پرتغال نیز آخرین رتبه‌های جدول ۳۰ کشور اول این صنعت را به خود اختصاص داده اند.

۲۰ صادر کننده عمده تسلیحات نظامی

فکت‌نامه با توجه به سوابق نظامی محمدرضا ذوالقدر، احتمال داد که افزایش آمار صادرات تسلیحات نظامی ایران، او را به این باور رسانده که ایران در ردیف ۲۰ کشور اول صنعتی دنیاست. از این رو با تحقیقی در خصوص کشورهای صادر کننده تسلیحات نظامی به این فکت دست یافت که ایران حتی در میان ۲۰ صادرکننده بزرگ تسلیحات نظامی نیز جایی ندارد. مجله Geospatial World در گزارشی ۲۰ کشور آمریکا ، روسیه، چین، فرانسه، آلمان، انگلستان، اسپانیا، ایتالیا، اکراین، هلند، اسرائیل، سوئد، کانادا، سوئیس، کره جنوبی، ترکیه، نروژ، بلاروس، آفریقای جنوبی و استرالیا را بزرگترین صادرکنندگان تسلیحات نظامی دنیا تا سال ۲۰۱۵ معرفی کرده است.

فناوری‌نانو، تنها صنعت نسبتا پیشرفته در ایران

براساس گزارشی که سازمان ملل در سال ۲۰۱۶ منتشر کرد، ایران در حوزه فناوری‌نانو با استناد به مقالات منتشر شده متعدد، در رتبه هفدهم جهان قرار دارد. این گزارش تاکید دارد که ایران فعالیت در حوزه فناوری‌نانو را به طور جدی از سال ۲۰۰۲ آغاز کرده و از دانشگاه شریف به‌عنوان دانشگاهی که در این رشته دوره دکترا برگزار می‌کند یاد کرده است. این گزارش می‌افزاید بیش از یک چهارم فعالیت نانو ایران در حوزه سلامت انجام می‌شود و تنها ۳درصد آن به حوزه خودروسازی اختصاص دارد. سازمان ملل از ایران و مالزی به‌عنوان دو کشوری که سرمایه گذاری قابل توجهی در این رشته کرده اند نام برده و پیش بینی کرده که در سال‌های آینده از این دو کشور بیشتر خواهیم شنید.

اگرچه از ایران در میان ۲۰ کشور اول نانو تکنولوژی یاد می شود و در تعداد مقالات منتشره جایگاه ششم را داراست ولی در میان مجلات علمی معتبر حوزه فناوری‌نانو هیچ مجله ایرانی قرار ندارد. سه دانشگاه اول ایران در رشته نانو یعنی دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دانشگاه صنعتی اصفهان و دانشگاه صنعتی شریف، در رتبه ۳۰۱ تا ۴۰۰ دانشگاه‌های معتبر جهان در این رشته قرار دارند. در میان متخصصان بین المللی این رشته از خانم فاطمه داور از دانشگاه صنعتی اصفهان در رتبه ۲۷۸ یاد شده که نشان می‌دهد حتی در رشته نانوتکنولوژی نیز ایران برای فتح قله‌های پیشرفت راه زیادی در پیش دارد.

جمع بندی

محمدرضا نقدی معاون فرهنگی و اجتماعی سپاه پاسداران و فرمانده پیشین بسیج، مدعی شده: «بر اساس آمار سازمان های بین المللی ایران اسلامی در رتبه ۱۸ اقتصاد جهان قرار دارد و در تمام رشته های صنعتی در زمره بیست کشور اول دنیا محسوب می شود.»

فکت‌نامه  از این ادعا که «ایران اسلامی یکی از آزادترین کشورهای دنیا است» می گذرد و در این گزارش می کوشد به این پرسش پاسخ دهد که آیا ایران هجدهمین قدرت اقتصادی دنیاست؟ آیا در تمام رشته های صنعتی ایران در زمره ۲۰ کشور اول دنیا به شمار می آید؟ چقدر این آمار با واقعیت تطابق دارد.

نتایج سنجش فکت‌نامه نشان می‌دهد که تولید ناخالص ملی (GDP) ایران در ارزیابی صندوق بین المللی پول، رتبه ۲۷ ام را در میان کشورهای دنیا به خود اختصاص داده ولی همین صندوق پیش بینی کرده که رتبه ایران طی سه سال آینده ۱۰ پله سقوط خواهد کرد.

از منظر شاخص‌های صنعتی نیز ایران در هیچ حوزه ای در میان کشورهای قدرتمند یا به عبارتی ۲۰ کشور اول قرار ندارد (جز نانو تکنولوژی که از نظر سازمان ملل ایران در رتبه ۱۷ ام قرار دارد). فکت‌نامه جایگاه ایران را در صنعت غذایی، فناوری اطلاعات، داروسازی، خودروسازی، گردشگری و تسلیحات نظامی سنجید. آمارهای بین‌المللی نشان می‌دهد که ایران در هیچ کدام جایگاهی در میان ۲۰ کشور اول دنیا ندارد. سازمان توسعه صنعتی ملل متحد در صفحه ۴۱ گزارش سال ۲۰۱۶ خود، رتبه جهانی توسعه صنعتی ایران را ۶۶ و رتبه منطقه‌ای ایران در خاورمیانه را ۱۰ می‌داند.

شاخص‌های توسعه اقتصادی و صنعتی ایران به این شرح است:

شاخص‌های توسعه

رتبه ایران

پایین تر از

رشد توسعه منابع انسانی

۶۹

کوبا

سهولت کسب و کار

۱۱۸

اوگاندا

فساد (در میان فاسدترین ها)

۴۹

گامبیا

آزادی اقتصادی

۱۵۴

نیجر

دانش اقتصادی

۹۳

فیلیپین

کشورهای شکننده

۴۹

کامبوج

کارآفرینی جهانی

۸۴

غنا

فاصله جنسیتی

۱۳۴

عربستان سعودی

گرسنگی

۸۹

مولداوی

نوآوری جهانی

۷۵

تونس

امنیت و ثبات انرژی (از آخر)

۲۸

عراق

در واقع رتبه و جایگاه ایران را نه در میان کشورهای قدرتمند جهان، بلکه در میان کشورهایی همچون عربستان، عراق، فیلیپین، غنا، تونس، نیجر، کوبا و اوگاندا باید سنجید. فکت‌نامه با بررسی شاخص‌های مختلف اقتصادی و صنعتی، به این ادعا که ایران هجدهمین اقتصاد دنیا است و در تمام رشته های صنعتی در زمره بیست کشور اول دنیا قرار دارد، نشان «نادرست» می‌دهد.

https://www.sharethefacts.co/share/548f8f05-ba45-43ef-9025-a886ae49c840