فواید و عوارض داروهای PPI مانند امپرازول و پنتوپرازول

در شبکه‌های اجتماعی ویدیویی منتشر شده که ادعا می‌کند داروهای PPI (مهارکننده‌های پمپ پروتون) مانند امپرازول (Omeprazole)، پنتوپرازول (Pantoprazole) «بسیار خطرناک» هستند و خطر بیماری‌های مختلف از سرطان، بیماری‌های قلبی، پوکی استخوان و بیماری کلیه گرفته تا آلزایمر و زوال عقل را افزایش می‌دهند. در این ویدیو که اصل آن به زبان انگلیسی است و به فارسی زیرنویس شده آمده است:

«خطرناک‌ترین دارویی که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان مصرف می‌کنند و خیلی‌ها نمیدونن که این دارو در واقع خطر ابتلا به سرطان، بیماری قلبی پوکی استخوان، بیماری مزمن کلیه و بیماری‌های تخریب‌کننده عصبی مانند آلزایمر و زوال عقل را افزایش می‌دهد. و این دارو با افزایش مرگ و میر کلی مرتبط شناخته می‌شود. یعنی احتمال مرگ فرد بر اثر هر نوع بیماری و یا شرایطی را بیشتر می کند، در مورد چه دارویی حرف می‌زنم؟ در واقع چیزی به اسم PPI یا مهارکننده پمپ پروتون. این دارو برای رفلاکس معده تجویز می‌شود. برخی از رایج‌ترین برندهایش شامل پریلسوک و نکسیم هستند (پنتوپرازول و امپرازول) پس با این که خیلی رایج است و اغلب تجویز می‌شود این داروها می‌توانند فوق‌العاده خطرناک باشند».

این ادعا تا چه اندازه صحت دارد؟ آیا PPI ها (مهارکننده‌های پمپ پروتون) واقعا خطرناکند؟

مهارکننده‌های پمپ پروتون چیست؟

مهارکننده‌های پمپ پروتون (داروهای PPI) از پرمصرف‌ترین داروهای تجویزی در جهان، چه در محیط‌های درمانی سرپایی و چه بستری هستند و برای درمان بیماری‌های مختلفی مانند زخم‌های گوارشی، ریفلاکس معده (GERD)، سوءهاضمه و پیشگیری از خونریزی دستگاه گوارش در حین درمان ضدپلاکت‌ها استفاده می‌شوند. این داروها با مهار تولید اسید معده عمل می‌کنند، اسیدی که مقدار زیاد آن می‌تواند باعث سوزش سر دل یا گلو شود، و همچنین به ترمیم بافت آسیب‌دیده در مری کمک می‌کنند.

مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPIs) نخستین‌بار در سال ۱۹۸۹ معرفی شدند و در حال حاضر از سوی سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) برای درمان طیف متنوعی از اختلالات گوارشی تأیید شده‌اند.

آیا داروهای PPI خطرناکند؟

بر اساس اطلاعات منتشر شده در منابع پزشکی متعدد (Mayoclinic و Mdpi) مصرف طولانی‌مدت و بدون ضرورت روشن این داروها می‌تواند خطراتی داشته باشد. برای استفاده ایمن‌تر، تجویز باید بر اساس نیاز واقعی، با حداقل مؤثرترین دوز و همراه با نظارت منظم باشد، و در مواقع مناسب، مصرف آن کاهش یابد یا قطع شود.

بر اساس تحقیقی که در سال ۲۰۲۵ منتشر شد نگرانی‌ها در مورد شروع بی‌مورد و ادامه‌ی طولانی‌مدت درمان با PPI به طور گسترده رو به افزایش است. یک مرور سیستماتیک و فراتحلیل اخیر تخمین زده است که تا ۶۰٪ نسخه‌های PPI بدون دلیل پزشکی معتبر یا تایید شده تجویز یا مصرف می‌شوند. این الگو در همه گروه‌های سنی، از جمله سالمندان، در سراسر جهان دیده می‌شود.

در یک مطالعه بزرگ از مراقبت‌های اولیه در بریتانیا، حدود یک‌چهارم بیماران بیش از یک سال از PPI استفاده کرده‌اند؛ در حالی که در بسیاری از آن‌ها، اندیکاسیون اولیه نیازی به مصرف بلندمدت نداشته و بدون تلاش برای کاهش دوز یا قطع مصرف ادامه یافته است.

داده‌های مشاهده‌ای ارتباط بین استفاده طولانی‌مدت از PPIs و خطرات بالقوه را مطرح کرده‌اند، هرچند رابطه علی هنوز اثبات نشده، اما تداوم و امکان‌پذیری بیولوژیکی برخی یافته‌ها باعث شده است.

نهادهایی مانند FDA آمریکا و EMA اروپا هشدارهای ایمنی صادر کرده و بازنگری دوره‌ای درمان با PPI را توصیه کنند.

به گزارش مایوکلینیک از خطرات احتمالی مصرف بلندمدت داروهای PPI:

۱. افزایش خطر عفونت‌ها مانند ذات‌الریه یا نوعی اسهال مرتبط با آنتی‌بیوتیک، به‌علت باکتری (C. difficile) است، اگر چه هنوز اثبات قطعی در مورد اینکه داروهای PPI علت مستقیم این عفونت‌ها باشند وجود ندارد. ۲. بر هم خوردن تعادل باکتری‌های مفید روده (میکروبیوم)، این باکتری‌ها به هضم غذا، جذب ویتامین‌ها و عملکردهای سالم بدن کمک می‌کنند.۳. کاهش تنوع میکروبی باعث می‌شود که باکتری‌های مضر مانند C. difficile راحت‌تر رشد کرده و ایجاد عفونت کنند.۴. مشکلات جذب مواد مغذی، کاهش اسید معده می‌تواند جذب برخی مواد را با مشکل مواجه کند، از جمله: منیزیم، آهن، ویتامین B12، کلسیم۵. خطر شکستگی استخوان، شواهدی وجود دارد که مصرف طولانی‌مدت داروهای PPI ممکن است با افزایش خطر شکستگی استخوان در افراد مسن مرتبط باشد، اما این خطر اغلب در افرادی است که از قبل به‌دلایل دیگر در معرض خطر شکستگی هستند.

۶. در مجله Mayo Clinic Proceedings، همچنین ارتباط میزان مصرف طولانی‌مدت PPI را با پیامدهای منفی قلبی-عروقی (شامل سکته مغزی، بیماری‌های قلب عروقی و نارسایی قلبی) شناسایی کرده‌اند. افرادی که بیش از پنج سال از این داروها استفاده کرده بودند، در مقایسه با افراد بدون مصرف، بیش از دو برابر خطر کل بیماری‌های قلبی-عروقی و نارسایی قلبی داشتند.

۷. مطالعاتی مانند تحقیقات چئونگ و بروسلرز نشان دادند که مصرف مزمن داروهای PPI خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش می‌دهد. این افزایش خطر با دوز مصرفی و مدت زمان استفاده ارتباط مستقیم دارد.

در نهایت در اغلب مطالعات انجام شده تاکید شده که لازم است مطالعات بیشتری انجام شود تا تاثیر واقعی مصرف بلندمدت داروهای PPI و عوامل مداخله‌گر (confounders) به‌طور دقیق مشخص شود و شواهد موجود برای اثبات قطعی ارتباط بین مصرف PPI و خطر ابتلا به عوارض جدی، کافی نیستند.

بنابراین با توجه به اطلاعات موجود مصرف مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPIs) به‌طور کلی خطرناک نیست در واقع، این داروها از مؤثرترین و پرکاربردترین داروها برای درمان مشکلات مربوط به اسید معده هستند اما مصرف طولانی‌مدت یا نادرست این داروها می‌تواند عوارضی داشته باشد. از این رو فکت‌نامه به این ادعا که خطرناک‌ترین دارویی که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان مصرف می‌کنند داروهای PPI، از جمله امپرازول و پنتوپرازول هستند و این دارو احتمال مرگ افراد بر اثر هر نوع بیماری را بیشتر می‌کند، نشان گمراه‌کننده می‌دهد.