سفر مخفیانه نتانیاهو به مسکو در ۲۰۰۹ برای لابی‌گری علیه فروش اس-۳۰۰

مهدی نصیری، سردبیر سابق کیهان و فعال سیاسی، در کانال خود، «ایران آباد و آزاد»، تصویری عبری از یک پست کانال «رسانه ثلث» را بازنشر کرده که مدعیست نتانیاهو در کتاب خاطراتش گفته:‌ «در هماهنگی با پوتین، تحویل S-300 به ایران را ۷ سال به تعویق انداختم.» در این پست آمده:

ترجمه تصویری گوگل:

اما این ادعا چقدر صحت دارد و نقش نتانیاهو در تاخیر تحویل پدافند اس-۳۰۰ به ایران چه بوده است؟

از تاخیر در تحویل پدافند اس-۳۰۰ روسیه به جمهوری اسلامی ایران چه می‌دانیم؟

برای ارزیابی دقیق نفوذ دیپلماتیک، ابتدا باید یک گاه‌شمار عینی از قرارداد اس-۳۰۰ بین روسیه و جمهوری اسلامی ایران را بررسی کنیم.

1. ۲۰۰۷: توافق اولیه. ایران و روسیه قراردادی به ارزش ۸۰۰ میلیون دلار برای تحویل پنج سامانه اس۳۰۰ امضا کردند. این توافق بلافاصله نگرانی‌هایی را در اسرائیل و غرب برانگیخت.
2. ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۹: دوره تردید. با وجود امضای قرارداد، کرملین در اجرای آن تردید داشت و به نگرانی‌ها درباره مقاصد هسته‌ای ایران اشاره می‌کرد. این دوره با پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران، از جمله پرتاب ماهواره امید در بهمن ۱۳۸۸ که نگرانی‌های روسیه را عمیق‌تر کرد، مشخص می‌شود.
3. سپتامبر ۲۰۰۹: مانور دیپلماتیک اسرائیل. بنیامین نتانیاهو در یک سفر مخفیانه به مسکو، برای لغو فروش اس-۳۰۰ لابی کرد. این رویداد اوج فشار دیپلماتیک اسرائیل را نشان می‌دهد.
4. ژوئن ۲۰۱۰: تغییر چارچوب حقوقی بین‌المللی. شورای امنیت سازمان ملل متحد قطعنامه ۱۹۲۹ را تصویب کرد که تحریم‌های تسلیحاتی سخت‌گیرانه‌تری را علیه جمهوری اسلامی ایران وضع می‌کرد. این قطعنامه فروش هشت دسته گسترده از سلاح‌های سنگین، از جمله «موشک‌ها یا سامانه‌های موشکی» را ممنوع کرد. اگرچه سامانه‌های دفاعی مانند اس-۳۰۰ در یک منطقه خاکستری قرار داشتند، اما روح و بندهای خاص قطعنامه، بهانه‌ای قوی برای توقف فروش فراهم کرد.
5. سپتامبر ۲۰۱۰: تعلیق رسمی. رئیس‌جمهوری وقت روسیه، دیمیتری مدودف، با استناد به پایبندی به قطعنامه ۱۹۲۹ با صدور فرمانی ریاست‌جمهوری، قرارداد اس-۳۰۰ را رسما به حالت تعلیق درآورد و روسیه پیش‌پرداخت ایران را بازگرداند.
6. ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵: قرارداد معلق و پیامدهای حقوقی. قرارداد همچنان معلق باقی ماند. ایران شکایتی ۴ میلیارد دلاری علیه روسیه به دلیل نقض قرارداد تنظیم کرد.
7. آوریل ۲۰۱۵: گشایش ژئوپلیتیکی. در پی توافق چارچوب لوزان برای برنامه جامع اقدام مشترک (پیش از برجام)، رئیس‌جمهوری ولادیمیر پوتین ممنوعیت خودخواسته روسیه برای تحویل اس-۳۰۰ را لغو کرد. این اقدام با محکومیت فوری اسرائیل و ایالات متحده مواجه شد.
8. ۲۰۱۶: تحویل نهایی. روسیه تحویل سامانه اس-۳۰۰ به ایران را تکمیل کرد. ایران این سامانه را در اطراف سایت‌های هسته‌ای کلیدی مانند فردو مستقر کرد.

روند وقایع نشان می‌دهد که تاخیر هفت ساله در تحویل این سامانه در دو مرحله مجزا رخ داده است: یک دوره تردید غیررسمی و یک دوره تعلیق رسمی و قانونی.

از سفر مخفیانه نتانیاهو به مسکو در سپتامبر ۲۰۰۹ چه می‌دانیم؟

سفر نتانیاهو در سال ۲۰۰۹ در مرحله اول این تاخیر، یعنی دوره تردید غیررسمی، رخ داد و به طور بالقوه به تداوم آن و زمینه‌سازی برای مرحله دوم و رسمی کمک کرد. رئیس جمهوری روسیه در آن دوره دیمیتری مدودوف بود.

در اوایل سپتامبر ۲۰۰۹ نتانیاهو برای یک روز از انظار عمومی ناپدید شد. بعدا فاش شد که او با یک جت شخصی برای دیداری مخفیانه با رهبران روسیه به مسکو پرواز کرده است. دفتر او در ابتدا داستانی پوششی مبنی بر بازدید از یک «تاسیسات امنیتی» در اسرائیل منتشر کرد اما بعدا این موضوع را پذیرفت. ایرنا به نقل از ساندی تایمز در شهریور ۱۳۸۸ نوشت:

یک کشتی باری متعلق به روسیه که دو ماه پیش در نزدیکی آب‌های فرانسه ربوده شده حامل سلاح‌های روسی برای ایران بوده و موساد برای جلوگیری از دستیابی ایران به موشک‌های پیشرفته روسیه در ربودن آن کشتی نقش داشت.

برخی گزارش‌ها حاکی از آن بود که کشتی Arctic Sea به طور مخفیانه حامل سامانه‌های اس-۳۰۰ برای ایران بوده و موساد ممکن است در ردیابی آن نقش داشته باشد.

اما هدف صریح این سفر، متقاعد کردن کرملین برای عدم اجرای قرارداد فروش اس-۳۰۰ به جمهوری اسلامی ایران بود. این بخشی از یک تلاش گسترده‌تر اسرائیل بود که شامل سفر شمعون پرز، رئیس‌جمهور وقت، اندکی قبل از آن می‌شد. پرز ادعا کرده بود که از رئیس‌جمهور مدودف اطمینان گرفته است که روسیه در فروش این سامانه «تجدیدنظر» خواهد کرد.

ماهیت پنهانی این سفر یک ابزار استراتژیک بود، نه فقط یک اقدام احتیاطی. یک دیدار عمومی، روسیه را مجبور به دفاع علنی از قرارداد تسلیحاتی خود با ایران می‌کرد و عقب‌نشینی بدون از دست دادن اعتبار را برای آنها دشوار می‌ساخت. در مقابل، یک دیدار مخفیانه امکان تبادل صریح و بی‌پرده تهدیدها، اطلاعات و امتیازات احتمالی را بدون ژست‌های عمومی فراهم می‌کرد.

انتخاب یک جت شخصی به جای هواپیمای رسمی دولتی، ماهیت رسمی سفر را بیشتر پنهان می‌کرد و به هر دو طرف امکان انکار در صورت شکست مذاکرات را می‌داد. بنابراین، پنهان‌کاری یک استراتژی حساب‌شده بود و به رهبران روسیه اجازه داد تا بدون فشار تعهدات عمومی، با این موضوع درگیر شوند.

بهانه رسمی: قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت

تصمیم روسیه برای تعلیق قرارداد اس-۳۰۰ در سپتامبر ۲۰۱۰ (یک سال بعد از سفر نتانیاهو به مسکو) نتیجه یک عامل واحد نبود، بلکه نقطه اوج تلاقی فشارهای دیپلماتیک، الزامات قانونی بین‌المللی و محاسبات استراتژیک خود روسیه بود.

توجیه عمومی و رسمی روسیه برای تعلیق قرارداد، تعهد به پایبندی به قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت سازمان ملل بود که در ژوئن ۲۰۱۰ تصویب شد. این قطعنامه که روسیه خود به آن رای مثبت داده بود، دلیلی قدرتمند و از نظر قانونی قابل دفاع برای زیر پا گذاشتن قرارداد با ایران فراهم کرد. این یک استدلال متقاعدکننده است که لابی‌گری نتانیاهو و قطعنامه سازمان ملل، توضیحات مکمل یکدیگر برای این تأخیر هستند. به نظر می‌رسد لابی‌گری مستمر و سطح بالای نتانیاهو، اراده سیاسی لازم را در کرملین دوره مدودف، که پذیرای چنین رویکردی بود، ایجاد کرد تا از قطعنامه بعدی سازمان ملل به عنوان توجیهی برای اقدامی که از قبل به آن تمایل داشتند، استفاده کنند.

لغو یکجانبه یک قرارداد تسلیحاتی بزرگ با شریکی مانند جمهوری اسلامی ایران، از نظر دیپلماتیک و مالی برای روسیه پرهزینه بود. روسیه به یک دلیل مشروع و شناخته‌شده بین‌المللی برای عقب‌نشینی نیاز داشت. قطعنامه ۱۹۲۹ که نه ماه پس از سفر نتانیاهو تصویب شد، زمینه عقب‌نشینی روسیه از فروس اس-۳۰۰ به جمهوری اسلامی ایران را فراهم کرد. این قطعنامه موضوع را از یک اختلاف دوجانبه (روسیه-ایران یا روسیه-اسرائیل) به یک موضوع مربوط به قوانین و تعهدات بین‌المللی تبدیل کرد.

آیا منبع این اخبار کتاب زندگی نتانیاهو است؟

با توجه به تصویر متن عبری و ترجمه آن روایتی اول شخص از ملاقات بنیامین نتانیاهو با ولادیمیر پوتین در ۷ سپتامبر ۲۰۰۹ می‌بینیم که به درخواست او برای به تعویق انداختن تحویل سامانه موشکی اس-۳۰۰ به ایران می‌پردازد. محتوای آن شباهت بسیار زیادی به ادعایی دارد که در ابتدا مطرح شده‌است.

با وجود اینکه نتانیاهو «Bibi: My Story» در ابتدای کتاب خود یادداشتی دارد که در آن توضیح می‌دهد برخی از جزئیات عملیات‌های نظامی و «ماموریت‌های دیپلماتیک به طور کامل مستثنی شده‌اند» تا از امنیت ملی اسرائیل محافظت شود. با این‌حال این متن دقیقا به همین‌شکل در کتاب ذکر شده است:

در نهایت، هم رویداد تاریخی «سفر مخفیانه نتانیاهو به مسکو و لابی‌گری علیه فروش اس-۳۰۰» رخ داده است، هم این موضوع در کتاب «Bibi: My Story» (زندگی‌نامه نتانیاهو) ذکر شده بنابراین از فکت‌نامه نشان درست می‌گیرد.