بررسی ادعاهای اغراق‌شده درباره مرتبه علمی شبنم دلفان

این روزها و همزمان با توجه بیشتر افکار عمومی به اخبار بحران‌های زیست‌محیطی، ویدیوهایی از «شبنم دلفان» به صورت گسترده در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌شود. به جز کاربران شبکه‌های اجتماعی، چهره‌های مشهور سیاسی مثل مصطفی تاج‌زاده یا مهدی نصیری نیز ویدیوهای مربوط به او را بازنشر کرده‌اند. (بایگانی، بایگانی)

یک ویدیوی مشهور در پاسخ به مسعود پزشکیان

یکی از این ویدیوها (که در زمان انتشار این فکت‌چک فقط در صفحه خانم دلفان، نزدیک به نیم میلیون لایک گرفته) بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی داشته است.

شبنم دلفان، پس از معرفی خود به عنوان رئیس اندیشکده و مشاور سازمان ملل، اعلام کرده بود در پاسخ به درخواست مسعود پزشکیان برای کمک‌گرفتن از نخبگان، می‌تواند در صورت داشتن اختیار کامل، «بحران آب را در ایران حل کند.»

متن کامل ویدیو:

«سلام. در پاسخ به رئیس‌جمهور محترم که دیروز فرمودند هر کسی می‌تونه بحران آب رو حل بکنه بیاد و من اختیار کامل رو بهش می‌دم در این شرایط بحرانی، خواستم بگم که من شبنم دلفان، رئیس اندیشکده یا تینک‌تنک کنسول سیاست‌گذاری‌های اوراسیا در لندن، عضو مشاور ارشد سازمان ملل متحد، در کمیته بحران زیست‌محیطی و پدافند غیرعامل نیم‌کره جنوبی، و سفیر افتخاری سبز سازمان ملل متحد، در اینجا در محضر مردم محترم و شرافت خودم و به نام خداوند قسم می‌خورم که حاضرم تیم تخصصی بین‌المللی وارد ایران بکنم به دو شرط. یک اختیار تام در مدیریت و بحران آب و پسماندهای استان‌های شمالی برای حل بحران‌ها؛ از صفر تا صد. دو اختیار تام چیدمان تیم تخصصی در خارج و در داخل کشور. من این قول رو می‌تونم بدم در محضر همه که می‌تونم این بحران را حل کنم. بارها هم این رو گفتم. مشکل پسماند‌های شمالی و مشکل آب در ایران بیشتر مدیریتی هست. تغییرات اقلیم، این پدیده را اکسلریت کرده. فرایندش را برده بالا. ولی بخش اعظم مشکل به خاطر مدیریت بحران و مدیریت بخش آب و پسماند در کشور هست. بنابراین من خواستم به عنوان فرزند کوچک آن سرزمین، اعلام آمادگی بکنم برای کمک به کشور و برای حل این بحران.»

اما به جز عناوین «رئیس اندیشکده سیاست‌گذاری‌های اوراسیا»، «عضو مشاور ارشد سازمان ملل متحد، در کمیته بحران زیست‌محیطی و پدافند غیرعامل نیم‌کره جنوبی» و «سفیر افتخاری سبز سازمان ملل متحد»، او خود را در شبکه‌های اجتماعی با عنوان «پروفسور، دکتر» یا «دکتر، فوق لیسانس» معرفی می‌کند.

او همچنین در لینکدین خود را به این صورت معرفی کرده‌است: «یکی از ۳۲ زن تأثیرگذار برتر جهان در سال ۲۰۲۵، مشاور ارشد و همکار سازمان ملل، سفیر جهانی صلح زنان، پژوهشگر و استاد دانشگاه، سخنران اصلی همایش‌ها، سخنران مجلس (House of Parliament)، برنده جوایز متعدد، نویسنده، سیاست‌مدار، عضو هیئت‌مدیره و امین خیریه‌ها»

درباره مدارک علمی شبنم دلفان چه می‌دانیم؟

فکت‌نامه مدارج دانشگاهی و تحقیقات منتشر‌شده از خانم دلفان و همچنین عناوین شغلی و نهادهایی را که او مدعیست در آنها فعالیت می‌کند، بررسی کرده‌است (پروفایل، پایان‌نامه دکتری).

با وجود اینکه شبنم دلفان آذری، سوابقی آکادمیک در حوزه محیط زیست و مدیریت منابع آب دارد، اما ممکن است برخی عناوینی که از او در شبکه‌های اجتماعی بازنشر می‌شود، مخاطبان را درباره جایگاه واقعی علمی یا مدیریتی او دچار گمراهی کند.

بررسی مدارک نشان می‌دهد او دکترای خود را از دانشگاه پلیموث انگلستان دریافت کرده و در رساله دکتری خود با عنوان «مدیریت کربن و سناریوپردازی در مقیاس حوضه با استفاده از GIS در حوضه Tamar Valley، انگلستان» به بررسی مدیریت حوضه‌های آبریز و کاربرد GIS در سناریوپردازی تغییرات اقلیمی پرداخته است.

از سوی دیگر، سندی (مانند صفحه کارکنان دانشگاهی رسمی یا آرشیو دانشگاه) پیدا نمی‌شود که نشان دهد او در سمت هیات علمی دائم (نظیر استاد یا دانشیار) در دانشگاهی بوده باشد. در سایت رسمی Middlesex University Research Repository، بخش «People / Researchers» وجود دارد، اما نام او در آن فهرست دیده نشد. وب‌سایت دانشگاه توئنته در بخش هیات علمی (Faculty) نیز پروفایل او را ندارد. با این‌حال او در پوسترهای «سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران» با عنوان «مدرس دانشگاه‌های انگلستان» معرفی شده‌است.

فکت‌نامه پیش از انتشار این فکت‌چک، در این باره از خانم دلفان سوال کرد. ایشان تا کنون به سوال‌های فکت‌نامه پاسخ نداده‌اند.

اغراق در تصویر بین‌المللی و دیپلماتیک

اغراق در تصویری که از مرتبه علمی او در شبکه‌های اجتماعی وجود دارد، درباره رتبه بین‌المللی، دیپلماتیک و سیاست‌گذاری او نیز تکرار شده است. (لینک۱، لینک۲).

او خود را به‌عنوان «عضو مشاور ارشد سازمان ملل متحد در کمیته بحران زیست‌محیطی و پدافند غیرعامل نیم‌کره جنوبی» و «سفیر افتخاری سبز سازمان ملل متحد» معرفی کرده است. اما هیچ مدرکی از انتصاب رسمی در سازمان ملل یا عضویت در کمیته‌های تخصصی UNEP و ECOSOC وجود ندارد. در چنین سازمان بین‌المللی که تمام انتصابات کارشناسی را مستند می‌کند و داده‌های عمومی آن در دسترس است، عدم حضور خانم دلفان در این سوابق نشان می‌دهد که عنوان مشاور ارشد، در بهترین حالت، به یک نقش نمادین، افتخاری یا ارتباط با NGO‌ها محدود بوده است، نه یک جایگاه سیاست‌گذاری واقعی (لینک۱، لینک۲).

این بزرگ‌نمایی و اغراق، باعث «خطای هاله» اعتبار سازمان ملل در میان مخاطبان می‌شود.اثر هاله‌ای یکی از سوگیری‌های مهم در روان‌شناسی و علوم شناختی است که در آن، ذهن انسان بر اساس یک ویژگی مثبت یا منفی، درباره سایر ویژگی‌های یک فرد، محصول یا برند نیز قضاوت کلی می‌کند. در این وضعیت، یک برداشت اولیه مانند یک «هاله» بر تمام ارزیابی‌های بعدی سایه می‌اندازد و باعث می‌شود قضاوت‌کننده از واقعیت فاصله بگیرد. به عنوان نمونه، اگر فردی را در یک زمینه موفق ببینیم، احتمال دارد به‌طور ناخودآگاه او را در سایر زمینه‌ها نیز توانمند و قابل اعتماد تصور کنیم؛ حتی بدون شواهد کافی.در اینجا ممکن است مخاطبان به اعتبار نام سازمان ملل، درباره جایگاه دیپلماتیک یا بین‌المللی خانم دلفان، دچار گمراهی شوند.

به طور کلی، استفاده از نام UN یا مراکز معتبر بین‌المللی دیگر، برای مشروعیت‌بخشی فوری به پروفایل فردی، بدون داشتن ارتباط رسمی یا اختیارات اجرایی، باعث ایجاد تصور غلط می‌شود. از خانم دلفان یک تصویر زیر لوگو سازمان ملل دیده می‌شود که بیشتر به نظر می رسد حضور در یک همایش یا برنامه خاص است و به معنای داشتن سمت در آن سازمان نیست.

اندیشکده اورآسیا که خانم دلفان ریاست آن را بر عهده دارد، نمونه دیگری از بزرگ‌نمایی است. اطلاعات زیادی از این نهاد در دست نیست؛ نه وب‌سایتی دارد و نه صفحه‌ای در لینکدین یا هر بانک اطلاعاتی دیگری. دلفان از عنوان «Eurasia Policy Council EPC» در لینکدین استفاده می‌کند، اما مخفف EPC ممکن است باعث گمراهی مخاطب شده و آن را با یک اندیشکده مشهور اروپایی (European Policy Centre) اشتباه بگیرد. از این اندیشکده تنها یک خبر در یک وب‌سایت بریتانیایی به نام London Post دیده می‌شود.

استفاده از عنوان «رئیس اندیشکده» در این زمینه، بیشتر نشان از جایگاه سیاست‌گذاری در عرصه بین‌المللی دارد، در حالی که ساختار واقعی و فعالیت‌های این سازمان معطوف به شبکه‌سازی و حضور در رویدادهای گوناگون است و نه پژوهش‌های علمی یا سیاست‌گذاری عمومی.