محسن دهنوی
نماینده تهران در مجلس
ایران زمانی جزو پنج کشور برتر در حوزه صنعت فضایی بود.
نادرست
ایران هیچ‌گاه جزو پنج کشور برتر در صنعت فضایی نبوده است
محسن دهنوی نماینده تهران و عضو هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی روز یکشنبه اول تیرماه ۱۳۹۹ در صحن علنی مجلس مدعی شد: «ایران زمانی جزو پنج قدرت برتر فضایی بود» او خطاب به آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات گفت:
«اجازه دهید سابقه درخشان پیشرفت‌های این صنعت را به شما یادآوری کنم، بهمن‌ماه ۱۳۸۸ بعد از پرتاب موفقیت‌آمیز کاوشگر یک و دو به فضا، دانشمندان فضایی کشورمان موفق شدند برای نخستین بار محموله زیستی را با کاوشگر ۳ به فضا پرتاب کنند که اینها همگی خلاصه‌ای از تلاش‌ها برای پیشرفت صنعت فضایی کشور بود که باعث حضور ایران عزیز در جمع ۵ کشور اول جهان در صنعت حوزه فضایی شد... دولت آقای روحانی ما را در صنعت فضایی که جزو ۵ کشور برتر در این حوزه بودیم به پایین‌تر از ۱۵ کشور منتقل کرده است که تمامی این اقدامات به دست وزیر ارتباطات و فناوری انجام شده است.»
رتبه ایران در صنعت فضایی در جهان چند است؟ آیا در هیچ مقطعی ایران در میان پنج کشور برتر صنعت فضایی جهان قرار داشته است؟ «فکت‌نامه» در این گزارش می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد.
قدرت‌های برتر صنعت فضایی جهان
فضا امروزه به فرصتی برای کشورهای جهان برای ارتقاء و تقویت قدرت نظامی، ارتباطی، اطلاعاتی، جهت یابی و مانیتورینگ تبدیل شده و حتی در تبادلات مالی و هواشناسی کاربرد دارد. یعنی هم امکانی نظامی و هم غیرنظامی برای کشورهاست به همین دلیل کشورهای زیادی روی صنعت فضایی سرمایه‌گذاری کرده و می‌کنند.
به نوشته آژانس اطلاعات دفاعی وابسته به وزارت دفاع آمریکا، تا سال ۲۰۱۸ تعداد ۱۸۰۰ ماهواره فعال در مدار زمین قرار گرفته که مالکیت آن در اختیار ۵۰ کشور جهان قرار داشته است. یعنی ۵۰ کشور تا سال ۲۰۱۸ تعداد ۱۸۰۰ ماهواره را در مدار زمین قرار داده‌اند. اما تنها سازمان فضایی اروپا (مرکب از کشورهای اروپایی و ۹ کشور دیگر در جهان قادرند که به طور مستقل فضاپیما تولید کنند. این گزارش از چین، هند، اسرائیل، ژاپن، روسیه، کره شمالی، کره جنوبی، آمریکا و ایران به عنوان کشورهای قادر به راه‌اندازی فضاپیما نام برده است.
اما این به منزله قرار داشتن ایران در میان ده کشور برتر صنعت فضایی نیست چرا که از کشورهای اروپایی در قالب یک سازمان فضایی یاد کرده است. سازمان Esri که تولیدکننده بین‌المللی نرم‌افزارهای سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) است، ده قدرت برتر جهان در صنعت فضایی را به ترتیب اینگونه برشمرده است: «آمریکا، چین، روسیه، ژاپن، انگلستان، هند، کانادا، آلمان، فرانسه و لوکزامبورگ.»
قدرت فضایی ایران
بدون شک نام ایران در میان کشورهای فعال در صنعت فضایی مطرح است و فعالیت‌های آن از سوی سازمان‌های بین‌المللی و رقبا رصد می‌شود. بنیاد جهان امن، در گزارش سال ۲۰۲۰ خود، ضمن ارزیابی فعالیت‌های فضایی کشورهای جهان، در خصوص فعالیت‌های ایران می‌نویسد: «ایران دارای یک برنامه فضایی نوپا است که شامل ساخت و راه‌اندازی ماهواره‌های کوچک که دارای توانایی محدود هستند می‌شود هرچند اخیرا چندین بار تلاش‌هایش در پرتاب ماهواره شکست خورده است. از نظر فناوری، بعید است که ایران از این ظرفیت برخوردار باشد که فعالیت‌های ضد ماهواره‌ای در مدار انجام دهد یا صعود مستقیم داشته باشد در این مقطع به لحاظ نظامی نیز انگیزه‌های کمی برای انجام این کار دارد. ایران نشان داده که توانایی‌هایی در جنگ الکترونیک برای مداخله در سیگنال‌های ماهواره‌ای تجاری دارد، هرچند هنوز نمی‌توان این قابلیت را در مواجهه با سیگنال‌های نظامی دید.» گزارشی که تکرار گزارش سال ۲۰۱۹ همین موسسه در مورد ایران است بدون اینکه پیشرفتی را تایید کرده باشد.
در گزارش ۲۰۱۹ این موسسه تاکید شده بود که ایران تاکنون ۴ ماهواره بر مدار قرار داده است. اولین ماهواره در سال ۱۳۸۸ با نام امید، دومین در سال ۱۳۹۰ به نام رصد، و سومین در سال ۱۳۹۱ با نام نوید و فجر در سال ۱۳۹۴. این گزارش در خصوص کیفیت این ماهواره‌ها و موفقیت‌های آن می‌نویسد: «اینها ماهواره‌های کوچک و سبک بودند که در عرض یک هفته نیز پایین آورده شدند، هیچ اطلاعاتی از دستاوردهای این ماهواره‌ها منتشر نشده است. بنابراین آنگونه که انتظار می‌رفت این ماهواره‌ها موفقیتی حاصل نکردند، یا اینکه دستاوردها به اندازه‌ای قابل توجه نبودند که منتشر شوند.» به نوشته این موسسه، ایران برنامه‌ای برای ارسال ماهواره‌ای بزرگتر که به دست مهندسین داخلی و با همکاری دیگر کشورها تولید شده دارد. که احتمالا اشاره‌ای است به ارسال ماهواره نور که در ۴ اردیبهشت ۱۳۹۹ توسط سپاه پاسداران انجام و با موفقیت بر مدار زمین قرار گرفت، بود.
گزارش‌های بین‌المللی حاکی است که پیشرفت‌های ایران در سال ۱۳۸۸ نه در صنعت فضایی بلکه در جنگ الکترونیک و ارسال پارازیت روی محتوای ارسال از سوی ماهواره‌ها است. بنیاد جهان امن، در گزارش سال ۲۰۱۸ در خصوص فعالیت‌ها و موفقیت‌های فضایی ایران در جنگ الکترونیک می‌نویسد: ادله‌ها منتشر شده نشان می‌دهد که ایران قادر است جنگ الکترونیک علیه ماهواره‌های تجاری ایجاد کند. این گزارش ارسال پارازیت روی امواج الکترونیکی، از درون خاک ایران علیه ماهواره‌های فرستنده شبکه‌های فارسی زبان خارج از کشور را نمونه‌ای از توانایی ایران در جنگ الکترونیک می‌داند. به نوشته بنیاد جهان امن در سال ۱۳۸۹ اتحادیه بین‌المللی ارتباطات به ایران دستور داد تا ایجاد اخلال و ارسال پارازیت روی امواج ماهواره Eutelsat را متوقف کند.
براساس گزارش‌های بین‌المللی تا سال ۲۰۱۸ تعداد ۱۸۰۰ ماهواره فعال در مدار متعلق به ۵۰ کشور جهان حضور داشته است که هیچ کدام متعلق به ایران نبوده است. ایران پیش از این ۴ ماهواره به مدار فرستاده که هر چهار ماهواره را پایین آورده و یک ماهواره نیز دو ماه گذشته بر مدار قرار داد. گزارش‌های بین‌المللی حاکی است که این ماهواره‌ها هیچ دستاوردی برای ایران نداشته و یا دستاورد قابل عرضه‌ای نداشته است.
جمع‌بندی
محسن دهنوی نماینده تهران و عضو هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی در صحن علنی مجلس مدعی شده: «ایران سال ۱۳۸۸ جزو پنج قدرت برتر فضایی بود» او خطاب به آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات گفته: «بهمن‌ماه ۸۸ بعد از پرتاب موفقیت‌آمیز کاوشگر یک و دو به فضا، دانشمندان فضایی کشورمان موفق شدند برای نخستین بار محموله زیستی را با کاوشگر ۳ به فضا پرتاب کنند که اینها همگی خلاصه‌ای از تلاش‌ها برای پیشرفت صنعت فضایی کشور بود که باعث حضور ایران عزیز در جمع ۵ کشور اول جهان در صنعت حوزه فضایی شد.»
هیچ گزارش بین‌المللی که صنعت فضایی ایران را در ردیف پنج کشور قدرتمند جهان در هیچ مقطعی از تاریخ تایید کند یافت نشد. بلکه بیشتر گزارش‌های بین‌المللی، صنعت فضایی ایران را نوپا و در مراحل ابتدایی ترسیم کرده‌اند. آمریکا، چین، روسیه، اروپا (سازمان فضایی اروپا مرکب از قدرت‌های اروپایی همچون بریتانیا، آلمان، فرانسه) و ژاپن با اختلاف قدرت‌های اول جهان در صنعت فضایی بوده و هستند. هند، کره جنوبی، کانادا، کره شمالی، اسرائیل دیگر قدرت‌های جهان در صنعت فضایی هستند.
ایران پیش از این ۴ ماهواره در مدار قرار داده که به گفته گزارشگران بین‌المللی هیچ دستاوردی نداشته و اخیرا نیز ماهواره نور را بر مدار قرار داده است حال آنکه تا سال ۲۰۱۸ بالغ بر ۱۸۰۰ ماهواره فعال متعلق به ۵۰ کشور جهان در مدار قرار داشته است.
مهمترین دستاورد صنعت فضایی ایران به نوشته بنیاد جهان امن، ایجاد اختلال و پارازیت روی فرستنده‌های ماهواره‌های تجاری است. گزارشگران بین‌المللی معتقدند ایران حتی قادر به ایجاد اخلال در ماهواره‌های نظامی نیست و تنها می‌تواند برای ماهواره‌های تجاری تهدید باشد. توانایی صنعت فضایی ایران بسیار محدود است چرا که به دلیل تحریم‌ها در سال‌های گذشته نتوانسته تجهیزات مورد نیاز را بدست آورد.
فکت‌نامه مستند به گزارش‌های بین‌المللی ادعای محسن دهنوی مبنی بر اینکه «ایران سال ۱۳۸۸ جزو پنج قدرت برتر فضایی بود» نشان «نادرست» می‌دهد.