ادعای نادرست مرگ زودهنگام در اثر مصرف ماهی تن، شیرگاو و قهوه

ویدیویی در صفحه اینستاگرامی پرمخاطب «عطاران ایران» منتشر شده که در آن فردی درباره کشنده بودن سه ماده غذایی مشخص، ماهی تن، شیر گاو و قهوه تلخ، هشدار می‌دهد. این ویدیو که به زبان انگلیسی است، با زیرنویس فارسی در این صفحه گذاشته شده. در توضیح این ویدیو پس از منع از خوردن این سه ماده غذایی، جایگزین‌هایی برای آن‌ها عنوان شده است:

«به جای تن ماهی: ماهی تازه (نه کنسروی)، حبوبات پخته و کم‌ادویه، گوشت بز و شتر و ... به جای شیر گاو: شیر بادام یا شیر جو (گرم و مقوی برای معده)، یا شیر بز، به جای قهوه تلخ: دمنوش گل گاوزبان، دمنوش به لیمو، چای سبز یا چای دارچین ملایم (کمک به آرامش و هضم).»

این ویدیو در صفحات غیر فارسی‌زبان هم به طور گسترده (لینک ۱، لینک ۲، لینک ۳، لینک ۴، لینک ۵) با متنی مشابه اما از سوی اشخاص مختلف، منتشر شده است. در این ویدئوها افرادی هشدار می‌دهند که مصرف سه ماده غذایی روزمره زندگی مردم را تهدید می‌کند و ادعا می‌کنند که افرادی که به مصرف این مواد غذایی ادامه دهند تا ۴۰ سالگی، و در برخی ویدیوها تا ۵۰ سالگی، جان خود را از دست می‌دهند.

Stop eating these three foods or you could die before 40. Number one, tuna. Tuna is the fish with the highest amount of mercury. Mercury is known to cause serious damage. It's simply not worth the risk. Number two, cow's milk. Cow's milk can legally contain over 100 million cells per serving. It also creates a massive amount of mucus in the body, clogs your nasal passages, and makes it harder to breathe. The only milk you should be drinking is goat milk or buffalo milk, especially if you want to detox your body. Number three, black coffee. Coffee puts your adrenal glands under constant stress, keeping your body in a permanent state of overdrive. Caffeine takes more than 24 hours to leave your system, which ruins your sleep and disrupts your brain.

خوردن این سه خوراکی را متوقف کنید، وگرنه ممکن است قبل از ۴۰ سالگی بمیرید. شماره یک: ماهی تُن. تُن ماهی‌ای است که بیشترین مقدار جیوه را دارد. جیوه می‌تواند آسیب‌های جدی به بدن وارد کند. ریسک آن اصلاً ارزشش را ندارد. شماره دو: شیر گاو. شیر گاو به‌صورت مجاز می‌تواند حاوی بیش از صد میلیون سلول در هر وعده باشد. همچنین مقدار زیادی مخاط در بدن ایجاد می‌کند، مجاری بینی را می‌بندد و باعث می‌شود تنفس و هضم غذا سخت‌تر شود. تنها شیری که باید بنوشید، شیر بز یا شیر بوفالو است، به‌ویژه اگر می‌خواهید بدن خود را سم‌زدایی کنید. شماره سه: قهوه سیاه. قهوه غدد آدرنال شما را به‌طور مداوم تحت فشار قرار می‌دهد و بدن را در حالت استرس و بیش‌فعالی دائمی نگه می‌دارد. کافئین بیش از ۲۴ ساعت در بدن باقی می‌ماند، که خواب شما را مختل می‌کند و عملکرد مغز را به هم می‌زند.

این ویدئوها که متنی مشابه دارند به شکل‌های مختلف مثل خبر، کنفرانس و سخنرانی ارائه شده‌اند و هیچ منبع معتبر یا نویسنده‌ای برای آن ذکر نشده است. در انتهای برخی از این ویدیوها ماده غذایی دیگری به عنوان جایگزین معرفی شده؛ مثل شیلاجیت (Shilajit)، مورینگا (Moringa) یا پودر جوپی (jupi hydration). هر سه داروهای گیاهی مورد بحثی هستند که هنوز از نظر علمی مفید یا مضر بودنشان مشخص نیست.

اولین ویدیو از این سری ویدیوها در خرداد ماه ۱۴۰۴، در صفحه‌ای انگلیسی به نام wellness__us که مرتبط با تبلیغات و فروش شیلاجیت است، منتشر شده است. این همان ویدیویی است که در پایان آن توصیه شده به جای مصرف سه ماده غذایی نهی شده، روزانه از شیلاجیت استفاده شود. پس از آن در متن ویدیوهای مشابه، یا بخش پایانی حذف شده و یا با تبلیغ دیگری جایگزین شده است.

جست‌وجوهای ما برای پیدا کردن سابقه‌‌ای از این افراد به عنوان متخصص حوزه تغذیه یا پزشکی، بی‌نتیجه بود. تنها سابقه‌ای که از بعضی از آن‌ها وجود داشت، ویدیوهایی ( لینک۱، لینک۲) با مضمون‌های مشابه در اینستاگرام بود. بنابراین با توجه به تمرکز این ویدیوها بر تبلیغات و نبودن هیچ نام و نشانی از این افراد و یا برنامه‌هایی که در آن شرکت کرده‌اند، به نظر می‌رسد اشخاص این ویدیوها ساخته هوش مصنوعی بوده و واقعی نباشند.

اما ادعاهای مطرح شده در ویدیوها تا چه اندازه صحت دارد؟ آیا مصرف ماهی تن، شیر گاو و قهوه تلخ می‌تواند تا این حد خطرناک باشد که عامل مرگ تا زیر ۴۰ یا ۵۰ سال باشد؟

بررسی‌های فکت‌نامه نشان می‌دهد که جواب به صورت قطعی منفی است و این ادعاها همگی نادرست است.

ماهی تن باعث مرگ نمی‌شود

مصرف ماهی تن در حد متعادل برای افراد بدون بیماری و یا شرایط خاص نه تنها برای بدن مضر نیست بلکه می‌تواند مفید باشد.

درست است که ماهی تُن (مانند بسیاری از ماهی‌ها) دارای مقادیر کمی جیوه است، اما هیچ شواهدی وجود ندارد که خوردن تُن باعث مرگ پیش از ۴۰ سالگی شود.

سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) و آژانس حفاظت محیط‌زیست (EPA) توصیه می‌کنند که ماهی را به‌صورت متعادل مصرف کنید و گونه‌های دارای جیوه کمتر را انتخاب کنید، نه اینکه ماهی را کاملاً حذف کنید.

محدودیت‌هایی در مصرف ماهی برای زنان باردار وجود دارد. در مطلبی که در سایت Mayo Clinic توضیح داده شده که گونه‌هایی از ماهی تن مانند «آلباکور» (albacore) ممکن است جیوه بیشتری داشته باشند. بنابراین به زنان باردار یا زنانی که قصد بارداری دارند، توصیه شده که مصرف این ماهی‌ها که جیوه زیاد دارند را به حداقل برسانند.

همچنین در وبسایت Healthline مقاله‌ای با عنوان «جیوه در تن: آیا این ماهی برای خوردن ایمن است» وجود دارد که در آن داده‌هایی از میزان جیوه در گونه‌های مختلف تن فهرست شده و نتیجه‌گیری آن توضیح می‌دهد «مصرف روزانه و مداوم ماهی تن می‌تواند منجر به افزایش سطح جیوه در بدن شود».

در عین حال تحقیقات نشان داده شده ماهی تُن منبع خوب پروتئین با کیفیت بالا، و اسیدهای چرب امگا-۳ است می‌تواند خطر بیماری قلبی را کاهش دهد.

همچنین مطالعه‌ای که مجله Environmental Research درباره مزایا و معایب ماهی تُن منتشر کرده نشان داده است که تن دارای مقادیری از جیوه از یک سو و سلنیوم (ماده مغذی مفید) از سوی دیگر هست و در ارزیابی «مزیت-خطر» سلنیوم/متیل‌جیوه، برای برخی گونه‌ها، مصرف هفتگی این ماهی به صورت کنسرو ریسک بسیار پایینی دارد.

شیر گاو برای سلامت مضر نیست

دومین ماده غذایی که در این ویدیو به عنوان خوراکی خطرناک مطرح شده، شیرگاو است.در تحقیقات مختلف نوشیدن شیر توصیه شده است. تحقیقی در دانشگاه هاروارد تاکید کرده است که شیر و لبنیات منبع خوبی از کلسیم هستند و به نگه‌داشتن تراکم استخوان کمک می‌کنند.

در ادعاهای ویدیو آمده که «شیر گاو به‌صورت مجاز می‌تواند حاوی بیش از صد میلیون سلول در هر وعده باشد». که به نظر می‌آید اشاره به تعداد سلول‌های سوماتیک در شیر گاو است. شاخص تعداد سلول‌های سوماتیک در شیر گاو، یکی از شاخص‌های مهم کیفیت شیر است و بالا بودنش معمولاً نشان‌دهنده التهاب یا عفونت غده شیری در گاو است.

کشورهای مختلف محدودیت‌هایی برای تعداد سلول‌های سوماتیک شیر خام تعیین کرده‌اند. مثلا در اتحادیه اروپا سقف حدود چهارصد هزار سلول در میلی‌لیتر و در آمریکا حدود ۷۵۰۰ سلول در میلی‌لیتر است. گرچه در ویدیو اشاره‌ای نشده که این میزان در چه مقدار شیر وجود دارد، اما اگر آن را در یک لیتر شیر در نظر بگیریم می‌بینیم میزان گفته شده بسیار کمتر از سطح مجاز است و خطری برای سلامت ایجا نمی‌کند.

شیر با SCC بالا کیفیت پایین‌تری دارد. مثلاً میزان پروتئین، لاکتوز ممکن است کمتر شود، یا خواص فیزیکی فرآورده‌های لبنی ممکن است تحت تاثیر قرار بگیرد. با این حال هیچ مدرک علمی معتبری نشان نداده که سوماتیک بالا در شیر گاو آن طور که در ویدیو اشاره شده باعث «افزایش مخاط»، «بستن مجاری بینی» یا «مشکل تنفس و هضم» می‌شود.

مجله علمی تغذیه کالج آمریکا در مطالعه‌ای که بر روی بزرگسالان بیمار مبتلا به سرماخوردگی، نشان داد که مصرف شیر گاو با افزایش میزان ترشحات بینی یا افزایش مخاط همراه نیست و ارتباطی بین آنها وجود ندارد.

همچنین در مقایسه بین شیر بوفالو و بز با شیر گاو هم گرچه تحقیقات نشان داده شیر بوفالو مقدار بیشتری پروتئین، چربی، مواد معدنی دارد اما هیچ منبع معتبری پیدا نشده که بگوید این نوع شیرها برای «سم‌زدایی بدن» موثر هستند یا اینکه مصرف شیر گاو را «باید» قطع کرد.

آیا قهوه برای بدن مضر است و باید مصرف آن قطع شود؟

قهوه سیاه در این ویدیوها به عنوان سومین ماده خطرناک که باید مصرف آن به سرعت قطع شود معرفی شده است. در ویدیو آمده است: « قهوه سیاه. قهوه غدد آدرنال شما را به‌طور مداوم تحت فشار قرار می‌دهد و بدن را در حالت استرس و بیش‌فعالی دائمی نگه می‌دارد».

درست است که کافئین سیستم عصبی را تحریک و هوشیاری را افزایش می‌دهد، اما اینکه قهوه سیاه باعث «فشار دائمی بر غدد فوق‌کلیوی» یا ماندگاری ۲۴ ساعته در بدن شود، کاملا نادرست است. طبق داده‌های دانشکده سلامت عمومی هاروارد مصرف متعادل قهوه (معمولاً ۳ تا ۵ فنجان در روز) در بزرگسالان سالم، با کاهش ریسک برخی بیماری‌های مزمن چون دیابت نوع ۲، بیماری‌های قلبی-عروقی، سرطان و مرگ زودهنگام مرتبط بوده است.

فکت‌نامه پیشتر در مطلبی با عنوان «ادعای نادرست درباره کشنده و خواب‌آور بودن قهوه» به طور مفصل راجع به مصرف قهوه و ادعاهای نادرست پیرامون خطرناک بودن آن توضیح داده بود.

هیچ تحقیق علمی معتبری وجود ندارد که نشان دهد قهوه به‌طور کلی کشنده است. در واقع برعکس، بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند که مصرف متعادل قهوه می‌تواند فوایدی هم برای سلامتی داشته باشد. مثلا مطالعه‌ای که در New England Journal of Medicine منتشر شده، نشان می‌دهد افرادی که قهوه می‌نوشند، نسبت به افرادی که قهوه مصرف نمی‌کنند، خطر مرگ‌ومیر کمتری دارند.

با این توضیحات فکت‌نامه به ویدیوهایی که سه ماده غذایی ماهی تن، شیر گاو و قهوه را عامل مرگ زودرس می‌دانند نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.