درباره ازدحام مهاجران افغانستانی در خیابان ستارخان چه می‌دانیم؟

در شبکه‌های اجتماعی ویدیویی منتشر شده که ادعا می‌شود «اعلام جنگ» افغانستانی‌ها را نشان می‌دهد و دلیل آن «جدی نگرفتن ۱۷ میلیون افغانی» ساکن در ایران است. در ویدیو نوشته شده که تجمع افغانستانی‌ها را در خیابان ستارخان نشان می‌دهد.

جستجو در اخبار با کلید واژه‌های مرتبط و و جستجوی معکوس ویدیوها نشان می‌دهد که بر اساس اخبار منتشر شده در رسانه‌های رسمی داخلی (ایسنا، همشهری) تعداد زیادی از اتباع افغانستانی روز شنبه ۱۵ شهریور به دنبال آنچه «دریافت اقامت یکساله» عنوان شده بود به پلیس مهاجرت فراجا مراجعه کرده بودند و عکس و فیلم‌هایی از آنان منتشر شده بود.

بر اساس گزارش میدانی ایسنا، افرادی که در آنجا حضور داشتند تصور می‌کردند که می‌توانند با پرکردن یک فرم اداری، اقامت خود را یک سال دیگر تمدید کنند، ادعایی که هیچ مقام رسمی در پلیس و وزارت کشور آن را تایید نکرد. در این گزارش تصویر فرم یکی از زنان افغانستانی حاضر در محل که از طریق شبکه‌های اجتماعی از این خبر مطلع شده بود منتشر شد.

به گفته این زن به آنها گفته شد که، با تکمیل این فرم اتباعی که برگه سرشماری دارند اما تاریخ آن گذشته می‌توانند گواهی اقامت یک ساله دریافت کنند. بنابر این گزارش، پلیس مهاجرت و گذرنامه، این فرم‌ها را در اختیار اتباع قرار می‌داد و از آنها می خواست این محل را ترک کنند و به ساختمان پلیس گذرنامه در خیابان ستارخان، مراجعه کنند. این گزارش در همان روز شنبه ۱۵ شهریور منتشر شد.

روزنامه جمهوری اسلامی، از رسانه‌های منتقد حضور اتباع افغانستانی در ایران، روز ۱۶ شهریور با انتشار گزارش مشابهی نوشت:

«طبق گفته یکی از مطلعین در این موضوع هیچ کدام از مسئولین سازمان ملی مهاجرت و دیگر مسئولین وزارت کشور از این موضوع اطلاعی نداشته و نیروی انتظامی بدون هماهنگی با آنها این کار را انجام داده است. این کار نیروی انتظامی برخلاف مصوبات شورای امنیت ملی و سازمان ملی مهاجرت بود که در اسفند ماه گذشته اعلام کرده بودند که کلیه کارت‌های اقامت و سرشماری باطل هستند و باید از کشور خارج شوند».

بنابر این گزارش روز ۱۵ شهریور آخرین مهلت اقامت افغانستانی‌های دارای کارت سرشماری بود.

دو روز بعد، در روز ۱۷ شهریور خبرگزاری تسنیم گزارش و روایتی بکلی متفاوت از این خبر منتشر کرد. براساس گزارش تسنیم، علت ازدحام روزهای اخیر اتباع مقابل دفاتر امور اتباع در تهران «وعده تمدید یک‌ساله اقامت اتباع مجاز» نبوده بلکه «خودمعرفی اتباع غیرمجاز و ساماندهی آنان برای بازگشت به کشورشان» بود. تسنیم می‌نویسد:

« نزدیک شدن به زمان بازگشایی مدارس و هم‌زمان جدیّت دستگاه‌های مختلف از جمله پلیس در اجرای طرح طرد اتباع غیرمجاز باعث شده بسیاری از اتباعی که حضورشان در کشور فاقد مجوز قانونی است، خود را به صورت داوطلبانه معرفی کنند. این اقدام منطقی این دسته از اتباع به آن‌ها این امکان را می‌دهد تا به شکل سامان‌یافته‌تری به کشور خود بازگردند و نسبت به کسانی که در طرح‌های پلیس دستگیر می‌شوند شرایط بهتری داشته باشند.

بر اساس این گزارش «طی روزهای اخیر برای تسهیل روند معرفی و خروج اتباع غیرمجاز، مراکزی در خیابان ولیعصر و ستارخان فعال شده است تا اتباع بتوانند با ثبت‌نام و تکمیل مراحل اداری، به صورت گروهی و با وسایل نقلیه تدارک دیده‌شده، کشور را ترک کنند. این موضوع سبب شد در برخی نقاط شهر شاهد ازدحام جمعیتی باشیم».

یک مقام آگاه به تسنیم گفته: «بحث تمدید اقامت اتباع مجاز به هیچ عنوان مطرح نیست و هیچ فرم رسمی در این خصوص توزیع نشده است. آنچه در این روزها شاهد آن هستیم صرفاً روند خودمعرفی اتباع غیرمجاز و ساماندهی آنان برای بازگشت به کشورشان است».

تلویزیون افغانستان اینترنشنال هم ویدیوی این تجمع را منتشر کرده و شاهدان عینی گفته‌اند که افراد برای گرفتن کارت اقامت به این محل مراجعه کردند.

منابعی مانند خبرگزاری افغان (ایرکا) و خبرگزاری مهاجر، تنها گزارش‌های ایسنا و تسنیم را بازنشر کردند و خبر مستقلی در این باره منتشر نکردند.

از این رو در نهایت مشخص نیست که ازدحام مراجعان اهل افغانستان در ستارخان برای «دریافت اقامت یکساله» بوده یا برای «خودمعرفی اتباع غیرمجاز برای بازگشت به کشورشان». تا زمان نوشتن این گزارش هیچ اظهارنظر رسمی‌ای از سوی فراجا یا دولت در اینباره منتشر نشد. با وجود این دلیل این ازدحام هر کدام از این موارد بوده باشد این ادعا که این ازدحام «اعلام جنگ» ۱۷ میلیون افغانستانی‌ به ایران بود، نادرست است. بر اساس گزارش‌های رسمی منتشر شده، این افراد یا برای تمدید قانونی اقامت خود صف کشیده بودند، یا برای تسهیل خروجشان و هیچ‌کدام از این موارد را نمی‌توان «اعلام جنگ» تلقی کرد.

جمعیت مهاجران افغانستانی مقیم ایران

این ادعا که ۱۷ میلیون افغانستانی در ایران حضور دارند هم بی‌اساس است. ما پیش از این هم به این ادعا که از سوی یعقوب رضازاده، عضو هیات رئیسه کمیسیون امنیت ملی مجلس، مطرح شده بود نشان شاخ‌دار داده بودیم.

آمار جمعیت ۱۷ میلیون نفری افغانستانی‌ها در ایران، نادرست است

بنابر آخرین آمار منتشر شده از سوی منابع رسمی جمعیت کل اتباع خارجی در کشور (قانونی و غیرقانونی) در ابتدای سال ۱۴۰۴، حدود ۶ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر برآورد شد. روز دهم شهریور، یعنی حدود ده روز پیش نادر یاراحمدی، رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور، اعلام کرد که از ابتدای سال ۱۴۰۴ یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر از این تعداد از ایران خارج یا اخراج شدند. از این رو بر اساس گزارش منابع رسمی در حال حاضر تعداد اتباع افغانستانی در ایران حدود پنج میلیون نفر است و نه ۱۷ میلیون.

از این رو فکت‌نامه به این ادعا که تجمع اتباع افغانستانی در روز ۱۵ شهریور در خیابان ستارخان اعلام جنگ به ایران بوده و تعداد آنها در کشور ۱۷ میلیون نفر است، نشان نادرست می‌دهد.