مصرف خوراکی سداب و تباشیر کیست کلیه را درمان نمی کند

خسرو زارعی، یکی از مروجین شبه‌علم طب سنتی ایرانی، در شبکه‌های اجتماعی ویدیویی منتشر کرده که در آن ادعا می‌کند پزشکی برای بیماری کیست کلیه درمانی ندارد، اما طب سنتی با سداب و تباشیر آن را درمان می کند. در توضیحات پست او آمده:

«یک قاشق غذا خوری سداب را در دو لیوان آب بجوشانید یک لیوان که باقی ماند صاف کنید و سپس یک قاشق مرباخوری تباشیر (پنجاه گرم تباشیر داخل نیم کیلو عسل آسیاب کنید) داخل آن حل کنید موقع خواب میل کنید تا چهل شب».

این ادعا نادرست و در برخی موارد خطرناک است.

کیست کلیه چیست؟

کیست‌های کلیه کیسه‌های گردی حاوی مایع هستند که روی سطح کلیه یا درون بافت آن تشکیل می‌شوند. این کیست‌ها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

۱. کیست‌های ساده (Simple Kidney Cysts): این نوع بسیار شایع است و معمولاً غیرسرطانی (خوش‌خیم) می‌باشد. آن‌ها دیواره‌ای نازک دارند و فقط حاوی مایع هستند. این کیست‌ها به ندرت باعث آسیب به عملکرد کلیه می‌شوند.

۲. بیماری کلیه پلی‌کیستیک (PKD): این وضعیت با کیست ساده متفاوت است. PKD یک بیماری ژنتیکی است که در آن خوشه‌هایی از کیست‌ها باعث بزرگ شدن کلیه و کاهش عملکرد آن می‌شوند.

بر اساس آمار موسسه ملی دیابت و بیماری‌های گوارشی و کلیوی آمریکا (NIDDK) احتمال داشتن کیست کلیه با سن افزایش می‌یابد. حدود ۲۵ درصد از افراد بالای ۴۰ سال و ۵۰ درصد از افراد بالای ۵۰ سال دچار کیست ساده کلیه هستند.

اکثر کیست‌های ساده هیچ علامتی ندارند و فرد متوجه آن‌ها نمی‌شود، اما اگر کیست به اندازه کافی بزرگ شود، ممکن است علائمی مانند؛ درد مبهم در ناحیه کمر، پهلو یا قسمت بالای شکم، تب و لرز، یا خون در ادرار (هماچوری) در صورت پاره شدن کیست و فشار خون بالا را داشته باشد.

روش درمانی (Treatment) بر اساس پروتکل‌های درمانی رایج

متخصصان بهداشت و درمان معمولاً کیست‌های ساده کلیه را که علائمی ایجاد نمی‌کنند، درمان نمی‌کنند. با این حال، ممکن است از فرد خواسته شود که سونوگرافی‌های منظمی انجام دهد تا کیست‌های ساده برای مشاهده علائم تغییر یا مشکلات تحت نظر باشد.

با وجود این کیست‌های ساده کلیه‌ای که علائمی مانند درد دارند یا جریان خون یا ادرار را مسدود می‌کنند، درمان می‌کنند.

اسکلروتراپی: از اسکلروتراپی برای تخلیه کیست‌ها استفاده می‌شود. متخصص با استفاده از سونوگرافی به عنوان راهنما، یک سوزن بلند را از طریق پوست وارد کیست می‌کند. مایع کیست را تخلیه کرده و یک محلول الکلی تزریق می‌کند. این محلول ناحیه داخلی کیست را سخت (سفت) می‌کند تا احتمال پر شدن مجدد آن با مایع کمتر شود. این عمل معمولاً در یک مرکز درمانی سرپایی و با استفاده از بی‌حسی موضعی انجام می‌شود.

جراحی لاپاراسکوپی: اگر کیست بزرگ باشد، ممکن است به جراحی لاپاراسکوپی نیاز داشته باشد. جراح کیست را تخلیه کرده و سپس بافت بیرونی آن را برمی‌دارد یا می‌سوزاند. برای این عمل، ممکن است به بیهوشی عمومی در بیمارستان نیاز باشد.

با وجود این بنابر تاکید منابع مختلف (بنیاد PKD سازمانی که به یافتن روش‌های درمانی و درمان قطعی برای بیماری کلیه پلی‌کیستیک اختصاص یافته است، NHS) هیچ درمان قطعی (Cure) برای بیماری کلیه پلی‌کیستیک (PKD) که یک بیماری ژنتیکی است، وجود ندارد. با این حال، تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌تواند برخی از عوارض را کاهش داده یا از آن‌ها پیشگیری کند و عملکرد کلیه را حفظ کند. «درمان قطعی» (Cure) و «روش درمانی» (Treatment) با یکدیگر متفاوتند. در حال حاضر، هیچ قرص یا جراحی وجود ندارد که بتواند جهش ژنتیکی عامل رشد کیست‌ها را اصلاح کند و آن را «درمان قطعی» (Cure) کند. با وجود این درمان‌هایی (Treatment) (مانند داروی تولوپتان) وجود دارند که می‌توانند رشد کیست‌ها را کند کرده و عملکرد کلیه را برای مدت طولانی‌تری حفظ کنند.

سداب و تباشیر چیست و چه اثری دارند؟

سداب

سداب (با نام علمی Ruta graveolens و نام انگلیسی Rue) یک گیاه دارویی قدیمی است که در طب سنتی ایران و جهان سابقه طولانی دارد. سداب خواص ضد اسپاسم و تقویت‌کننده عروق دارد، اما به دلیل سمیت بالا و خطرات جدی بالاخص برای زنان باردار و پوست نباید به صورت خوراکی خانگی مصرف شود و بیشتر به صورت فرآورده‌های دارویی استاندارد یا روغن موضعی کاربرد دارد.

گیاه سداب حتی در داروهای شیمیایی مدرن معمولاً به صورت عصاره کامل استفاده نمی‌شود. مهم‌ترین استفاده پزشکی از آن، استخراج ماده موثره آن به نام روتین (Rutin) است. از کاربردهای روتین تقویت عروق خونی، درمان واریس، درمان هموروئید (بواسیر) و خونریزی‌های زیرپوستی است.

مطالعات انجام‌شده بر روی مدل‌های موش صحرایی مبتلا به بیماری کلیوی نشان داده‌اند که فلاونوئید روتین ممکن است به دلیل خواص آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی خود، عملکرد کلیه را بهبود بخشد، اما هیچ شواهد مستقیمی وجود ندارد که نشان دهد این ماده کیست‌های کلیوی موجود در انسان را درمان می‌کند یا از آن‌ها پیشگیری می‌نماید.

از این رو مصرف خوراکی سداب سمی و خطرناک است و اثر ماده موثره استخراج شده از آن برای درمان کیست کلیوی هم اثبات نشده است.

تباشیر:

تباشیر یک ماده سفید، گچی، نیمه‌شفاف و بلوری است که از بندهای ساقه گونه‌های خاصی از گیاه بامبو استخراج می‌شود. تباشیر در واقع شیره یا رطوبت درون ساقه بامبو است که به مرور زمان خشک و متبلور می‌شود. ترکیبات این ماده عمدتاً (بیش از ۸۵ درصد) از سیلیس (Silica) تشکیل شده است. همچنین حاوی مقداری آب، آهک، پتاس و اکسید آهن است. در طب سنتی از این ماده برای درمان انواع کیست‌ها توصیه می‌شود.

در پزشکی و داروسازی صنعتی، از خود ماده خام «تباشیر» استفاده نمی‌شود. اما ماده موثره اصلی آن یعنی «سیلیس» (Silica) یا «دی‌اکسید سیلیکون» کاربردهای گسترده‌ای در صنایع دارویی، مکمل‌های غذایی و تحقیقات نوین پزشکی پیدا کرده است. مثلا از آن برای تولید مکمل‌های ارتوپدی و سلامت استخوان، مکمل‌های پوست، مو و زیبایی و یا در دندانپزشکی استفاده می‌شود. با وجود این برخلاف ادعای طب سنتی که بر خاصیت «ضد کیست» تباشیر تأکید دارد، در پزشکی پروتکل استانداردی برای استفاده از سیلیس جهت درمان کیست تخمدان یا کلیه وجود ندارد.

علاوه بر اینکه اثرگذاری این ماده تایید نشده برخی تحقیقات هشدار می‌دهند که مصرف بیش از حد سیلیس می‌تواند، منجر به افزایش بار بر روی کلیه‌ها و اختلال در تعادل الکترولیت‌ها شود. بنابراین توصیه می‌شود گیاهانی که حاوی مقادیر قابل توجهی سیلیس هستند، مانند گیاه دم‌اسب، بامبو (گیاهی که تباشیر از آن به دست می آید)، جو دوسر سبز و به همان دلایل، گزنه و قاصدک، با احتیاط مصرف شوند.

از این رو مشخص است که نه تنها اثر گذاری مثبت استفاده از این دو ماده تایید نشده بلکه افراد به دلیل سمی بودن این مواد و اثر منفی احتمالی بر بیماران کلیوی از استفاده خوراکی آنها منع شده‌اند.

از این رو فکت نامه به این ادعا که مصرف خوراکی سداب و تباشیر کیست کلیه را درمان می‌کند نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.