تحصیل برای اتباع خارجی در کشورهای مختلف

حمید رضا حاجی بابایی رییس فراکسیون فرهنگیان و نماینده همدان در مجلس دهم گفته: ۴۰۰ هزار نفر از اتباع بیگانه در مدارس دولتی کشور تحصیل می‌کنند این در حالی است که در هیچ یک از کشورهای دنیا چنین امکاناتی برای اتباع خارجی فراهم نشده است».

او که پیش از این در دولت محمود احمدی نژاد سکاندار وزارت آموزش و پرورش بوده، روز سه شنبه ۶ شهریور در گفت‌وگو با خبرگزاری خانه ملت اضافه کرده: «خدمات ارائه شده از سوی سازمان‌های بین‌المللی ناچیز است و دردی از این افراد درمان نمی‌کند؛ هزینه‌های اصلی آموزش اتباع بیگانه به ویژه افغان‌ها بر دوش آموزش و پرورش است و اگرچه ایران برای مهیا کردن شرایط مناسب تحصیلی برای اتباع بیگانه به صورت مستمر تقدیر می‌شود اما نمی‌توان به کمک‌های آنان چندان دل بست و امیدوار بود».

رییس فراکسیون اصولگرایان مجلس خاطرنشان کرد: «کشور ما شرایط مناسبی برای تحصیل دانش‌آموزان افغان فراهم کرد و اکثریت قریب به اتفاق اتباع بیگانه تحت پوشش تحصیلی قرار گرفته‌اند». آیا هیچ کشوری در دنیا به اتباع خارجی امکانات آموزشی نمی دهد؟ فکت‌نامه این ادعا را بررسی کرده است.

اتباع خارجی به چه کسانی گفته می‌شود؟

تمام مهاجرانی که در کشوری غیر از کشوری که تابعیت آن را دارا هستند، مقیم باشند اتباع خارجی به شمار می‌آیند. اقامت اتباع خارجی می‌تواند قانونی باشد یعنی فرد مهاجر با دریافت ویزای اقامتی به کشوری پا نهاده و در آنجا مقیم شده، یا می‌تواند غیرقانونی باشد، به این معنا که فرد بدون ویزا و به صورت غیرقانونی وارد کشوری شده باشد یا با ویزا و به صورت قانونی وارد شده ولی مهلت ویزا و یا اقامت اش به پایان رسیده و خاک کشور میزبان را ترک نکرده باشد. هر دو گروه اتباع خارجی به حساب می‌آیند.

ماده ۹۷۶ قانون مدنی ایران افرادی که یکی از شرایط هفت گانه زیر را داشته باشد تابعه ایران و اگر در هیچ کدام از این هفت بند نگنجد را اتباع خارجی معرفی کرده است:

۱- کلیه‌ی ساکنین ایران به استثنای اشخاصی که تبعیت خارجی آن‌ها مسلم باشد.

۲- کسانی که پدر آن‌ها ایرانی است اعم از این که در ایران یا در خارجه متولد شده باشند.

۳- کسانی که در ایران متولد شده و پدر و مادر آنان غیرمعلوم باشند.

۴- کسانی که در ایران از پدر و مادر خارجی که یکی از آن‌ها در ایران متولد شده به وجود آمده‌اند.

۵- کسانی که در ایران از پدری که تبعه خارجه است به وجود آمده و بلافاصله پس از رسیدن به هجده سال تمام لااقل یک سال دیگر در ایران اقامت کرده باشند والا قبول شدن آن‌ها به تابعیت ایران بر طبق مقرراتی خواهد بود که مطابق قانون برای تحصیل تابعیت ایران مقرر است.

۶- هر زن تبعه‌ی خارجی که شوهر ایرانی اختیار کند.

۷- هر تبعه‌ی خارجی که تابعیت ایران را تحصیل کرده باشد.

بررسی حق تحصیل رایگان کودکان در قوانین بین‌المللی

دسترسی کودکان زیر ۱۷ سال، به تحصیل رایگان و الزامی، در کنوانسیون‌های متعدد بین‌المللی به رسمیت شناخته شده و تمام کشورهایی که این کنوانسیون‌ها را امضا کرده‌اند، قانونا مکلف‌اند که شرایط تحصیل رایگان را برای تمامی کودکان، بدون تبعیض فراهم کنند. از جمله این کنوانسیون‌ها، می‌توان به این موارد اشاره کرد:

۱- کنوانسیون حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، اصل ۱۳ این کنوانسیون تاکید کرده که تحصیل رایگان و بدون تبعیض، حق تمامی کودکان ساکن (اعم از شهروندان و مهاجران قانونی و غیرقانونی) کشورهای عضو الزامی است. نقشه زیر کشورهایی که به این کنوانسیون ملحق شده اند را با رنگ سورمه ای (آبی تیره) نشان می‌دهد. اکثریت قاطع کشورهای دنیا، از جمله ایران، این کنوانسیون را امضا کرده‌اند:

۲- کنوانسیون بین الملل حقوق کودکان، اصل ۲۸ این کنوانسیون، حق تحصیل رایگان کودکان  را به رسمیت شناخته است. اصل ۲۸ این کنوانسیون می‌گوید تمامی کودکانی که در سن مدرسه هستند باید از حق تحصیل اجباری و رایگان برخوردار باشند. این کنوانسیون هرگونه تبعیض میان کودکان را ممنوع کرده است. عکس زیر کشورهای عضو این کنوانسیون را با رنگ سورمه‌ای (آبی تیره) مشخص کرده است. ایران از جمله کشورهایی است که این کنوانسیون را امضا کرده است.

۳- کنوانسیون مقابله با تبعیض آموزشی، مصوبه یونسکو؛ این کنوانسیون هرگونه تبعیض در نظام آموزشی اعم تبعیض جنسیتی، ملیتی، قومی، زبانی و … را ممنوع کرده است. اصل ۳ این کنوانسیون تاکید دارد که اتباع خارجی باید از تمامی حقوق و امکانات کودکان شهروند در نظام آموزشی برخوردار باشند. ایران از جمله کشورهایی است که به این کنوانسیون ملحق شده و مکلف به اجرای آن است.

۴- کنوانسیون بین‌المللی حمایت از حقوق مهاجران کارگر و خانواده آنها، اصل ۷ این کنوانسیون هرگونه تبعیض را ممنوع کرده است. اصل ۳۰ این کنوانسیون نیز تاکید دارد که کودکان مهاجران کارگر باید از حق تحصیل رایگان همچون کودکان شهروند بدون هرگونه تبعیضی برخوردار باشند و وضعیت اقامتی والدین شان نباید تاثیری در استفاده از حق تحصیل‌شان ایجاد کند. ایران از جمله کشورهایی است که هنوز به این کنوانسیون ملحق نشده است.

بررسی حق تحصیل رایگان اتباع خارجی در مدارس دولتی در برخی کشورهای دنیا

۱- آمریکا

براساس دستورالعمل سال ۱۹۸۲ دیوان‌عالی کشور، تمام ایالت‌های آمریکا مکلف‌اند از تمامی بچه‌های زیر ۱۷ سال با هر شرایط اقامتی (قانونی یا غیرقانونی) در مدارس عمومی/دولتی (public school) ثبت نام به‌عمل آورند. تمامی دانش آموزان با هر تابعیتی از حقوق و امکانات مساوی برخوردار هستند.

با وجود صراحت این دستورالعمل لازم‌الاجرا، در سال‌های پس از ۱۹۸۲، مواردی از نقض قانون در برخی شهرهای آمریکا گزارش شد. در این گزارش‌ها آمده که در برخی شهرها قوانینی وضع شده که دانش آموزانی که اقامت‌شان غیرقانونی است از رفتن به مدرسه امتناع می‌کنند یا به‌عبارتی انگیزه آنها را برای رفتن به مدرسه از بین می‌برد. در سال ۲۰۱۴ وزارت دادگستری و وزارت آموزش دولت اوباما، با تاکید بر دستورالعمل سال ۱۹۸۲ دیوان‌عالی کشور، این دستورالعمل را قانون فدرال اعلام و تاکید کرد هرگونه سرپیچی از این قانون یا اقدامی که انگیزه دانش آموزانی که اقامت غیرقانونی دارند را برای رفتن به مدرسه بکشد، اقدامی خلاف قانون است.

بنابر این قانون، امکان تحصیل رایگان دانش آموزان اتباع خارجی اعم از قانونی یا غیرقانونی، از کلاس اول تا دوازدهم، مهیا است و هیچ تفاوتی میان شهروندان آمریکا و اتباع خارجی وجود ندارد. براساس این قانون، هیچ مدرسه‌ای موقع ثبت‌نام دانش آموزان، حق ندارد مدارک اقامتی و شهروندی آنها را بررسی کند. تنها مدرک لازم برای ثبت‌نام در مدارس عمومی/دولتی در آمریکا داشتن محل سکونت (مالکیت یا استیجاری) در شهری است که مدرسه در آن واقع شده است.

نکته: در مدارس عمومی/دولتی آمریکا، اتباع خارجی نه تنها از تمام امکانات و مزایایی که برای شهروندان آمریکایی مهیا شده برخوردارند بلکه در بیشتر مدارس برای دانش آموزان خارجی که مشکل زبان انگلیسی دارند، خدمات اضافه همچون معلم خصوصی یا کلاس اضافه برای آموزش زبان انگلیسی، ارائه می‌شود تا دانش آموزان مشکل زبانی نداشته باشند. علاوه بر این در تمام مدارس آمریکا به دانش آموزانی که خانواده ای کم درآمد دارند غذا و سرویس ایاب و ذهاب رایگان ارائه می‌شود و این قانون شامل اتباع خارجی، حتی افرادی که خانواده آنها مهاجر غیرقانونی شناخته می‌شوند ارائه می‌شود.

گفتنی است براساس تحقیقی که Pew Research Center انجام داده یک سوم دانش آموزان مدارس عمومی/دولتی آمریکا، مهاجر یا متولدین آمریکا هستند که پدر یا مادری مهاجر دارند.

۲- کشورهای عضو اتحادیه اروپا

براساس قانون اتحادیه اروپا، همه کودکان با هر جنسیت و عقبه‌ای، حق دارند به صورت رایگان از آموزش برخوردار باشند. کنوانسیون حقوق کودکان که در سال ۲۰۰۷ به تصویب رسیده، حق برخورداری از آموزش رایگان را برای همه کودکان ساکن اروپا حتی دانش آموزانی که حضوری غیرقانونی در یکی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا دارند را به رسمیت شناخته است. بنابراین تمامی کودکان مهاجر با هر وضعیت اقامتی (قانونی یا غیرقانونی) از حقوق و امکانات مساوی با شهروندان اروپایی در نظام آموزشی کشورهای عضو برخوردارند. براساس گزارش سال ۲۰۰۹ موسسه دیده بان اروپا، این قانون به طور کامل در کشورهای بلژیک، ایتالیا، پرتغال، هلند، فرانسه و اسپانیا اجرا می‌شود و دو کشور لهستان و مالت این قانون را تنها در خصوص اتباع خارجی با اقامت قانونی اجرا می‌کنند.

براساس این گزارش برخی از کشورهای اروپایی که حقوق برابر اتباع خارجی و شهروندان شان را در خصوص حق آموزش رایگان به رسمیت شناخته، اما از ارائه امکانات برابر همچون غذای رایگان به اتباع خارجی غیرقانونی خودداری می‌کنند.

۳- ژاپن

وزارت آموزش ژاپن، تحصیل رایگان اتباع خارجی (اعم از قانونی یا غیرقانونی) در مدارس دولتی این کشور را به رسمیت شناخته و تمام مدارس مکلف‌اند از اتباع خارجی بدون در نظر گرفتن وضعیت اقامتی آنها ثبت نام به عمل آورد. اما مدارس این اجازه را دارند که حضور دانش آموزان غیرقانونی را به پلیس گزارش دهند و همین باعث شده که برخی خانواده‌هایی که به‌صورت غیرقانونی در این کشور حضور دارند از ثبت نام فرزندانشان در مدارس دولتی امتناع کنند.

۴- اردن

اردن یکی از کشورهایی است که به در نظر گرفتن جمعیت‌اش، بیشترین مهاجر را میزبانی می‌کند. مهاجرین فلسطینی، عراقی و سوریه ای، حدود یک سوم جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند. تا پیش از سال ۲۰۱۷ اتباع خارجی برای ثبت نام در مدارس این کشور باید کارت اقامت قانونی خود را  ارائه می‌کردند تا بتوانند ثبت نام کنند و از مزایای آموزش رایگان همچون شهروندان اردنی بهرمند شوند. در سال ۲۰۱۷ وزیر آموزش اردن اعلام کرد که دیگر مدارس این کشور، برای ثبت نام مجاز به دریافت کارت اقامت نیستند و تمامی کودکانی که برای ثبت نام مراجعه می‌کنند بدون در نظر گرفتن وضعیت اقامتی آنها، باید ثبت نام شوند. پیش از این در سال ۲۰۱۰ دیده بان حقوق بشر در نامه ای به وزیر آموزش اردن اعلام کرده بود که تعدادی از کودکان مهاجر که پیش از این مادران شان با ویزای کار به این کشور سفر کرده و با از دست دادن شغل، اقامت شان غیرقانونی تلقی می‌شود از تحصیل رایگان محروم مانده‌اند. سازمان دیده بان حقوق بشر با اشاره به کنوانسیون های بین‌المللی الزام آور در خصوص تحصیل رایگان کودکان، خواستار ایجاد امکان آموزش رایگان برای همه کودکان با هر وضعیت اقامتی شده بود.

۵- ایران

بر اساس گزارش رسانه‌های ایران، در سال ۱۳۹۶، حدود ۴۰۰ هزار دانش‌آموز خارجی در مدارس ایران ثبت نام کرده‌اند.

اکثریت اتباع خارجی ساکن ایران، تبعه افغانستان هستند. یکی از مشکلاتی که مهاجران افغانستانی در ایران داشتند تحصیل کودکان در مدارس بود. کودکان قانون با پرداخت هزینه در مدارس ثبت نام می‌شدند و کودکانی که اقامت قانونی نداشتند یا در مدارس خودگردان آموزش می‌دیدند یا از تحصیل بازمی‌ماندند. اردیبهشت سال ۱۳۹۴ آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران، دستور داده (در مقدمه شرایط ثبت نام اتباع خارجی به این دستور اشاره شده است): «هیچ کودک افغانستانی، حتی مهاجرینی که به‌صورت غیرقانونی و بی‌مدرک در ایران حضور دارند، نباید از تحصیل باز بمانند و همه آن‌ها باید در مدارس ایرانی ثبت‌نام شوند». این دستور سبب شد تا هیات دولت در اردیبهشت سال ۱۳۹۵ این دستور را اجرایی کند. پس از صدور این بخشنامه توسط هیات دولت، ثبت نام اتباع خارجی در مدارس ایران آزاد شد ولی کماکان مدارس مکلف اند پروانه اقامت آنها را دریافت کنند. براساس این بخشنامه اتباع خارجی فاقد پروانه اقامت باید از اداره کل اتباع خارجی وزارت کشور کارت ویژه حمایت تحصیلی دریافت کنند تا بتوانند در مدارس ایران ثبت نام کنند.

گفتنی است آموزش در ایران هنوز برای کودکان اجباری نیست و نه تنها کودکان اتباع خارجی ملزم به تحصیل نیستند بلکه بچه های ایرانی نیز قانونا الزامی به تحصیل ندارند. امری که در کنوانسیون‌های بین‌المللی فوق الذکر آمده و دولت های عضو باید شرایط تحصیل رایگان و اجباری را برای همه کودکان فراهم کنند. غلامرضا کریمی رییس مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور وزارت آموزش و پرورش ۳۰ دی ماه ۱۳۹۶ در یک مصاحبه تلویزیونی خواستار الزامی شدن تحصیل کودکان در ایران شده است.

نکته آخر اینکه، تجربه شخصی محققان فکت‌نامه نشان می‌دهد که تحصیل در مدارس دولتی ایران، اگرچه ظاهرا رایگان است، ولی کمتر مدرسه‌ای دولتی در ایران می‌توان یافت که از والدین به انحاء مختلف، تقاضای کمک مالی نکنند. حتی در پاره‌ای موارد این تقاضا با اجبار همراه است. بنابراین حق تحصیل رایگان در ایران، حتی برای کودکان ایرانی با علامت سوال‌هایی روبروست.

جمع‌بندی

حمید رضا حاجی بابایی رییس فراکسیون فرهنگیان و نماینده همدان در مجلس دهم  با اشاره به تحصیل ۴۰۰ هزار نفر از اتباع بیگانه در مدارس دولتی کشور گفته: «در هیچ یک از کشورهای دنیا چنین امکاناتی برای اتباع خارجی فراهم نشده است». فکت نامه این ادعا را مورد سنجش قرار داده و به نتایج زیر رسیده است:

۱-حق تحصیل رایگان کودکان زیر ۱۷ سال اتباع خارجی، در مدارس دولتی/عمومی (public schools) در کنوانسیون های متعدد بین‌المللی از جمله کنوانسیون کنوانسیون حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، کنوانسیون بین الملل حقوق کودکان، کنوانسیون مقابله با تبعیض آموزشی و کنوانسیون بین‌المللی حمایت از حقوق مهاجران کارگر و خانواده آنها، به رسمیت شناخته شده، و تمام کشورهایی که به این کنوانسیون‌ها ملحق شده اند ملزم به استیفای این حق هستند.

۲- اکثریت کشورهای دنیا به کنوانسیون های فوق الذکر پیوسته‌اند و آن را اجرا می‌کنند. ایران نه تنها یک نمونه ممتاز در اجرای قانون حق تحصیل رایگان اتباع خارجی نیست بلکه از معدود کشورهایی است که برای سال‌های متمادی این قانون را نقض کرده و اخیرا به دستور رهبر ایران این قانون را اجرایی کرده و هنوز ثبت نام را منوط به ارائه کارت اقامت قانونی یا کارت ویژه حمایت تحصیلی کرده است.

۳- فکت نامه امکان بررسی این اجرای قانون حق تحصیل رایگان اتباع خارجی در تمام کشورها را ندارد ولی بررسی های انجام شده در کشورهای همچون آمریکا، کشورهایی عضو اتحادیه اروپا، ژاپن و اردن نشان می‌دهد که تمامی این کشورها این قانون را اجرا می‌کنند، تنها ممکن است در چگونگی اجرا برخی از کشورها دچار کاستی هایی باشند ولی اصل طرح را به اجرا گذاشته‌اند و ایران از جمله آخرین کشورهایی است که به اجرای این قانون ممارست ورزیده است.

بنابراین فکت‌نامه نه تنها درستی ادعای حمیدرضا حاجی بابایی نماینده همدان در مجلس دهم و وزیر پیشین آموزش و پرورش ایران را تایید نمی‌کند بلکه به این ادعا که در هیچ یک از کشورهای دنیا چنین امکاناتی (تحصیل رایگان) برای اتباع خارجی فراهم نشده است، نشان نادرست می‌دهد.

https://www.sharethefacts.co/share/f66eaa9c-5549-4af6-b07b-04edc32908a1