فرش‌های گمشده سعدآباد ربطی به فرش اهدایی به پوتین ندارد

در شبکه‌های اجتماعی ویدیویی منتشر شده ادعا می‌شود اهدای فرش‌های گم‌شده کاخ سعدآباد به پوتین را نشان می‌دهد.

در این ویدیو ابراهیم رییسی رییس جمهوری پیشین جمهوری اسلامی ایران دیده می‌شود که در حضور پوتین و چند همراه دیگر از محلی شبیه به نمایشگاه فرش دیدن می‌کنند و در نهایت قالیچه‌ای طلایی را تا می‌زنند و در صندوقچه می‌گذارند.

اما داستان قالیچه اهدایی به پوتین چیست؟ داستان قالی‌های گمشده کاخ سعدآباد از چه قرار است؟ آیا این یکی از همان قالی‌هاست؟

۲۸ تیرماه سال ۱۴۰۱ و در دوران ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی، ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه برای حضور در هفتمین «نشست سران روند آستانه» به تهران سفر کرد. ولادیمیر پوتین در حاشیه این اجلاس به همراه ابراهیم رئیسی، فرحناز رافع، رئیس مرکز ملی فرش ایران و یک هیات همراه از نمایشگاه فرش دستباف ایرانی هم دیدن کرد. ویدیوی منتشر شده از همین دیدار است.

در آن زمان هم شایع این بود که فرشی نفیس با ۴.۵ کیلو طلا و نقره به پوتین اهدا شده و این خبر در شبکه‌های اجتماعی واکنش در پی داشت.

در پی انتشار این خبر فرحناز رافع به آن واکنش نشان داد و گفت این فرش ۶ متری ابریشمی بوده و از سوی بخش خصوصی و شرکت فرش قنبری‌نیا به پوتین هدیه شد او تاکید کرد که «این فرش دستباف از جنس ابریشم بود، نه طلا و نقره و جواهر».

تصویر امیر قنبری‌نیا، مدیر عامل هلدینگ قنبری‌نیا در طول ویدیوی بازدید در کنار بازدیدکنندگان دیده می‌شود.

گلچه، وب سایت تخصصی فرش دستباف ایران هم نوشته بر اساس تصاویر منتشر شده، فرشی که اهدا شده، تمام ابریشم، نقشه شیخ لطف‌الله اصفهان و احتمالا بافت شهر مراغه است و جزو فرش‌های درجه دو در حوزه فرش ابریشم است.

متخصصان وبسایت گلچه می‌گویند «نحوه تا خوردن فرش نشان می‌دهد این فرش از کیفیت معمولی برخوردار است و اگر قصد برای اهدای فرش بوده باید فرش نفیس‌تری که مروج هنر قالیبافی ایران است، اهدا می‌شد».

از این رو به نظر می‌رسد که این فرش‌ها نه از جنس طلا یا نقره بود و نه اینکه مانند «فرش‌های گم شده سعدآباد» ارزشمند بود.

اما داستان «فرش‌های گم‌شده کاخ سعدآباد» چیست و چرا در شبکه‌های اجتماعی آن را به این ویدیو مربوط دانستند.

«فرش‌های گم‌شده کاخ سعدآباد»

۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۲، خبرگزاری فارس گزارشی درباره ناپدید شدن ۴۸ تخته فرش نفیس ملی از ساختمان حافظیه کاخ سعدآباد منتشر کرد. بنابراین گزارش این اتفاق در بازه زمانی سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵ (دولت اول حسن روحانی) روی داد.

در این گزارش آمده که با روی کار آمدن دولت سیزدهم (ابراهیم رئیسی) گزارشی با عنوان «خروج غیر قانونی اموالی نظیر ۴۸ تخته فرش دستباف نفیس و گران‌قیمت از ساختمان حافظیه سعدآباد» به این دولت ارجاع شد. بر اساس این گزارش کارشناسان این حوزه با بررسی تنها ده تخته از فرش‌های خارج شده و بر اساس قدمت تاریخی آن، نوع طراحی، مکتب هنری و خصوصیات فیزیکی ارزش نسبی آنها را مبلغی معادل ۱۲۷ میلیارد تومان اعلام کردند. فارس نوشت که با یکی از شاهدان که در همان دوران در ساختمان حافظیه مسئولیت داشت گفتگو کرده و این شاهد که به نام یا سمت او اشاره نشده گفته که: «سال ۱۳۹۵ فرش‌ها را با یک دستگاه وانت مزدا بردند منزل...». توضیح بیشتری درباره اینکه که چه کسی فرش‌ها را بار وانت کرده و یا به منزل چه کسی برده شده هم داده نشد.

روابط عمومی مجموعه کاخ‌های سعدآباد، به محض انتشار این گزارش در توضیحاتی که برای رسانه‌ها فرستاد اعلام کرد که «ساختمان حافظیه متعلق به نهاد ریاست‌جمهوری است و حفاظت از آن در حیطه و اختیارات وزارت میراث فرهنگی نیست. مجموعه ۱۸۰ هکتاری سعدآباد مشتمل بر بناها و کاخ‌موزه‌هایی است که برخی از آن‌ها در تملک نهادهایی غیر از میراث فرهنگی است».

دو روز بعد و در روز دوم خرداد ۱۴۰۲ عزت‌الله ضرغامی، وزیر وقت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی هم درباره ماجرای سرقت فرش‌های کاخ سعدآباد گفت که ماجرای فرش‌های سعدآباد مربوط به سال‌های ۹۴ و ۹۵ است. با اینکه مربوط به این دوره نیست، او دستور بررسی آن را داد و ضمنا تأکید کرد این بخش از کاخ در اختیار نهادهای دیگر، غیر از سازمان میراث فرهنگی است.

در همان رو دوم خرداد وب‌سایت حسن روحانی به این خبر واکنش نشان داد و نوشت که فرش‌ها قبل از دولت او مفقود شده‌اند و سه سال قبل مفقود شدن این فرش‌ها را گزارش کرده است. در این واکنش تاکید شده که چطور ممکن است «محموله‌ای از فرش توسط یک وانت بارگیری شده و بدون مجوز حراست نهاد ریاست‌جمهوری که زیر نظر وزارت اطلاعات عمل می‌کند و حفاظت فیزیکی ساختمان حافظیه که تماما توسط سپاه پاسداران انجام می‌شود، از این ساختمان خارج شده است؟» این وبسایت در نهایت از مراجع قانونی و قضایی خواست از رسانه‌ها بخواهند اسناد خود را در این خصوص در اختیار مراجع قانونی بگذارند و نام فردی که فرش‌ها به خانه او منتقل شده را افشا کنند.

در روز ۹ خرداد، مسعود سپهرزاد، رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف، به ایلنا گفت که فرش‌های موزه سعدآباد ناپدید نشدند و « فرش‌ها از کاخ سعدآباد به موزه فرش ایران در چهارراه فاطمی انتقال داده شدند».

مهران صحرایی، سرپرست موزه فرش اما با رد ادعای مسعود سپهرزاد به ایلنا گفت:

«در سال ۱۳۸۷ و قبل از دهه ۹۰ دو قطعه فرش به صورت امانی از مجموعه کاخ سروستان نهاد ریاست جمهوری به موزه فرش داده می‌شود. این فرش‌ها در سال ۱۳۹۴ به صورت قطعی در اختیار موزه فرش قرار می‌گیرد. در واقع هیچ فرش جدیدی از نهاد ریاست جمهوری به موزه فرش داده نمی‌شود و تنها همان فرش‌هایی که از سال ۸۷ به صورت امانی در موزه نمایش داده می‌شد، قطعی شدند».

او با اشاره به ادعای ارسال ۴۸ قطعه فرش از مجموعه نهاد ریاست جمهوری در سال ۱۳۹۴ به موزه فرش تاکید کرد: «در این سال‌ها هیچ فرشی آن هم در این تعداد به موزه فرش داده نشده».

در همان زمان محمد دهقان، معاون حقوقی وقت رئیس جمهوری تعداد متهمان پرونده مفقود شدن فرش‌های مجموعه سعدآباد را ۹ نفر اعلام کرد و از تشکیل پرونده قضایی در این باره خبر داد و گفت: یکی از اعضای ارشد دولت قبل و فرزند وی از متهمان اصلی مفقود شدن فرش‌های سعدآباد هستند.

در دی ماه همان سال ۱۴۰۲ هم سپهر خلجی رئیس شورای اطلاع‌رسانی دولت با اشاره به وضعیت پرونده دزدیده شدن فرشهای کاخ‌ سعد آباد، گفت: «با توجه به شرایط خاص مظنون اصلی، پرونده به دادگاه ویژه روحانیت ارسال شد». به گفته او در جمع‌بندی نهایی به ۱۰ مظنون از مقامات دولت قبل رسیدند.

در خرداد ماه سال ۱۴۰۳ و تقریبا یک سال بعد از انتشار خبر اول اصغر جهانگیر، سخنگوی قوه قضاییه، اساس بحث سرقت را منتفی دانست و گفت: «برخی از این فرش‌ها که مدعی بودند به سرقت رفته است در دستگاه‌های دولتی پیدا شدند و از این منظر اصولاً بحث سرقت اتفاق نیفتاده است و موضوع این است که بدون رعایت تشریفات قانونی و ضوابط و مقررات اصطلاحاً سهل‌انگاری شده است که شائبه سرقت را مطرح می‌کنند».

در ادامه نیز وب سایت تابناک اعلام کرد که در گفتگو با یک مقام آگاه خبردار شده که از ۴۸ تخته فرش نفیس سعدآباد، ۱۶ تخته فرش، در نهاد ریاست جمهوری پیدا شده و ۲۵ تخته دیگر از کشور خارج شده و در دفاتر نمایندگی ایران در خارج کشور استفاده می‌شود. بر اساس این گزارش هفت تخته فرش هنوز پیدا نشده ولی اقدامات قضایی برای تعیین تکلیف آنها ادامه دارد.

با وجود این دولت سیزدهم بلافاصله به این اظهارات سخنگوی قوه قضاییه واکنش نشان داد و محمد دهقان؛ معاون حقوقی وقت ریاست‌جمهوری گفت که متهمان پرونده سرقت فرش‌های نفیس کاخ سعدآباد بازجویی شده‌اند و «پرونده فرش‌های نفیس کاخ سعد‌آباد مفتوح است و تا الان رای صادر نشده است و از ۴۸ فرشی که سرقت شده هنوز هیچ فرشی پیدا نشده است؛ اگر فرشی پیدا شده، تحویل دهید تا تحویل کاخ سعدآباد شود».

آخرین اظهارنظر درباره این فرش‌ها را محمد دهقان، معاون حقوقی ابراهیم رئیسی در مرداد ماه ۱۴۰۳ انجام داد. او در یک گفت‌وگوی تلویزیونی با تایید ادعای وب‌سایت حسن روحانی گفت که سرقت این فرش‌ها را در دولت دوازدهم معاون حقوقی همان دولت به قوه قضائیه اعلام کرده بود و در دولت هم پیگیری شد. به گفته دهقان «در گزارش اولیه دولت قبل، سرقت ۴۸ تخته فرش از کاخ سعدآباد گزارش شده بود و بعد مرجع قضائی گفتند نه، ۴۲ تخته فرش به سرقت رفته است و ۶ تخته فرش را اشتباه گفته‌اند، اما ۴۲ تخته فرشی که به سرقت رفته است، روشن است». او تاکید کرد واقعاً این فرش‌ها، فرش‌های نفیسی هستند و بعضی از آنها به لحاظ تاریخی، به زمان قاجار می‌رسند.

از آن زمان تا به امروز خبر جدیدی درباره پیدا شدن احتمالی این فرش‌ها، متهمان این پرونده، لیست و تعداد دقیق فرش‌های مفقود شده و موضوعات حول آن منتشر نشد. بنابر اظهارات سخنگوی قوه قضاییه این پرونده به نوعی مختومه است، اما دولت سیزدهم تا زمانی که بر سر کار بود بر باز بودن پرونده تاکید داشت.

چه اطلاعاتی از فرش‌های کاخ سعدآباد در دست است؟

در همان ابتدای انتشار این خبر وبسایت گلچه در این باره نوشت: «برخی از فرش‌های کاخ سعدآباد از نوع بزرگ پارچه و بیش از ۱۰۰ متر مربع مساحت دارند و برای انتقال آنها باید از کامیون کمک گرفت،‌ پس انتقال اینگونه فرش‌‌ها با وانت بطور کلی مردود است».

در همان گزارش اولیه خبرگزاری فارس، بدون ذکر جزییات ارزش ۱۰ تا از فرش‌ها را ۱۲۸ میلیارد تومان در سال ۱۴۰۲ تخمین زده بود و در آن گزارش و گزارش‌های بعدی تاکید شده بود که قدمت یکی از این فرش‌ها به زمان قاجار می‌رسد و «تصاویر برخی از این فرش‌ها در کتاب «گنجینه تار و پود، مجموعه تصاویر دومین کلکسیون بزرگ فرش جهان» در سال ۹۱ منتشر شده است».

علی‌اصغر مونسان، وزیر میراث فرهنگی دولت حسن روحانی می‌گوید: « این‌طور نیست که این فرش‌ها تاریخی بوده باشند. آنچه در اختیار میراث بوده خیالتان راحت باشد که سر جایش است». به گفته او «امکان ندارد که این فرش‌ها اثر تاریخی بوده باشند و در اختیار نهاد [ریاست جمهوری] قرار گرفته باشند. هر آنچه تاریخی بوده و اموال میراث فرهنگی بوده سر جایش است. آنچه در موزه‌های سعدآباد بوده سرجایش است. نمی‌دانم این فرش‌ها اصلا چه بوده و به ما هم ربطی نداشته است».

محمد عبدالعلی‌پور، رییس مجموعه سعدآباد در دوره ریاست جمهوری محمد خاتمی هم در این باره به «پیام ما» گفته: «هرچه از اموال منقول که ارزش تاریخی دارد در اختیار موزه است و در ساختمان حافظیه نگه‌داری نمی‌شود. این ساختمان اصلا گنجایش این تعداد فرش را ندارد». به گفته او «ساختمان حافظیه، بیشتر یک محل اداری است و منطقی نیست که یک فرش تاریخی و نفیس را در آن استفاده شود. از قبل هم چنین کاری انجام نمی‌شده. در این محل تردد زیاد انجام می‌شود و کسی چنین فرش‌هایی را زیر پا می‌اندازد. اطلاعات دقیقی از اینکه چه فرش‌هایی از این مجموعه کم شده منتشر نشده است ولی من در تاریخی بودن این فرش‌ها شک دارم».

از این رو با توجه به اطلاعات موجود، فکت‌نامه به ویدیویی که ادعا شده اهدای یکی از فرش‌های گمشده کاخ سعدآباد به پوتین را نشان می‌دهد، نشان نادرست می‌دهد.