آیا واکسن آسترازنکا در بسیاری از کشورهای اروپایی متوقف شده است؟

علی کرمی، نظریه‌پرداز توطئه و به ادعای خود عضو پژوهشگاه مولکولی دانشگاه بقیه‌الله، روز ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۰ در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران پویا (وابسته به سایت تسنیم) در پاسخ به سوالی درباره واردات واکسن آسترازنکا به ایران گفته است: 

«در حالی که تزریق واکسن انگلیسی آکسفورد آسترازنکا در بسیاری از کشورهای اروپایی متوقف شده بود، ایران اقدام به واردات آن کرد! واکسن آسترازنکا که انگلیسی بود وارد و به مردم تزریق شد! در حالی که این امر خلاف توصیه‌های رهبری بود؛ چرا باید از دشمن واکسن کرونا بخریم؟» 

در این مطلب، درستی این جمله که «واکسن آسترازنکا در بسیاری از کشورهای اروپایی متوقف شده است» را بررسی می‌کنیم.

واکسن آسترازنکا به دلیل عوارض نادری که در زمینه لختگی خون پس از تزریق دارد، یکی از بحث‌برانگیزترین واکسن‌های کرونا به شمار می‌رود. پیش‌تر در این مطلب فکت‌نامه، خط زمانی و تاریخچه‌ای را از مهم‌ترین اتفاقات مربوط به واکسن آکسفورد/آسترازنکا منتشر کرده‌ایم؛ مطلبی که هنوز در حال به‌روزرسانی است.

خلاصه‌ای از مهم‌ترین فکت‌ها درباره واکسن آسترازنکا

 تا امروز (۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۰) دقیقا ۱۴۸ کشور استفاده اضطراری از واکسن کرونای آسترازنکا را تایید کرده‌اند. واکسن آکسفورد/آسترازنکا در کنار واکسن‌های مدرنا، فایزر، سینو فارم، اسپوتنیک و جانسون اند جانسون، جزو واکسن‌هایی است که مجوز استفاده از آن در بیش از ۴۰ کشور دنیا صادر شده است.

ضمن اینکه سازمان بهداشت جهانی نیز استفاده از این واکسن را در طرح‌های واکسیناسیون خود تایید کرده است.

نکته مهم درباره واکسن کرونای آکسفورد/آسترازنکا این است که میلیون‌ها دوز از آن در بسیاری از کشورهای دنیا از جمله در کشورهای اروپایی تزریق شده و همچنان در حال تزریق‌شدن است. آسترازنکا اعلام کرده تا پایان سال ۲۰۲۱ میلادی حدود سه میلیارد دوز واکسن کرونا تولید خواهد کرد. هر چند ممکن است در عمل، نتواند این وعده خود را عملی کند.

این در حالی است که بروز برخی از عوارض نادر از جمله لختگی خون، باعث شد در دوره‌ای کوتاه، برخی از کشورهای اروپایی برای بررسی بیشتر امنیت واکسن، تزریق آن را به طور موقتی، متوقف کنند. بعد از بررسی‌های اتحادیه اروپا درباره امنیت این واکسن، مشخص شد با وجود اینکه ممکن است در مواردی نادر، استفاده از این واکسن منجر به ایجاد لخته خون شود اما اتحادیه اروپا اعلام کرد مزایای پیشگیرانه و تاثیرات این واکسن بسیار بیشتر از موارد نادر لختگی خون است.

تنها کشور اروپایی که در حال حاضر تزریق این واکسن را متوقف کرده، دانمارک است. مسئولان دانمارک نیز اعلام کرده‌اند دلیل این تصمیم این بوده که وضعیت کرونا در این کشور بحرانی نیست و اینکه این کشور به واکسن‌های دیگری دسترسی دارد.

بنابراین این ادعا که «کشورهای زیادی در اروپا تزریق واکسن آسترازنکا را متوقف کرده بودند.» ادعایی نادرست است. 

این واکسن در حال حاضر در کنار مدرنا و فایزر در کشورهای اروپایی تزریق می‌شود. در بریتانیا ۱۰۰ میلیون دوز از واکسن آکسفورد آسترازنکا خریداری شده است. در زمان تهیه این گزارش، آمار مرگ و میر بر اثر ویروس کرونا در بریتانیا، صفر بوده است.

آیا اتحادیه اروپا به خریدن واکسن آسترازنکا ادامه خواهد داد؟

هنوز نمی‌توان به این سوال پاسخ قطعی داد، اما به نظر می‌رسد اتحادیه اروپا فعلا ترجیح می‌دهد سفارش‌های جدید خود را از واکسن‌های فایزر و مدرنا انجام دهد. از آنجایی که قرار است فایزر، تا سال ۲۰۲۳ حدود ۱/۸ میلیارد دوز واکسن خود را به اتحادیه اروپا بدهد، مسئولان اروپایی ترجیح داده‌اند فعلا دست از ادامه سفارش واکسن آسترازنکا بکشند. دلیل دیگر این تصمیم هم مشاهده موارد نادر لختگی خون در افرادی بوده که واکسن آسترازنکا دریافت کرده‌اند. این گزارش اولیه می‌تواند داده‌های مناسبی درباره این موضوع در اختیار شما قرار دهد.

در واقع وجود سیستم نظارتی دقیق، مقررات سخت‌گیرانه و همچنین دسترسی به منابع مختلف از سوی کشورهای اروپایی، به آنها این امکان را می‌دهد که حق انتخاب داشته باشند. این تصمیم به معنای ناامن بودن واکسن کرونای آسترازنکا نیست. این واکسن هنوز در ابعاد میلیون در اروپا و در بسیاری از کشورهای جهان تزریق می‌شود.

رهبر جمهوری اسلامی و واکسن‌های غربی

پیش از این در چند فکت‌چک، سخنرانی ۱۹ دی رهبر جمهوری اسلامی ایران را درباره واردات واکسن کرونا از انگلیس و آمریکا بررسی کردیم. او در بخشی از این سخنرانی گفته بود: 

«من واقعاً اعتماد هم ندارم، نمی‌دانم، گاهی اوقات هست که اینها می‌خواهند واکسن را روی ملت‌های دیگر امتحان کنند، ببینند اثر می‌کند یا نمی‌کند. بنابر‌این، از آمریکا و از انگلیس [واکسن تهیّه نشود].»

?s=20

او البته تا کنون هیچ سند معتبری ارائه نکرده که نشان دهد بر چه اساس این حرف‌ها را درباره واکسن‌های غربی کرونا گفته است اما این فرمان او برای وارد نکردن واکسن‌ها از آمریکا و انگلیس، بر روند واردات واکسن به ایراد موثر بوده است.

به نظر می‌رسد با وجود شواهد معتبر علمی درباره امنیت و تاثیر واکسن آسترازنکا و همچنین صادر شدن مجوز تزریق آن در ۱۴۸ کشور جهان، برخی از افراد مانند علی کرمی به همراه برخی از رسانه‌ها به دنبال تاکید بر موارد نادر عوارض این واکسن باشند. آنها البته درباره همه واقعیت‌ها توضیح نمی‌دهند و تلاش می‌کنند با اشاره به سخنرانی رهبر جمهوری اسلامی ایران درباره ممنوعیت واردات واکسن‌های آمریکایی و اروپایی، توضیح دهند که نظر رهبر ایران در این زمینه درست بوده است.

به عنوان مثال این مطلب که در شبکه اجتماعی وابسته به خبرگزاری فارس با نام «فارس من» با عنوان «تزریق واکسن آسترازنکا را متوقف کنید» منتشر شده، به واردات واکسن آکسفورد آسترازنکا اشاره کرده و آن را مخالف نظرات رهبر جمهوری اسلامی می‌داند.

تسنیم در تاریخ ۳۱ اردیبهشت نیز در مطلبی با عنوان «سکوت در قبال عوارض خطرناک واکسن آسترازنکا» بدون اشاره به میلیون‌ها دوز واکسنی که در بسیاری از کشورهای اروپایی تزریق شده، به عوارض نادری می‌پردازد که این واکسن به همراه داشته است.

«پروفسور علی کرمی» کیست؟

علی کرمی، یکی از نظریه‌پردازان توطئه است. فکت‌نامه پیش‌تر گزارش مفصلی درباره او با عنوان «علی کرمی و نظریه گسترش "بی دینی» از طریق «سیستم تنفسی» در سایت شخصی‌اش خود را «استاد تمام دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله»، «عضو هیات علمی مرکز تحقیقات بیولوژی مولکولی دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله» معرفی می‌کند. 

فهرست اسامی و درجه علمی اعضای هیات علمی گروه‌های مختلف دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله که وابسته به سپاه پاسداران است، در سایت این دانشگاه در دسترس است. اما نام آقای کرمی تا زمان نوشتن این گزارش تنها چهار بار در وب‌سایت دانشگاه بقیه‌الله ذکر شده که هیچ‌کدام مستقیم به جایگاه او در دانشگاه بقیه‌الله اشاره ندارد. 

آن طور که در سایت دانشگاه آمده «مرکز تحقیقات بیولوژی مولکولی» یکی از زیرمجموعه‌های «پژوهشکده علوم زیستی و پدافند غیرعامل» است. لینک دسترسی به این پژوهشکده و مراکز تحقیقی زیرمجموعه آن هم کار نمی‌کند، در واقع بر خلاف سایر بخش‌های دانشگاه هیچ اطلاعاتی در مورد این مجموعه و اعضای احتمالی هیات علمی آن در دست نیست. 

به جز این بررسی‌های فکت‌نامه نشان می‌دهد در سامانه علم‌سنجی اعضای هیات‌ علمی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور، هیچ مقاله‌ای که به نام او ثبت نشده و آنچه به آن استناد می‌شود مقالاتی است که خود آقای کرمی در صفحه خود در پایگاه آزاد سیلیویکا فهرست کرده است.

جمع‌بندی

علی کرمی، یکی از نظریه‌پردازان تئوری توطئه‌در ایران به خبرگزاری تسنیم گفته «در حالی که تزریق واکسن انگلیسی آکسفورد آسترازنکا در بسیاری از کشورهای اروپایی متوقف شده بود، ایران اقدام به واردات آن کرد!» این ادعا نادرست است. 

تنها کشوری که در اروپا تزریق این واکسن را متوقف کرده، دانمارک است. چند کشور دیگر اروپایی نیز در دوره‌ای کوتاه، به طور موقت تزریق این واکسن را متوقف کردند و پس از توصیه اتحادیه اروپا مبنی بر ادامه واکسیناسیون، آن را ادامه دادند. تا کنون میلیون‌ها دوز از این واکسن در اروپا و سایر کشورهای جهان تزریق شده است و ۱۴۸ کشور دنیا بعد از بررسی نتایج علمی به دست‌آمده از ایمنی و تاثیر آن، مجوز استفاده از آن را صادر کرده‌اند.

این واکسن عوارض نادری از جمله لختگی خون دارد اما توصیه مقامات بهداشتی در اتحادیه اروپا و کشورهای دیگر این است که افراد در صورتی که به این واکسن دسترسی دارند، آن را تزریق کنند زیرا ایمنی و تاثیر آن در برابر ویروس کرونا بسیار بیشتر از شانس ابتلا به عوارضی است که به ندرت ممکن است در افراد دیده شود.

آسترازنکا قرار است تا پایان سال میلادی سه میلیارد دوز از واکسن خود را در دنیا توزیع کند. اتحادیه اروپا به تازگی اعلام کرده بعد از قرارداد خرید ۱/۸ میلیارد دوز از فایزر، فعلا برنامه‌ای برای عقد قرارداد جدید با آسترازنکا در آینده ندارد.
علی کرمی بدون اشاره به استفاده گسترده از این واکسن و همچنین تاییدیه‌های فراوان ملی و منطقه‌ای، با اشاره به فرمان رهبر جمهوری اسلامی ایران درباره واکسن کرونای غربی، اطلاعاتی اشتباه و گمراه‌کننده را درباره این واکسن و ممنوعیت آن در کشورهای اروپایی مطرح کرده است.

این ادعا که بسیاری از کشورهای اروپایی تزریق واکسن آسترازنکا را متوقف کرده‌اند، بی‌اساس است و ما در فکت‌نامه به آن نشان «نادرست» می‌دهیم.