اختاپوس‌های ماده از سر بی‌حوصلگی نرها را نمی‌خورند

در شبکه‌های اجتماعی پستی در سطح گسترده منتشر شده که ادعا می‌کند: «اختاپوس‌های ماده وقتی حوصله نداشته باشند نرهایی که اذیتشان می‌کنند را خفه کرده و می‌خورند». (لینک۱، لینک۲، لینک۳، لینک۴) در توضیح این پست هم آمده:

«‌جفت‌گیری می‌تواند یک بازی خطرناک باشد، مخصوصا وقتی پارتنر دست و پای درازی داشته باشد. اختاپوس‌های ماده زمان‌بندی نامناسب را تحمل نمی‌کنند و در اقیانوس، این می‌تواند کشنده باشد. وقتی یک اختاپوس نر در لحظه‌ی نامناسب نزدیک ماده می‌شود یا شانس خود برای جفتگیری را در زمان بدی امتحان می‌کند، اختاپوس ماده ممکن است او را به شدت هل دهد، خفه کند یا حتی بخورد. ‌دانشمندان شواهدی مبنی بر پرتاب زباله توسط اختاپوس ماده، حمله با بازوهایشان و گاهی اوقات بلعیدن کامل اختاپوس نری که عقب‌نشینی نمی‌کند را ثبت کرده‌اند. این امر بیشتر در اختاپوس‌های تتریکوس دیده می‌شود. وحشیانه است، اما این طبیعت است که یادآوری می‌کند در دنیای اختاپوس‌ها، احترام به مرزها اختیاری نیست، بلکه برای بقا الزامی است».

در ادامه هم منبع این ادعا مقاله‌ای در وبلاگ سابق مجله ساینتیفیک امریکن عنوان شده است.

این ادعا گمراه کننده است.

به طور کلی انتساب احساسات انسانی مانند «بی‌حوصلگی» به حیوانات، حتی بی‌مهرگان پیچیده مثل اختاپوس، نادرست است. در همان مطلبی که به عنوان منبع ذکر شده نیز چنین ادعایی نشده است. این مقاله تلاش دارد با زبانی طنز پژوهش ومشاهدات دو جانورشناس به نام‌های کریستین هافارد و مایک بارتیک درباره جفت‌گیری نوعی اختاپوس اختاپوس روزگرد (Octopus cyanea) در نزدیکی جزیره فیاباسِت در اندونزی را شرح دهد:

«آنها روی یک صخره، خارج از لانه ماده قرار داشتند و بازوی جفت‌گیری نر (هکتوکوتیلوس) از فاصله نسبتاً امنی وارد کلاهک ماده شده بود. بعد از حدود ۱۵ دقیقه جفت‌گیری، ماده کمی به نر نزدیک شد. و ناگهان، مثل یک آغوش سریع، ماده با دو بازوی جلویی خود کلاهک نر را حلقه کرد و او را نزدیک‌تر کشید. دو بازوی ماده دهانه قیف و کلاهک نر را گرفتند. نر سفید شد (پاسخی معمول هنگام تلاش برای فرار) و تلاش کرد از چنگ او در برود، اما ماده دو دقیقه کامل به فشار ادامه داد و سپس بازوی دیگری را هم اضافه کرد. دو دقیقه بعد، نر حرکت را متوقف کرد.»

مقاله اضافه می‌کند: «ماده بدن او را با پرده خود پوشاند و او را به‌سمت چیزی که به‌نظر می‌رسید لانه‌اش باشد حمل کرد. ظاهراً نر هم «دِیت» بوده و هم «شام»».

همانطور که تاکید شد، به طور کلی جفت‌گیری می‌تواند برای اختاپوس‌های نر این گونه خطرناک باشد. این مقاله یک گزارش یا روایت علمی و خبری است که در یک وبلاگ علمی منتشر شده و نه یک مقاله علمیِ داوری‌شده.

همنوع‌خواری جنسی، رقابت بر سر غذا

پژوهش‌های تاییدشده نشان می‌دهد در میان اختاپوس‌ها «همنوع‌خواری جنسی» و کشتن همنوع در رقابت بر سر غذا دیده می‌شود.

همین دو محقق یعنی کریستین هافارد و مایک بارتیک در مقاله داوری شده‌ای که در سال ۲۰۱۴ در ژورنال علمی Taylor & Francis منتشر شد، درباره رفتار تهاجمی همراه با فشار و خفه‌سازی در «اختاپوس‌های وحشی» توضیح داده‌اند. آنها نوشتند که دست‌کم در یک مورد دیده شد که یک ماده O. cyanea از فشار دادن به‌عنوان نوعی تهاجم مرگبار برای خفه‌کردن یک نر استفاده کرد؛ در چارچوب رفتاری که ظاهراً نوعی همنوع‌خواری جنسی بوده است (مقاله دیگری در تایید وجود این رفتار). این ماده، حیوان نری را که با او و با «حالت جفت‌گیری از فاصله» در حال جفت‌گیری بود، کشت و خورد. در مورد دیگری هم که این رفتار مشاهده شد، این محققان می‌گویند که این رفتار در نزدیکی یک منبع غذایی در دسترس رخ داد که می‌تواند نشانه‌ای از رقابت تداخلی میان گونه‌های نزدیک به هم و هم‌زیست در طبیعت باشد.

مسموم کردن برای بقا

در مقاله دیگری که در سال ۲۰۲۵ آمده که اختاپوس‌های خط‌دار آبی احتمالا برای زنده ماندن در زمان جفت‌گیری ماده‌ها را مسموم و فلج می‌کنند. بر اساس این مقاله نرها با تزریق سم TTX به آئورت ماده‌ها، آنها را موقتا فلج می‌کنند تا بتوانند ایمن جفت‌گیری کنند. این سم باعث می‌شود ماده‌ها حدود یک ساعت بی‌حرکت بمانند و پس از بیداری هم ضعیف هستند، بنابراین نرها را نمی‌خورند. این رفتار به نرها اجازه می‌دهد ژن‌های خود را به نسل بعد منتقل کنند. نرها غدد زهری بزرگ‌تری نسبت به ماده‌ها دارند و این مهارت جفت‌گیری، نمونه‌ای از سازگاری برای بقا است.

بر اساس این تحقیق، گونه‌های دیگر اختاپوس بازوهای جفت‌گیری طولانی‌تری را تکامل داده‌اند که اجازه می‌دهد نرها در فاصله‌ای ایمن جفت‌گیری کنند و خورده نشوند، اختاپوس‌های خط‌دار آبی اما بازوی جفت‌گیری نسبتاً کوتاهی دارند که نیازمند تماس نزدیک است و باعث شده چنین ترفندی را در پیش بگیرند.

خوردن جفت، به ماده‌های اختاپوس کمک می‌کند تا انرژی کافی برای تولید تخم و سپس نگهداری آنها جمع‌آوری کنند.

جست‌وجوی ما برای پیدا کردن مقاله یا مرور (review) معتبری که بگوید اختاپوس‌ها یا بی‌مهرگان دیگر دارای انگیزه «انتقام شخصی/عاطفی» هستند، بی‌نتیجه بود. با وجود آنکه توانایی‌های شناختی و رفتارهای پیشرفته نرم‌تنان سفالوپد (اختاپوس‌ها و گونه‌های مشابه) نشان می‌دهد که احتمال وجود حالات آگاهانه در این حیوانات زیاد است، اما رفتارهای ثبت‌شده در اختاپوس‌ها یا بی‌مهرگان معمولا در چارچوب «غریزه بقا» مانند غذا، زاد و ولد، دفاع از خود، فرار از تهدید، رقابت بر سر منابع یا جفت است (لینک۱، لینک۲، لینک۳).

از این رو فکت‌نامه به این ادعا که «اختاپوس‌های ماده وقتی حوصله نداشته باشند نرهایی که اذیتشان می‌کنند را خفه کرده و می‌خورند»، نشان گمراه‌کننده می‌دهد.