واگذاری جزیره کیش به چینی‌ها در قرارداد ۲۵ ساله

در هفته‌های گذشته مطالب زیادی درباره «واگذاری کیش به چینی‌ها»‌ در شبکه‌های اجتماعی دست به دست گشته است. اما آیا این مطلب واقعیت دارد؟

ما در این گزارش تلاش کرده‌ایم ضمن بازخوانی سابقه خبر، بررسی اسناد و گزارش‌های معتبر و نیمه‌معتبر و همچنین در وهله اول تلاش کردیم کلیدواژه‌های ایران، چین و کیش را به همراه واژه‌های کمکی «واگذاری»، «اجاره» در یک بازه زمانی طولانی جست‌وجو کنیم. 

قدیمی‌ترین مطلبی که در آن کلمات کیش و ایران و چین و قرارداد ۲۵ ساله مطرح شده مربوط به چه زمانی است؟

اگر کلیدواژه‌های "کیش"، "چین"، "قرارداد"، "اجاره"، "واگذاری" و " ۲۵ ساله" را در دوره‌های زمانی گوناگون جست‌وجو کنیم به انبوهی از مطالبی برخواهیم خورد که در گذشته منتشر شده است؛ از رونق بازار اجناس چینی، تا رفت‌وآمد بازرگانان این کشور به جزیره کیش گرفته تا اختصاص بخشی از پروژه گردشگری «محور تمدن‌ها» به کشور چین. در این میان اخباری هم مانند خواهرخواندگی کیش و شهر «شن‌جن» (مهر ۱۳۹۵) منتشر شده است. چینی‌ها و سرمایه‌گذاران چینی در اغلب همایش‌های بین‌المللی که در کیش برگزار می‌شود حضور دارند و در گذشته نیز برای مشارکت در طرح‌های بزرگ سرمایه‌گذاری‌های نفتی اعلام آمادگی کرده‌اند. 

اما قدیمی‌ترین خبری که ما به کمک یکی از مخاطبان فکت‌نامه پیدا کردیم گزارشی است که ۱۵ سال پیش در تاریخ ۳۰ بهمن ۱۳۸۴ در روزنامه شرق منتشر شده است. در این مطلب که عنوان آن «موافقت‌نامه بزرگ ایران و چین» است. در این گزارش کلیدواژه‌های «ایران»، «چین»، «۲۵ سال»، «سرمایه‌گذاری» وجود دارد، اما در آن چیزی درباره واگذاری جزیره کیش یا حتی سرمایه‌گذاری چینی‌ها در این جزیره گفته نشده است. حتی به نظر نمی‌رسد بحث‌هایی که در این گزارش آمده ربطی به تحولات اخیر و «برنامه همکاری ۲۵ ساله ایران و چین» داشته باشد. محمدرضا عادلی، دیپلمات ارشد ایرانی در نشستی که با حضور سفیر چین در ایران در جزیره کیش برگزار شده در این نشست می‌گوید: «شنیدیم که قرار است هیاتی از چین برای امضای قرارداد ۱۰۰ میلیارد دلاری توسعه میدان یادآوران و خرید ۱۰ میلیون تن LNG برای ۲۵ سال به ایران بیایند.»

تحقیقات فکت‌نامه نشان می‌دهد احتمالا شایعه واگذاری جزیره کیش به چینی‌ها اولین بار در اوایل سال ۱۳۹۷ در شبکه‌های اجتماعی به جریان افتاده و بعد با ورود یک نماینده مجلس حرف و حدیث‌ها درباره آن بالا گرفته است. 

موج اول شایعه در سال ۱۳۹۷ چگونه و از کجا شکل گرفت؟

تاریخ قدیمی‌ترین نوشته‌ای که ما در این باره پیدا کردیم، یک پست فیسبوکی است که در تاریخ اول اردیبهشت ۱۳۹۷ در صفحه مهران کمال‌پور، فعال سیاسی خارج از کشور منتشر شده است. آقای کمال‌پور در این پست بدون اشاره به منبع خاصی نوشته است:

«در طرح واگذاری مناطق آزاد تجاری به بیگانگان، نماینده وزیر صنعت و تجارت و سازمان گردشگری به همراه مدیرعامل منطقه آزاد کیش میزبان تیم چینی برای اجاره دادن ۲۵ ساله جزیره کیش به چینی‌ها می‌باشند.»

 

https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=629223420743200&id=100009666429238

این پست فیسبوکی تا الان ۸۴۸ بار بازنشر شده و به سایر شبکه‌های اجتماعی سرایت پیدا کرده است. قدیمی‌ترین پست‌ توییتری در این باره به تاریخ ۳ اردیبهشت ۱۳۹۷ برمی‌گردد که خبر از فیسبوک آقای کمال‌پور نقل شده است. 

۹ خرداد ۱۳۹۷ این خبر به مجلس رسید. محمدرضا صباغیان نماینده مهریز و بافق در صحن علنی مجلس گفت: « در حال حاضر بحث واگذاری زمین‌ها در جزیره کیش و منطقه آزاد ارس به برخی خارجی‌ها است که این خلاف قانون اساسی است. لازم است که تذکرات لازم داده شود.»

در این میان برخی افراد هم که در سال‌های اخیر به عنوان کارشناس اقتصادی در رسانه‌ها شهرت پیدا کرده‌اند وارد ماجرا شده‌اند. از جمله محمدرضا سبزعلی‌پور که خود را رئیس مرکز تجارت جهانی ایران و کارشناس اقتصادی معرفی می‌کند، روز ۳۱ خرداد در این باره توییت کرد و نوشت: «طبق اخبار تایید نشده موضوع فروش و واگذاری جزیره کیش به چین مطرح شده که متاسفانه دولت در این خصوص روزه سکوت اختیار کرده!! چرا؟» 

?s=20

چند ماه بعد، یک نماینده دیگر مجلس هم وارد میدان شد. حسن نوروزی، نماینده رباط کریم  در روز ۱ اسفند ۱۳۹۷ تذکر داد و خطاب به رئیس‌جمهوری ایران گفت: «خواهشمند هستیم درباره واگذاری کیش به دولت چین تجدیدنظر کنید.»

موج دوم شایعه از کجا آغاز شد؟

موج اول شایعه جسته و گریخته در شبکه‌های اجتماعی ادامه داشت، اما از ابتدای سال انتشار برخی گزارش‌ها در رسانه‌ها منتقد دولت باعث شکل‌گیری موج دوم شد. 

روز چهارم فروردین ۱۳۹۹ خبرگزاری تسنیم گزارشی منتشر کرد و نوشت «اگرچه معاون اقتصادی و سرمایه گذاری منطقه آزاد کیش این واگذاری را تکذیب کرده، اما پیگیری‌ها حاکی از آن است که اتفاقات پشت پرده و "مخفیانه‌ای" در حال وقوع است.»

جست‌وجوی ما در توییتر نشان می‌دهد در ماه‌های فروردین تا اواسط اردیبهشت این شایعات شدت بیشتری پیدا کرد، اما بعد از سخنرانی روز هفتم تیر ۱۳۹۹ محمود احمدی‌نژاد در گیلان دوباره قوت گرفت.

مقام‌های ایرانی چند بار شایعه واگذاری کیش به چینی‌ها را تکذیب کرده‌اند؟

قدیمی‌ترین تکذیبیه‌ای که ما پیدا کردیم مربوط به تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۹۷ که بهرام قاسمی سخنگوی پیشین وزارت خارجه این موضوع را تکذیب کرد. چند ماه بعد در ۲۳ آذر ۱۳۹۸، مدیرعامل منطقه آزاد کیش نیز آن را تکذیب کرد. این روند تا همین الان ادامه دارد. برای نمونه می‌توان به تکذیب محمدجواد ظریف، وزیر خارجه در تاریخ ۲۲ تیر ۱۳۹۹ و تکذیب شورای عالی مناطق آزاد در تاریخ ۱۸ تیر ۱۳۹۹ و تکذیب امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی، نایب‌رئیس اول مجلس در تاریخ ۲۶ خرداد ۱۳۹۹ اشاره کرد. 

این تکذیبیه‌ها ممکن است برای بسیاری از ایرانیان قانع‌کننده نباشد. فکت‌نامه پیشتر در گزارش‌هایی به دلایل بی‌اعتمادی عمومی به اظهار نظرها و آمارهای رسمی پرداخته است. 

آیا سندی در تایید این شایعه وجود دارد؟

تا آنجا که ما گشتیم تا الان هیچ سند معتبر یا نیمه‌معتبری در منابع داخلی و خارجی در تایید واگذاری جزیره کیش به چینی‌ها پیدا نکردیم.‌ 

تاکنون یک سند غیررسمی و چند گزارش رسانه‌ای نسبتا معتبر درباره برنامه همکاری ۲۵ ساله ایران و چین منتشر شده است. اما در هیچ‌کدام از این گزارش‌ها اشاره‌ای به جزیره کیش نشده است.

آیا در متن پیش‌نویس برنامه ۲۵ ساله ایران و چین صحبتی از کیش مطرح شده است؟

هفته گذشته برخی رسانه‌های فارسی زبان خارج و برخی پایگاه‌های خبری در داخل ایران متن ۱۸ صفحه‌ای با عنوان «ویرایش نهایی برنامه همکاری‌های جامع (۲۵ ساله) ایران و چین» را منتشر کردند. این متن در برخی پایگاه‌های خبری داخل کشور (مانند تابناک) نیز منتشر شده است. 

متن منتشر شده نه در سربرگ وزارت امور خارجه تهیه شده و نه آرم و نشان وزارت امور خارجه را دارد ولی تاکنون که یک هفته از انتشار آن می گذرد توسط هیچ مقام رسمی و غیررسمی در داخل ایران تکذیب نشده است. بنابراین می‌توان با احتیاط آن را معتبر دانست. 

در این متن هیچ اشاره‌ای به جزیره کیش نشده است. در این متن اما نام مناطق قشم، منطقه آزاد اروند و ماکو، بندر جاسک، بندر کاسپین و منطقه صنعتی مکران آمده، اما از اجاره یا واگذاری آن‌ها صحبتی نشده است.

آیا در گزارش نشریات غربی اشاره‌ای به جزیره کیش شده است؟ 

فکت‌نامه پیش‌تر در گزارشی، سه گزارش را که در نشریات و سایت‌های معتبر غربی درباره برنامه همکاری ۲۵ ساله ایران و چین منتشر شده بررسی کرده است. در گزارش‌ سال گذشته سایت پترولیوم اکونومیست، جزئیات زیادی از برنامه همکاری ۲۵ ساله دو کشور ذکر شده، اما نامی از کیش به میان نیامده است. در دو گزارشی هم در دو هفته اخیر در سایت اویل‌پرایس و همچنین روزنامه نیویورک‌تایمز منتشر شده اشاره‌ای به این موضوع نشده است. 

آیا چین در تملک جزیره‌ها و بنادر کشورهای دیگر سابقه‌دار است؟ 

بله. به عنوان نمونه می‌توان به دو مورد در سریلانکا و پاکستان اشاره کرد. پس از یک سلسله تحولات بر اساس قراردادی که در سال ۲۰۱۷ امضا شده، ۸۵ درصد کنترل بندر هامبانتوتا در سریلانکا در ازای سرمایه‌گذاری به چین واگذار شده است. 

همین طور در مورد بندر گوادر پاکستان هم که گفته می‌شود در ازای ۵۷ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری، چینی‌ها برای ۴۳ سال کل بندر را تحت اجاره خود درآورده‌اند.

آیا طبق قانون چین می‌تواند جزیره کیش را به طور دائم یا موقت تحت مالکیت خود در بیاورد؟

بر اساس تبصره یک ماده ۲۴ قانون «تشکیل و چگونگی اداره مناطق آزاد» فروش زمین به اتباع خارجی «مطلقا ممنوع» است اما اجاره دادن آن «مجاز» است. 

در ماده ۹ آئین‌نامه «استفاده از زمین و منابع ملی در مناطق آزاد» نیز گفته شده «فروش و انتقال قطعی زمین به اتباع خارجی و همچنین شرکت‌هایی که تمام یا بخشی از سرمایه آنها متعلق به اتباع خارجی باشد، ممنوع است.» 

در مقررات «سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد» نیز اشاره‌ای به مساله مالکیت نشده اما محدودیت خاصی هم برای سرمایه‌گذاری یا بهره‌برداری سرمایه‌گذاران خارجی نشده است. حتی در ماده ۲۱ قانون اصلاح چگونگی اداره مناطق آزاد گفته شده: 

«حقوق قانونی سرمایه‌گذاران خارجی که پذیرش سرمایه آنها به تصویب هیات وزیران رسیده است، مورد تضمین و حمایت است. سرمایه‌ سرمایه‌گذاران مزبور چنانچه در مواردی به وسیله قانون به نفع عموم ملی شود یا اینکه از سرمایه‌گذاران یاد شده سلب مالکیت شود، جبران عادلانه‌خسارت به عهده دولت می‌باشد. مقررات مربوط به نحوه پذیرش سرمایه‌های مذکور و طریق جبران خسارت به موجب آیین‌نامه‌ای خواهد بود که به‌تصویب هیات وزیران خواهد رسید.»

بنابراین می‌توان گفت حق مالکیت در مناطق آزاد به طور کلی برای سرمایه‌گذاران خارجی به رسمیت شناخته شده است. اگرچه «فروش و انتقال قطعی» زمین به سرمایه‌گذاران خارجی ممنوع شده، اما برای مالکیت موقت آنها منع قانونی در نظر گرفته نشده است. 

جمع‌بندی

در هفته‌های گذشته مطالب زیادی درباره «واگذاری کیش به چینی‌ها»‌ در شبکه‌های اجتماعی دست به دست گشته است. ما برای بررسی این موضوع به دقت سابقه خبر را در فضای عمومی و شبکه‌های اجتماعی بررسی کردیم، منابع معتبر و نیمه‌معتبر را بازخوانی کردیم و همین‌طور امکان حقوقی و قانونی را مطالعه کردیم و به این نتیجه رسیدیم:

اول، چینی‌ها از سال‌ها پیش به جزیره کیش، رفت‌وآمد داشته‌اند. حتی عبارت «همکاری ۲۵ ساله ایران و چین»، ۱۵ سال پیش در همایش اقتصادی که در جزیره کیش برگزار شده بود برای اولین بار استفاده شده بود. بحث سرمایه‌گذاری چینی‌ها در کیش هم همواره مطرح بوده، اما به طور مشخص شایعه واگذاری جزیره به چینی‌ها، طی دو موج بزرگ در سه سال گذشته فضای عمومی را در برگرفته است. جست‌وجوهای فکت‌نامه نشان می‌دهد برای اولین بار این شایعه اوایل سال ۱۳۹۷ در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده و هزاران بار دست به دست چرخیده است. دقیقا نمی‌دانیم این شایعه توسط چه کسی ساخته شده اما، قدیمی‌ترین نسخه‌ از این شایعه را در یک پست فیسبوکی به تاریخ اول اردیبهشت ۱۳۹۷ در صفحه فردی به نام مهران کمال‌پور پیدا کردیم. 

دوم، منابع ایرانی به تناوب این خبر را تکذیب کرده‌اند، اما صرف نظر از تکذیب مقام‌های دولتی در ایران هیچ گزارش یا منبع معتبری این شایعه را تایید نکرده است. تاکنون برخی رسانه‌های معتبر غربی برخی جزئیات را درباره برنامه همکاری ۲۵ ساله ایران و چین منتشر کرده‌اند، همچنین یک سند غیررسمی به عنوان پیش‌نویس برنامه همکاری ۲۵ ساله ایران و چین به بیرون درز پیدا کرده است. در هیچ‌کدام از این گزارش‌ها حتی به اسم جزیره کیش اشاره نشده است. 

البته روی کاغذ محدودیت و ممنوعیتی برای سرمایه‌گذاری، بهره‌برداری و حتی اجاره طولانی‌مدت و مالکیت موقت زمین و تاسیسات، برای سرمایه‌گذاران خارجی به طور کلی و چینی‌ها به طور خاص وجود ندارد. اما مادامی که هیچ سرنخ قابل اطمینانی در این باره وجود نداشته باشد، مطالبی از این دست شایعات بی‌اساس به حساب می‌آیند.

با این اوصاف جمع‌بندی فکت‌نامه این است که ماجرای «واگذاری جزیره کیش به چینی‌ها» یک شایعه بی‌اساس است که هیچ فکت معتبری آن را تایید نمی‌کند. به همین دلیل فکت‌نامه فعلا به آن نشان نادرست می‌دهد.