ادعای نادرست تاثیر معجزه‌آسای مصرف شیر برای خنثی‌کردن آلودگی هوا

ادعایی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده که می‌گوید شیر و لبنیات «ناجی» مردم در روزهای آلوده سال هستند. (لینک۱)

همین پست‌ها که لبنیات را به عنوان ناجی در روزهای آلوده معرفی می‌کنند، توصیه‌های دیگری از جمله کاهش مصرف سیگار و آرایش سنگین هم مطرح کرده‌اند. بر اساس این ادعا، فرنی، شیربرنج،‌ سوپ شیر و حتی «عدسی شیری» در روزهای آلودگی باید مصرف شوند. این ادعا می‌افزاید که فالوده سیب با ترکیب سیب رنده‌شده، عرق نسترن یا گلاب و عسل می‌تواند در زمان خستگی، کوفتگی و سردرد «معجزه» کند.

بررسی‌های فکت‌نامه نشان می‌دهد که این ادعا نادرست است.

در زمان آلودگی هوا چه باید کرد؟

منابع معتبری مانند سازمان بهداشت جهانی و مقالات تخصصی درباره راهکارهای فردی برای مقابله با عوارض آلودگی هوا، دستورالعمل‌های مشخصی پیشنهاد می‌کنند که تمرکز همه آنها بر کاهش میزان و مواجهه با هوای آلوده است؛ از جمله، ماندن در خانه، بستن پنجره‌های روبه‌خیابان، استفاده از ماسک فیلتر‌دار مناسب، تصفیه‌ هوای استاندارد و تنظیم زمان و مکان فعالیت بدنی.

در مورد تغذیه نیز سازمان بهداشت جهانی و مطالعات علوم تغذیه بر رژیم‌های سرشار از میوه و سبزی، کاهش گوشت قرمز و غذاهای فرآوری‌شده تاکید می‌کنند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که رژیم‌های سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها و فیبر می‌توانند در دوران آلودگی هوا مفید باشند.

می‌توان گفت تاثیر مثبت مصرف شیر و لبنیات در روزهای آلودگی هوا، بیش از آن‌که یک واقعیت علمی باشد،‌ یک ادعای رایج در ایران است که الزاما پشتوانه علمی ندارد.

آیا ادعای «لبنیات ناجی روزهای آلوده» علمی است؟

در رسانه‌ها و حتی برخی مصاحبه‌های رسمی در ایران، کارشناسان و متخصصان تغذیه بارها توصیه کرده‌اند در روزهای آلوده، روزانه دو لیوان شیر یا بیشتر مصرف شود و حتی گفته‌اند شیر به‌دلیل داشتن کلسیم، منیزیم و فسفر «خنثی‌کننده سموم» است. با این وجود، شواهد علمی که نشان دهد لبنیات می‌تواند در روزهای آلودگی هوا به بدن کمک کند، وجود ندارد. توصیه‌هایی در برخی مقالات غیرعلمی وجود دارد که نتیجه پژوهش یا مطالعه و تحقیق علمی نیستند.

با این وجود، برخی مطالعات روی کارگرانِ در معرض سرب نشان داده رژیم سرشار از کلسیم می‌تواند تا حدی جذب سرب در روده را کم کند، چراکه کلسیم و سرب از مسیر مشابهی جذب می‌شوند. راهنماهای تغذیه در مواجهه با سرب نیز این موضوع را تایید می‌کنند و رژیم‌های حاوی کلسیم، آهن و ویتامین C را در کاهش جذب فلزات سنگین در دستگاه گوارش موثر می‌دانند.

اما موضوع اینجاست که در هر دو مطالعه، تاکید بر تاثیر کلسیم در «آلودگی گوارشی» است، نه آلودگی استنشاقی. در روزهای تشدید آلودگی هوا در شهرهایی مانند تهران یا اهواز، آلودگی از طریق تنفس وارد ریه می‌شود، نه معده.

همینطور که هیچ مطالعه‌ای اثربخشی خاص یا ویژه شیر را در دوران آلودگی هوا تایید نمی‌کند، در مورد اثر منفی آن نیز به‌جز برای کسانی که به قند شیر حساسیت دارند، مطلب علمی وجود ندارد. از این رو نمی‌توانیم بگوییم که شیر ماده‌ای خطرناک است. شیر به خاطر برخورداری از کلسیم، برای سلامتی مفید است اما تاثیر معجزه‌آسایی در دوران آلودگی هوا ندارد.

مشکل نسخه فرنی، شیر برنج، عدسی شیری و فالوده چیست؟

حتی اگر لبنیات را به عنوان بخشی از رژیم غذایی سالم در نظر بگیریم و توصیه‌های نسخه‌های ایرانی را برای نوشیدن دو لیوان شیر در دوران آلودگی هوا را بپذیریم، سایر موارد خوراکی ذکرشده در این ادعا، مشکل‌ساز هستند.

فرنی، شیربرنج و فالوده‌های شیرین، اغلب قند ساده و گاهی چربی بالایی دارند؛ در شرایطی که توصیه‌ رسمی، دقیقا کاهش غذاهای چرب و شیرین برای کاهش وزن و التهاب و افزایش توانایی سیستم ایمنی است.

مایعات بیشتر، سیگار کمتر و آرایش سبک چه کمکی می‌کنند؟

هم در توصیه‌های ایرانی و هم در مرورهای علمی، نوشیدن آب کافی و مایعات، به‌عنوان بخشی از سبک زندگی سالم در هوای آلوده مطرح می‌شود.

کاهش سیگار نیز توصیه‌ای کاربردی است، اما مطالعات علمی همواره قطع کامل سیگار را توصیه می‌کنند و بر خطرات مصرف سیگار در زمان آلودگی هوا تاکید دارند.

همچنین پژوهش‌ها نشان می‌دهد آلودگی هوا روی پوست نیز اثر دارد و می‌تواند با خطراتی از جمله افزایش استرس اکسیداتیو، التهاب، پیری زودرس، لکه‌ها و تشدید بیماری‌های پوستی همراه شود. متخصصان پوست توصیه می‌کنند که در مواجهه با آلودگی، پوست مرتب شسته شود و آرایش سنگین که منافذ را می‌بندد و آلودگی را روی پوست به دام می‌اندازد، کمتر استفاده شود؛ اما آرایش کمتر ارتباطی با بیماری‌های قلبی و ریوی ندارد.

بنابراین می‌توان گفت هر سه توصیه (مایعات بیشتر، سیگار کمتر و آرایش سبک) می‌تواند مفید و بخشی از یک سبک زندگی سالم‌تر باشند، اما به‌تنهایی تاثیر معجزه‌آسایی در دوران آلودگی هوا ندارند.

از این رو فکت‌نامه به این ادعا که «شیر» ناجی انسان‌ها در روزهای آلودگی هواست، نشان «نادرست» می‌دهد.