چقدر از حساب‌های توییتر «نا‌معتبر» هستند؟ نشر اکاذیب (۱۱)

این گزارش، شماره ی جدید از سلسله گزارش‌هایی است که فکت‌نامه با عنوان «نشر اکاذیب» منتشر می‌کند. در این گزارش‌ها، نمونه‌هایی از اخبار مربوط به درستی‌سنجی و مبارزه با اطلاعات نادرست را که اخیرا در سایت‌های درستی‌سنجی و نشریات معتبر دنیا منتشر شده‌اند بررسی و بازخوانی می‌کنیم.

یک سوال دشوار: چند درصد از حساب‌های کاربری توییتر «نا‌معتبر» هستند؟

تشخیص انواع مختلف حساب های نا‌معتبر روی شبکه‌ی اجتماعی توییتر و تکنیک‌هایی که این حساب‌ها برای پیشبرد اهداف عمداتا مخرب خود استفاده می‌کنند کار بسیار پیچیده‌ای است. به همین دلیل، هیچ کس جواب قطعی برای این سوال ندارد، حتی خود توییتر. از این رو، بحث بر سر تعداد این حساب‌ها تقریبا یک موضوع همیشه جنجالی است. اما در هفته‌های گذشته این موضوع باز هم به یکی از ترند‌های اصلی رسانه‌‌ای تبدیل شد.

در این بخش، تلاش ما بر این است که ابتدا نگاهی به گمانه زنی‌ها راجع به درصد حساب‌های نامعتبر توییتری بیندازیم، سپس تعریفی از انواع مختلف این حساب‌ها و اهدافی که آنها دنبال می‌کنند ارائه دهیم و در پایان بررسی کنیم که چرا جواب قطعی برای این سوال وجود ندارد.

در هفته‌های گذشته, ایلان ماسک بعد از خرید ۹٪ از سهام توییتر به بزرگترین سهام‌دار این کمپانی تبدیل شد و در ادامه توانست با پیشنهاد مالی هنگفتی بقیه سهام‌داران را راضی به فروش این کمپانی کند اما در نهایت او پیشنهاد خود را به حالت تعلیق درآورد و این معامله هنوز به سرانجام نرسیده است. دلیل این کار ماسک، به گفته‌ی خودش، شک او راجع به آمار حساب‌های نامعتبر روی این شبکه اجتماعی است. در ادامه پاراگ آگراوال، مدیر‌عامل توییتر اعلام کرد که حدود ۵٪ از کل حساب‌های توییتری را حساب‌های نامعتبر تشکیل می‌دهند. اما ماسک بر این باور است که این عدد بیشتر از ۵٪ است. همچنین، یک تحقیق مشترک بین دانشگاه کالیفرنیای جنوبی و ایندیانا در سال ۲۰۱۷ یعنی زمانی که توییتر حدود ۳۱۹ میلیون کاربر داشته نشان می‌دهد که در آن زمان حدود ۹ تا ۱۵ درصد از کل حساب‌های توییتری در دسته‌ی حساب‌های نامعتبر قرار گرفته است.

کدام حساب‌های کاربری در دسته‌ی نا‌معتبر قرار می‌گیرند؟

به اعتقاد پژوهشگران دانشگاه ایندیانا که سازندگان نرم‌افزارهای Botometer و BotAmp، دو ابزار پرطرفدار برای شناسایی حساب‌های کاربری نامعتبر، هم نیز هستند، اولین گام برای اندازه گیری دقیق حساب‌های نامعتبر توییتری درک درستی از تعریف انواع مختلف آنها است. به طور کلی، سه دسته مختلف از حساب‌های نامعتبر توییتری با اهداف مختلف وجود دارند:

• حساب‌های جعلی: حساب‌هایی که با استفاده با جعل هویت افراد ساخته می‌شوند.
• حساب‌های ارسال کننده هرزنامه: حساب‌هایی که به تولید انبوه محتوای تبلیغاتی ناخواسته می‌پردازند.
• ربات‌ها: حساب‌هایی که توسط نرم افزار هدایت می‌شوند و امور مختلفی، از جمله انتشار مطالب و ریتوییت انجام می‌دهند.

اما نکته‌ای که باید در نظر گرفته شود این است که در اکثر مواقع یک حساب نامعتبر ممکن است تلفیقی از همه‌ی حساب‌های بالا باشد. برای مثال، شخص یا گروهی می‌تواند ربات توییتری بسازد که با جعل هویت افراد دیگر به تولید انبوه هرزنامه بپردازد و هر سه عنصر جعل هویت، آتوماسیون و تولید انبوه هرزنامه را یک جا داشته باشد.

تصویر بالا از سایت The Conversation شبکه‌ای از حساب‌هایی را نشان می‌دهد که با استفاده از منابع نا‌معتبر مشغول به پخش اطلاعات راجع به ویروس کرونا هستند.

چرا شمارش حساب‌های نامعتبر توییتری کار پیچیده‌ای است؟

پاسخ مدیر‌عامل توییتر به این سوال: حساب‌های کاربری نا معتبر را نباید با یک منطق جفتی یا binary سنجید. این بدین معنا است که ما نمی توانیم قاطعانه بگوییم یک حساب نامعتبر حتما ربات یا انسان است. پیشرفته ترین کارزار‌های هرزنامه یا اطلاعات نادرست تلفیقی از آتوماسیون و هدایت دستی توسط انسان هستند. همچنین، خیلی از حساب‌های مورد استفاده در این کارزار‌ها حساب‌های معتبر افراد حقیقی بوده که توسط گردانندگان این کارزارها مورد تعرض قرار گرفته و به خدمت آنها در آمده است. همینطور، تکنیک‌هایی که کارزارهای هرزنامه برای گیر نیفتادن توسط تیم توییتر استفاده می‌کنند به طور روزانه به روز رسانی می شوند. ما به طور روزانه حدود نیم میلیون حساب را قبل از این که شما آن‌ها را رویت کنید غیر فعال می کنیم و همینطور میلیون‌ها حساب دیگر را در طول هفته معلق می کنیم. اما یک چالش سخت روبه‌روی ما این است که خیلی از حساب‌های معتبر به طور ظاهری نامعتبر به نظر می رسند و برعکس، خیلی از حساب‌های نامعتبر با استفاده از عکس‌های صورت انسان که توسط هوش مصنوعی تولید شدند خود را معتبر جلوه می دهند.

چند درصد از حساب‌های کاربران ایرانی توییتر نا‌معتبر هستند؟

پیش‌تر، برزو درآگاهی، خبرنگار ایرانی آمریکای ایندیپندنت، در مصاحبه با پادکست ایران نگار مرتضوی، گفته بود که ۹۰ درصد از حساب‌های کاربران ایرانی توییتر را حساب‌های نا‌معتبر تشکیل‌ می‌دهد و این که بیشتر این حساب‌ها از خارج از ایران هدایت می‌شوند. البته آقای درآگاهی هیچ اشاره‌ای به منبع ادعای خود نکرده است. اما این ادعا نمی‌تواند هیچ‌ پایه و اساس علمی داشته باشد. طبق پاسخ اخیر مدیرعامل توییتر، نه تنها خود این کمپانی نمی‌تواند همه‌ی حساب‌های نا‌معتبر را پیدا و حذف کند بلکه هیچ سازمان خارج از این کمپانی هم به دلیل عدم دسترسی به داده‌های خصوصی کاربران از جمله، IP، جئولوکیشن، امضا کاربر و مرورگر و همینطور شماره تلفن‌، نمی‌تواند به طور دقیق و با اطمینان کامل بگوید چند درصد از حساب‌های کاربری از یک منطقه خاص هدایت می‌شوند و یا نا‌معتبر هستند. البته پیش‌ از این، توییتر در چندین نوبت اقدام به بستن حساب‌های درگیر در کارزار‌های اطلاعات نادرست مرتبط با حکومت ایران کرده است.

آبله‌میمون و اطلاعات نادرست

در پی شیوع بیماری آبله میمون در اروپا و آمریکا در هفته‌های گذشته، حجم تبادل داده و اطلاعات نادرست راجع به این بیماری در شبکه‌های اجتماعی به شدت افزایش یافته است. به همین دلیل، در چند هفته‌ی گذشته خیلی از سازمان‌های درستی‌سنجی در اروپا و آمریکا به بررسی این اطلاعات و همینطور انتشار واقعیت‌ها راجع به این بیماری پرداختند. در این بخش، ما قسمت‌هایی از تحقیق فکت‌چکرهای شبکه‌ی RTL آلمان را برای پاسخ به سوالات کلیدی راجع به بیماری آبله میمون برای شما بازگو می‌کنیم.

آبله میمون چیست؟

ویروس آبله میمون یا Monkey Pox یک ویروس دو رشته‌ای یا DNA Virus از خانواده‌ی Poxviridae. محل معمول شیوع آبله میمون در غرب و شمال آفریقا است. این به این معناست که وضعیت شیوع این ویروس بومی یا Endemic تلقی می‌شود و شرایط آن با ویروس کرونا که هنوز در مرحله‌ی همه گیری جهانی یا Pandemic است متفاوت است. اگرچه که آبله میمون بیشتر در حیوانات مشاهده شده، اما توانایی انتقال به انسان را نیز دارد. راه‌های معمول انتقال این بیماری از حیوان به انسان شامل تماس با پوست،خون و مدفوع و یا خوردن گوشت حیوان مریض است. با این وجود، انتقال انسان به انسان آبله میمون با سرعت آهسته تری رخ می دهد. انتقال آبله میمون در میان انسان‌ها از طریق تماس فیزیکی افراد و همینطور مایعات بدنی هر فرد اتفاق می‌افتد. به همین دلیل دانشمندان یکی از راه‌های اصلی انتقال این ویروس را رابطه‌ی جنسی بین افراد می دانند.

آیا آبله میمون یک ویروس آزمایشگاهی است؟

در هفته‌های گذشته، شایعات زیادی راجع به منشا آبله میمون در شبکه‌های اجتماعی مطرح شده است از جمله این که این بیماری یک ویروس آزمایشگاهی برای ایجاد یک همه گیری جهانی است. اما واقعیت این است که آبله میمون برای اولین بار در سال ۱۹۵۸ در میمون‌ها شناسایی شد و اولین مورد سرایت آن به انسان در سال ۱۹۷۰ در جمهوری کنگو دیده شد. همینطور، این بیماری یک بار دیگر در سال ۲۰۰۳ از طریق واردات سگ‌های آلوده به آمریکا در این کشور شیوع پیدا کرده بود.

آیا افرادی که پوست تیره‌ دارند بیشتر در معرض آبله میمون هستند؟

بیشتر عکس‌هایی که از افراد مبتلا به آبله میمون در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده مربوط به افراد تیره پوست بوده است. اگر‌چه که این موضوع با توجه به محل اصلی شیوع این بیماری در غرب و شمال آفریقا قابل توجیه به نظر می‌رسد اما این موضوع همچنین باعث به وجود آمدن این شایعه شده که افراد تیره پوست بیشتر در معرض آلودگی با این ویروس قرار دارند که البته این شایعه هیچ پایه و اساس علمی ندارد.

آیا آبله میمون فقط افراد همجنس‌گرا را آلوده می‌کند؟

بیشتر موارد آبله میمون در مرد‌های همجنس‌گرا یا دوجنس‌گرا که رابطه‌ی جنسی دخولی دارند مشاهده شده است. با این وجود، سازمان بهداشت جهانی انتقال این بیماری را میان انسان محدود به افراد همجنس‌گرا ندانسته و دلیل اصلی این بیماری را تماس نزدیک بدنی بین افراد ورای جنسیت یا تمایلات جنسی آنها می‌داند.

آیا آبله میمون از عوارض واکسن آسترازنکا است؟

برعکس واکسن‌های mRNA در ساخت واکسن ضد‌کرونا آسترازنکا از ویروس سرماخوردگی شامپانزه‌ها یا Adenovirus استفاده شده است. این موضوع فرصتی برای افراد ضد واکسن محیا کرد تا تلاش کنند ویروس آبله‌میمون را به عنوان یکی از عوارض واکسن آسترازنکا جلوه دهند. اما واقعیت این است که دانشمندان آکسفورد از ویروس مورد استفاده در واکسن آسترازنکا تنها به عنوان یک انتقال دهنده مواد ژنتیکی ویروس کرونا به سلول‌های انسانی استفاده می کنند و مواد ژنتیکی موجود در Adenovirus واکسن آسترازنکا مربوط به ویروس کرونا است و هیچ ارتباطی بین واکسن آسترازنکا و شیوع آبله میمون وجود ندارد.

آیا واکسن آبله مرغون در برابر آبله میمون موثر است؟

چندین تحقیق علمی نشان داده است که واکسن آبله مرغون می‌تواند تا ۸۵ درصد ایمنی در برابر آبله میمون ایجاد کند و افرادی که قبلا این واکسن را استفاده کرده اند در معرض خطر نسبتا کمتری در برابر این بیماری هستند.

کاوشگر «کنجکاوی» و غار مریخی

تصویر بالا اخیرا توسط مریخ‌نورد کنجکاوی که سال ۲۰۱۲ روی مریخ فرود آمد برای دانشمندان ناسا ارسال شده. در نگاه اول، این عکس ممکن است هر شخصی را به این فکر بیندازد که آدم فضایی‌ها دریچه‌ای را بر روی این کوه مریخی تراشیده‌اند. به طبع چنین سوژه‌ی فضایی جذابی می‌تواند باعث شروع بحث‌های زیادی را در شبکه‌های اجتماعی شود که البته این اتفاق رخ داد و ناسا را مجبور به مداخله برای جلوگیری از گسترش نظریه‌های توطئه فضایی کرد.

روز ۱۸ می، حساب توییتر مریخ‌نورد کنجکاوی با استفاده از زبان اول شخص رشته‌توییتی منتشر کرد و در آن توضیح داد که پدیده مذکور تنها یک رویداد طبیعی زمین‌شناسی است و آدم‌فضایی ‌ها این دریچه را حفر نکرده‌اند.

«این تصویر یک شکاف کوچک (بیش از 30 سانتی متر) بین 2 شکستگی در یک سنگ است. چندین شکستگی خطی در این تپه وجود دارد که در این نقطه آنها به هم می‌رسند و باعث به وجود آمدن چنین شکستگی تیزی بر روی سنگ می‌شوند.»

در ادامه ناسا نیزمقاله‌ای منتشر کرد که در آن پدیده‌ای به نام Pareidolia را توضیح داد. Pareidolia یعنی تمایل درونی انسان به دیدن اشکالی آشنا در اجسام، تصاویر و یا دیگر انواع داده‌ها که برای ما آشنا نیستند. برای مثال به تصاویر زیر نگاه کنید. تصویر اول از سمت چپ توسط فضاپیمای وایکینگ در سال ۱۹۷۶ و دو تصویر بعدی در سال‌های ۱۹۸۹ توسط دوربینی در مدار مریخ گرفته شده. تصویر اول شباهت زیادی به صورت انسان دارد و این احتمال وجود دارد که عده‌ای بعد از دیدن این تصویر به این فکر بیفتند که آدم فضایی‌ها تصویر صورت انسان را روی سطح مریخ رسم کرده‌اند که البته این موضوع واقعیت ندارد و این ما هستیم که تمایل درونی به باور چنین موضوعی را داریم. همچنین، در دو تصویر بعدی فرسایش این رسم به مرور زمان کاملا مشهود است.

قیمت بالای بنزین در غرب و شایعات بی پایان راجع به آن

تصویر بالا یک تصویر ساختگی از صفحه‌ی دیجیتال یک پمپ بنزین در فروشگاه‌های زنجیره‌ای کاسکو در آمریکا است که احتمالا با استفاده از نرم افزار احتمالا Adobe Photoshop دستکاری شده. متن روی صفحه‌ی دیجیتال پمپ می‌گوید: «ما را برای قیمت بالای سوخت سرزنش نکنید. جو بایدن را سرزنش کنید.»

در ماه‌های گذشته، مخصوصا بعد از تهاجم نظامی روسیه به اوکراین قیمت سوخت در کشور‌های غربی از جمله کانادا و آمریکا رو به افزایش بوده است. این موضوع نیز فرصت مناسبی برای بعضی از کاربران شبکه‌های اجتماعی برای شایعه‌پراکنی‌ راجع به دلایل افزایش قیمت سوخت گاها با اهداف سیاسی ایجاد کرده است. تصویر بالا نمونه‌ای از این شایعات است که در شبکه‌ی اجتماعی فیسبوک به اشتراک گذاشته شد. سازمان‌های درستی‌سنجی Politifact و Snopes این تصویر را بررسی کرده ساختگی بودن آن را تایید کرده‌اند.

ویدیو گمراه‌کننده از سخنان مدیرعامل فایزر

اخیرا، ویدیوی تقطیع شده گمراه‌کننده‌ای از سخنرانی مدیرعامل کمپانی داروسازی فایزر، سازنده واکسن ضد کرونا mRNA فایزر، در جلسه‌ی World Economic Forum ده‌ها هزار بار در سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی گوناگون دیده شده است.

در ویدیو اصلی آلبرت بورلا می‌گوید: «ما امروز برنامه را اعلام کردیم که بر اساس آن همه داروها و واکسن‌هایی که کمپانی فایزر حق ثبت اختراع آنها را منحصرا در اختیار دارد در دسترس ۴۵ فقیرترین کشور‌های دنیا قرار می‌گیرد.» در ادامه آقای آلبرت می‌گوید: «هدف‌گذاری ما از سال ۲۰۱۹ به گونه‌ای بوده که تا سال ۲۰۲۳ تعداد افرادی که سراسر دنیا توانایی خرید دارو‌های ما را ندارند تا ۵۰ درصد کاهش دهیم.»

اما در ویدیو تقطیع شده که به همراه یک تیتر گمراه‌کننده منتشر شده است این گونه به نظر می‌رسد که آقای بورلا می‌گوید: شرکت فایزر قصد دارد تا سال ۲۰۲۳، ۵۰ درصد از جمعیت جهان را کم کند. چنین ادعا‌هایی راجع به واکسن‌های ضد کرونا و عوامل سازنده‌ی آنها موضوع جدیدی نیست و افراد معروفی همچون بیل گیتس دائما توسط مروجان نظریه‌های توطئه در معرض چنین اتهامات بی اساسی قرار می‌گیرند.