ادعای نادرست درباره رونمایی از بزرگ‌ترین شهاب سنگ جهان در گرگان

ادعایی در رسانه‌های داخلی ایران مبنی بر کشف و رونمایی از بزرگ‌ترین شهاب سنگ جهان در ایران منتشر شده است. خبرگزاری‌های ایلنا و برنا از این شهاب سنگ به عنوان بزرگ‌ترین شهاب سنگ جهان یاد کرده‌اند. خبرگزاری‌های مهر ، ایسنا و مشرق نیوز آن را بزرگ‌ترین شهاب سنگ «ایران» خوانده‌اند. همچنین خبرگزاری‌های دیگر از جمله ایندیپندنت فارسی با استناد به خبر خبرگزاری مهر آن را بازنشر کرده‌اند.

این ادعا همچنین در شبکه‌های اجتماعی به طور گسترده بازنشر شده است. (لینک۱، لینک۲، لینک۳، لینک۴ )

براساس این ادعا صبح روز دوشنبه، ۲۸ مهر ۱۴۰۴، رونمایی از «بزرگ‌ترین شهاب سنگ جهان» با حضور مدیران استانداری، هلال احمر، شورای شهر و گروهی از علاقه‌مندان برگزار شد.

بزرگ‌ترین در ایران یا در جهان؟

سیدمحمود خراسانی، فردی که مدعی است این سنگ را کشف کرده، در یکی از مصاحبه‌های خود، آن را «بزرگ‌ترین وزن شهاب‌سنگ در استان گلستان و ایران» معرفی می‌کند و ادعای او این نیست که این سنگ، بزرگ‌ترین شهاب‌سنگ «جهان» است.

او همچنین گفته است: « این یکی از خاص‌ترین شهاب‌سنگ‌های جهان است و نام آن را تیای هیرکان گذاشتیم. زیرا اولین سیاره‌ای که به زمین برخورد کرد تیا نام داشت». او همچنین می‌افزاید ۱۷ نوع آمینواسید با غلظت ۷۹۰۰ پی‌پی‌ام در این شهاب سنگ وجود دارد و آن را با شهاب سنگ مارچیسون مقایسه کرده و گفته است: «شهاب‌سنگ معروف «مارچیسون» (Murchison) تنها ۱۴ کیلوگرم وزن دارد و ۱۴ نوع آمینواسید در آن شناسایی شده است، در حالی‌که شهاب‌سنگ ما از نظر وزن و تنوع ترکیبات آلی قابل‌توجه‌تر است». سید محمود خراسانی گفته است برخوردهای شهاب سنگی به زمین هر ۲۸۰ سال یک بار رخ می‌دهند. او در مصاحبه دیگری این سنگ را «تیای گلستان» نامید.

بررسی‌های فکت‌نامه نشان می‌دهد که این ادعا نادرست است و شواهد کافی که ثابت کند این قطعه از اساس «شهاب سنگ» است، وجود ندارد.

نظر کارشناسان درباره این رونمایی

مسعود کیانی، رئیس انجمن صنفی گوهرسنگ ایران گفته است «رونمایی از سنگ ۹۶۷ کیلویی در گلستان شو تبلیغاتی بود». او در رابطه با نوع سنگ و شرایط اقلیمی منطقه، گفته مستندات علمی قابل اتکایی برای ادعای آقای خراسانی وجود ندارد. وی افزوده است: «در روز رونمایی، جدولی تحت عنوان تجزیه و تحلیل ترکیبات این سنگ منتشر شد که هیچ‌کدام از داده‌های آن، تأییدیه دانشگاهی، فنی یا پژوهشی نداشتند.»

داریوش طحانی،‌ رئیس کمیته کاوشگران حرفه‌ای دبیرخانه ملی شهاب‌سنگ ایران و مسعود کیانی،‌ رئیس کمیته علمی و پژوهشی دبیرخانه ملی شهاب‌سنگ ایران،‌ اصالت و ماهیت شهاب سنگ بودن این قطعه را تایید نکرده‌ و گفته‌اند ادعای یاد شده فاقد وجاهت علمی است.

همچنین پژمان نوروزی، منجم و میکروبیولوژیست نیز در صفحه اینستاگرامش نسبت به خبر نادرست «بزرگ‌ترین شهاب سنگ جهان در گرگان» واکنش نشان داده است.

بزرگ‌ترین شهاب‌سنگ جهان کجاست؟

بزرگ‌ترین شهاب‌سنگ یک‌پارچه در جهان با ۶۰ تن وزن در نامبیا قرار دارد. این شهاب‌سنگ که هوبا نام دارد هنوز در محل سقوطش نزدیک گروت‌فونتین روی زمین باقی مانده است.

پس از هوبا، شهاب‌سنگ چاکو با ۳۹ تن وزن در آرژانتین، آهنیگیتو با ۳۴ تن در گرینلند و باکوبیریتو با ۲۴ تن در مکزیک بزرگ‌ترین شهاب‌سنگ‌های شناخته شده در جهان هستند.

با این وجود همه این شهاب‌سنگ‌ها از دسته شهاب‌سنگ‌های فلزی هستند. بزرگ‌ترین شهاب‌سنگ سنگی یا آئورولیتی نیز برخلاف ادعای منتشر شده، نه در ایران بلکه در چین است. «جیلین» با وزنی حدود ۱.۸ تن بزرگ‌ترین شهاب‌سنگ سنگی جهان است.

مجموع جرم قطعات بازیابی‌شده بارش جیلین حدود ۴ تن بوده است. منابع دانشگاهی مرجع مانند وب‌سایت گروه شهاب‌سنگ‌های دانشگاه واشینگتن در سن‌لوئیس هم جیلین را «بزرگ‌ترین شهاب‌سنگ سنگی بازیابی‌شده» معرفی می‌کنند.

«تیای هیرکان» کجا ثبت شده است؟

مرجع رسمی و جهانی برای نام‌گذاری و ثبت شهاب‌سنگ‌ها، سایتی به نام Meteoritical Bulletin Database است. این پایگاه زیر نظر انجمن بین‌المللی شهاب‌سنگ‌شناسی اداره می‌شود و همه شهاب‌سنگ‌هایی که منشا آنها علمی و معتبر تشخیص داده می‌شود، با جزئیات در آن ثبت می‌شوند، از جمله محل دقیق کشف، تاریخ، ترکیب شیمیایی و وزن آن‌ها.

در این پایگاه هیچ اشاره یا مدخلی به شهاب‌سنگی با نام «تیا» یا «تیای هیرکان» و حتی هیچ نمونه‌ای با ویژگی‌های ادعایی از جمله کشف در شرق گلستان، وزن حدود ۹۶۷ کیلوگرم، سال کشف ۱۳۹۲، وجود ندارد. این یعنی تاکنون هیچ گزارش علمی تاییدشده‌ای از این شهاب‌سنگ در منابع بین‌المللی منتشر نشده است.

البته نبود نام در این پایگاه الزاما به معنای جعلی بودن شهاب‌سنگ نیست، اما تا زمانی که نمونه به‌صورت رسمی بررسی، آزمایش و در این فهرست ثبت نشود، نمی‌توان آن را معتبر یا رکورددار دانست. همچنین زمانی که ادعا شده این شهاب‌سنگ در دانشگاه شریف و در مراکز پژوهشی سوئد تحت بررسی و آزمایش بوده و اصالت آن تایید شده، انتظار می‌رود نشانی از آن در مراجع بین‌المللی یافت شود. با این وجود هیچ نامی از «تیای هیرکان» در هیچ مرجع بین‌المللی وجود ندارد.

آیا برخورد شهاب‌سنگ‌ها با زمین هر ۲۸۰ سال یک‌بار رخ می‌دهد؟

این ادعا که «برخوردهای شهاب‌سنگی با زمین هر ۲۸۰ سال یک‌بار اتفاق می‌افتند» نادرست است و با داده‌های علمی هیچ سازگاری ندارد. تعداد و فاصله‌ زمانی برخوردها بستگی به اندازه و جرم شهاب‌سنگ‌ها دارد. یعنی اجرام کوچک‌تر بسیار زیاد و تقریبا به طور مداوم وارد جو زمین می‌شوند، اما اجرام بزرگ‌تر که می‌توانند به سطح زمین برسند، نادرند. بر اساس گزارش ناسا، هر روز حدود ۱۰۰ تن ذرات ریز شهاب‌سنگی وارد جو زمین می‌شود، اما بیشتر آن‌ها در اثر اصطکاک می‌سوزند و به سطح زمین نمی‌رسند.

در داده‌های رصدخانه JPL ناسا، در فاصله سال‌های ۱۹۹۴ تا ۲۰۱۳، دست‌کم ۵۵۶ انفجار جوی ثبت شده است. یعنی به‌طور میانگین هر چند هفته یک‌بار یک شهاب‌سنگ بزرگ در جو زمین منفجر می‌شود، نه هر ۲۸۰ سال یک‌بار.

آیا در «تیای هیرکان» ۱۷ نوع آمینواسید وجود دارد؟

ادعایی که می‌گوید در شهاب‌سنگ گرگان ۱۷ نوع آمینواسید با غلظت ۷۹۰۰ پی‌پی‌ام پیدا شده، با یافته‌های علمی معتبر درباره ترکیب شیمیایی شهاب‌سنگ‌ها هم‌خوانی ندارد. پژوهش‌های معتبر دانشگاهی نشان می‌دهد در شهاب‌سنگ‌های کربن‌دار واقعی، مقدار کل آمینواسیدها معمولا چند ده تا چند صد ppm است. بیشترین میزان شناخته‌شده حدود ۲۵۰ پی‌پی‌ام گزارش شده است.

در این جدول بررسی‌های انجام شده بر روی سه شهاب سنگ به نام‌های EET 92042، GRA 95229 و GRO 95577 و تعداد آمینواسیدهای آنها را می‌بینید. عددها بر حسب ppb یعنی «قسمت در میلیارد» یا نانوگرم در هر گرم سنگ نوشته شده‌اند و ردیف آخر به «مجموع کل آمینو اسیدها» اشاره دارد.

این عدد برای شهاب سنگ اول ۱۸۰۰۰۰ ppb یا ۱۸۰ ppm، برای شهاب سنگ دوم ۲۴۹ ppm و برای سومی ۰.۹ ppm است. تاکنون شهاب سنگی با آمینواسیدهایی در غلظت چند هزار ppm ثبت نشده است.

از طرف دیگر کسی که خود را کاشف این شهاب سنگ معرفی کرده، «تیای هیرکان» را با شهاب سنگ مارچیسون مقایسه کرده و گفته در آن تنها ۱۴ نوع آمینو اسید وجود دارد، در صورتی که تا امروز ۹۶ آمینواسید مختلف در شهاب‌سنگ مارچیسون شناسایی شده است.

محمود خراسانی، مدعی کشف شهاب‌سنگ کیست؟

جستجوهای فکت‌نامه برای یافتن سابقه پژوهش‌های محمود خراسانی به ویژه در دانشگاه شریف یا پژوهشکده‌های سوئد بی‌نتیجه نبود. اطلاعی هم از سوابق علمی و شغلی ایشان در دست نیست.

با توجه به این موارد، فکت‌نامه به این ادعا که بزرگ‌ترین شهاب سنگ جهان یا ایران در استان گلستان کشف و رونمایی شده نشان «نادرست» می‌دهد.