درستی‌سنجی دو ادعای پیرموذن درباره واکسن اسپوتنیک

نورالدین پیرموذن، نماینده دوره‌های ششم و هفتم مجلس شورای اسلامی روز ۱۵ بهمن ۱۳۹۹ در گفت‌وگو با تلویزیون بی‌بی‌سی فارسی، ادعاهایی را درباره تاثیر و امنیت واکسن‌های کرونا مطرح کرد.

یکی از این ادعاها، بررسی نشدن واکسن روسی اسپوتنیک V از سوی مراکز بی‌طرف است. او همچنین زمان لازم برای تولید یک واکسن امن را، چهار سال اعلام کرد. 

پیرموذن البته در این برنامه ادعاهای دیگری را درباره پایین بودن امنیت واکسن فایزر و نرخ مرگ و میر واکسن‌های کرونا مطرح کرد. اما آیا ادعای او درباره بررسی واکسن اسپوتنیک درست است؟ آیا این واکسن از سوی مراکز بی‌طرف بررسی نشده است؟ آیا زمان لازم برای تولید یک واکسن امن، چهار سال است؟

آقای پیرموذن پزشک و نماینده پیشین مجلس در ایران است. آن طور که در سایت سازمان نظام پزشکی نوشته شده، او مدرک پزشکی خود را سال ۱۳۶۵ گرفته و در سال ۱۳۷۱ با مدرک فوق تخصص جراحی قفسه صدری (جراحی توراکس) فارغ‌التحصیل شده است. آقای پیرموذن در دوره‌های ششم و هفتم مجلس از سال ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۷ نماینده بوده است. او در حال حاضر ساکن آمریکا است و جسته و گریخته به عنوان کارشناس در رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور حاضر می‌شود. 

پیش از هرچیز از او درباره منبع گفته‌هایش سوال کردیم. آقای پیرموذن تا کنون به جز ارسال تعدادی لینک به سوال ما پاسخ روشنی نداده است. در صورت دریافت پاسخ قطعی، این گزارش را به روز خواهیم کرد.

ادعای اول: واکسن روسی از سوی مراکز بی‌طرف بررسی نشده است.

این ادعا نادرست است. ما پیش از این در فکت‌نامه، درباره واکسن اسپوتنیک ساخت روسیه و انتشار مقاله‌ای نوشتیم که در ژورنال معتبر The Lancet منتشر شده است. هر چند تا پیش از انتشار این مقاله، هیچ مرکز معتبر و بی‌طرفی نتایج کارآزمایی بالینی این واکسن را بررسی نکرده، اما پس از انتشار این مقاله (که از سوی لنست، داوری همتا شده است) نمی‌توان مدعی شد مراکز بی‌طرف آن را بررسی نکرده‌اند. 

پیرموذن در مصاحبه خود، در پاسخ به این سوال که آیا این مقاله لنست، نگرانی‌ها را درباره واکسن روسی کاهش می‌دهد، از مقاله با صفت «دور از انتظار» یاد می‌کند و آن را «اولین ریپورت» این مجله می‌داند. در حالی که این گزارش، گزارش اولیه نیست بلکه «گزارش درباره نتایج موقت» فاز سه این واکسن معرفی شده است. ژورنال لنست گزارش اولیه فاز یک و دوی این واکسن را چهارم سپتامبر ۲۰۲۰ (۱۴ شهریور ۹۹) منتشر کرده بود.

ادعای دوم: زمان لازم برای تولید یک واکسن امن، چهار سال است.

پیرموذن در بخشی از مصاحبه خود درباره واکسن اسپوتنیک به این موضوع اشاره می‌کند که زمان لازم برای تولید یک واکسن امن، چهار سال است. این ادعا نیز نادرست است.

در ماه‌های گذشته گزارش‌های زیادی در این باره منتشر شده است. به عنوان مثال بخش درستی‌سنجی رویترز به این سوال پاسخ می‌دهد که چرا با وجود اینکه تولید نهایی واکسن‌ ایدز/اچ‌آی‌وی نزدیک به دو دهه طول کشیده یا حدود ۱۰۰ سال از پژوهش درباره درمان سرطان می‌گذرد، باید به واکسنی که طی یک سال تولید شده و به مرحله نهایی رسیده است اعتماد کنیم. بخش فکت‌چکینگ سایت USA Today نیز به سوال مشابهی پاسخ می‌دهد که چرا با توجه به اینکه تولید نهایی یک واکسن به طور متوسط ۲۰ سال است، واکسن کووید ۱۹ که در یک سال تولید شده، محصولی امن است.

خلاصه‌ای از پاسخ‌ها به این شرح است:

۱- بررسی ویروس کرونا دهه‌ها است آغاز شده است: ویروس کووید ۱۹ نوعی جدید از خانواده ویروس کرونا است، اما شناسایی و بررسی این ویروس از دهه‌ها پیش آغاز شده است. به عنوان مثال می‌توانید این گزارش مجله ساینتیست را درباره گونه‌ای از ویروس کرونا بخوانید. در این گزارش به گونه‌ای از ویروس کرونا اشاره می‌شود که اوایل دهه ۳۰ میلادی باعث مرگ پرندگانی در ایالت‌های مینه‌سوتا و نورث داکوتا شده است. هر چند کووید ۱۹ ویروسی جدید است که اما مطالعات مربوط به ویروس کرونا دهه‌هاست آغاز شده است.

۲- تلاش برای کشف واکسن کرونا از زمان بیماری سارس شروع شده است: همه‌گیری سارس در سال ۲۰۰۳ میلادی با رعایت پروتکل‌های بهداشتی (قرنطینه در کشورهای مبتلا) به پایان رسید اما نگرانی‌ها از بروز یک همه‌گیری دیگر باعث شد پژوهش‌هایی در زمینه کشف واکسن برای ویروس کرونا انجام شود. واکسن‌های موجود کرونا از این تلاش‌ها استفاده کرده‌اند.

۳- از امکانات مختلف برای تولید سریع واکسن کرونا استفاده شده است: به دلیل اینکه همه‌گیری کرونا، تصمیم‌هایی از سوی نهادهای رسمی سلامت گرفته شد که برخی از مراحل تولید واکسن به صورت همزمان انجام شود. به عنوان مثال در ایالات متحده به دلیل بحرانی بودن شرایط، برخلاف رویه معمول که ابتدا آزمایش‌ها انجام شده و تاییدیه‌ها صادر می‌شوند و سپس کار تولید انبوه آغاز می‌شود، این مراحل به صورت همزمان انجام شده است. این همزمانی به معنای نادیده گرفتن استانداردها و پایین آمدن کنترل کیفیت نیست بلکه متولیان ساخت واکسن،‌ ریسک تایید نشدن نهایی واکسن را پذیرفته‌اند و با این وجود نسبت به تولید آن اقدام کرده‌اند. 

آنتونی فائوچی، رئیس موسسه ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی آمریکا نیز در یک برنامه تلویزیونی توضیح می‌دهد که دلیل سریع بودن کشف واکسن کرونا، پیشرفت خارق‌العاده علم و استفاده از امکانات و فناوری‌های جدید است و این سرعت به قیمت از دست رفتن کیفیت در نظارت و مراحل تولید نبوده است.

این ادعا که «زمان لازم برای تولید یک واکسن امن چهار سال است» البته موضوعی فراتر از واکسن روسی است. تا امروز میلیون‌ها دوز واکسن کرونا که تا کنون تولید و تزریق شده، در زمانی حدود یک سال به مرحله تولید انبوه رسیده‌اند و این ادعا،‌ می‌خواهد ایمنی همه واکسن‌های کرونای تاییدشده را زیر سوال ببرد.

بسیاری از کشورها و نهادهای بین‌المللی، پس از بررسی اطلاعات به دست‌آمده از سوی شرکت‌های سازنده واکسن، هر کدام بر اساس استانداردهای از پیش تعیین‌شده، امنیت یک واکسن را بررسی می‌کنند. به عنوان مثال سازمان بهداشت جهانی در این پرسش و پاسخ توضیح می‌دهد که چگونه از امنیت واکسن‌هایی که تایید کرده اطمینان حاصل کرده است. کلینیک مایو در آمریکا نیز توضیح می‌دهد که چرا واکسن‌های کووید ۱۹ امن هستند؛ واکسن‌هایی که ساخت آنها حدود یک سال به طول انجامیده است.

جمع‌بندی

نورالدین پیرموذن، پزشک و نماینده پیشین مجلس در ایران، در یک گفت‌وگوی تلویزیونی با بی‌بی‌سی فارسی و در پاسخ به سوال‌هایی درباره امنیت و تاثیرگذاری واکسن کرونای روسی ادعاهایی را مطرح کرده است.

او در بخشی از پاسخ‌های خود ادعا می‌کند واکسن اسپوتنیک روسیه از سوی مراکز بی‌طرف بررسی نشده است. این ادعا نادرست است زیرا گزارشی که به تازگی در ژورنال لنست بریتانیا منتشر شده، یافته‌های موقت مربوط به این واکسن را داوری همتا کرده است؛ گزارشی که پیرموذن آن را گزارشی «دور از انتظار» و «ریپورت اولیه» توصیف می‌کند، در یکی از معتبرترین نشریات علمی دنیا بررسی و منتشر شده است. 

او در بخش دیگری از صحبت‌های خود ادعا می‌کند زمان لازم برای تولید یک واکسن امن چهار سال است. این ادعایی است که بسیاری از مخالفان واکسیناسیون کرونا آن را مطرح می‌کنند. این ادعا نیز نادرست است. فرایند اطمینان از ایمنی واکسن‌های کرونا، بر اساس مقررات ملی و بین‌المللی است. دلیل سریع بودن کشف واکسن کرونا، دستاوردهای علمی،‌ مطالعات پیشین درباره ویروس و همچنین هم‌زمانی فرایندهایی بوده که در شرایط عادی معمولا به ترتیب انجام می‌شوند. اینها به معنای کاستن از کیفیت کنترل و همچنین کاهش کیفیت تولید واکسن‌ها نیست.

با این حساب فکت‌نامه هر این دو ادعای آقای پیرموذن که «واکسن روسی اسپوتنیک از سوی مراکز بی‌طرف بررسی نشده» و «زمان لازم برای تولید یک واکسن امن، چهار سال است» را بی‌اساس می‌داند و به آن نشان «نادرست» می‌دهد.

برخی دیگر از ادعاهای نورالدین پیرموذن را نیز به طور خلاصه در این رشته‌توییت، درستی‌سنجی کرده‌ایم.

• پیرموذن: اسپوتنیک چون روی ابولا موثر نبود، روس‌ها «به کووید سویچ» کرده‌اند.
  این ادعا بی‌اساس است. این مطالعه در نشریه Human Vaccines & Immunotherapeutics نشان می‌دهد فاز یک و دوی واکسن ابولا ساخت روسیه، موثر و امن بوده و می‌تواند وارد فاز سوم شود.

• پیرموذن ادعا می‌کند یک واکسن باید ۱۰۰٪ امن باشد ولی در آمریکا چون مرگ و میر پاندمی زیاد بود تصمیم گرفته شد میزان امنیت واکسن را ۷۰٪ هم پایین آورده‌ شود.
  این حرف نادرست است. مرکز کنترل و پیشگیری بیماری آمریکا در توضیح امنیت واکسن، چنین ادعایی نکرده است.

• پیرموذن: «فایزر در توجیه مرگ پزشکی بعد از دریافت واکسن در فلوریدا گفت در یک میلیون واکسیناسیون ما ۲/۶ مرگ و میر داریم.»
  این عدد مبهم و نادرست است. فایزر چنین ادعایی نکرده و می‌گوید این اتفاق هنوز در دست بررسی است. گزارش این رویداد را می‌توانید در نیویورک تایمز بخوانید.

• پیرموذن ابتدا ادعا می‌کند «امنیت» واکسن‌ها به ۷۰ درصد کاهش پیدا کرده و می‌گوید «بنابراین واکسن با تاثیر ۷۰ درصد برای کشورهای عقب‌مانده و کشورهای فقیر که نمی‌توانند واکسن‌های گران بخرند مورد پذیرش قرار گرفته است.» این گفته گمراه‌کننده است زیرا امنیت یک واکسن، ارتباط مستقیمی با «تاثیر» آن ندارد. هر واکسن به طور جداگانه از لحاظ ایمنی و همچنین تاثیرگذاری بررسی می‌شود. صحبت‌های پیرموذن ممکن است این تصور را به وجود آورد که واکسن‌های تاییدشده کرونا چون ممکن است تاثیری ۷۰ درصدی داشته باشند، همین سطح از ایمنی را دارند.