مقایسه نادرست بحران آب در ایران و اسرائیل

چند روز پس از پیام بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل خطاب به مردم ایران، درباره بحران آب، گروهی از رسانه‌ها و کاربران هوادار جمهوری اسلامی در شبکه‌های اجتماعی مطالبی را در مقایسه با بحران آب در ایران و اسرائیل به این مضمون مطرح کرده‌‌اند که «بحران آب در اسرائیل شدیدتر از ایران است.»

نتانیاهو در پیام خود به موفقیت‌های اسرائیل در زمینه بازیافت فاضلاب و شیرین‌سازی آب‌شور اشاره کرده و گفته بود به محض «آزاد» شدن ایران متخصصان اسرائیلی با فناوری‌های پیشرفته به ایران برای مهار بحران آب کمک خواهند کرد.

در واکنش به این صحبت‌های نتانیاهو، بعضی رسانه‌ها مانند عصر ایران (لینک بایگانی) با استناد به تصاویر برخی رسانه‌های اسرائیلی درباره کم‌آبی در این کشور از بدتر بودن اوضاع اسرائیل صحبت کرده‌اند.

در عین حال برخی با استناد به «آمارهای جهانی» از وخامت اوضاع در اسرائیل صحبت کرده‌اند. به عنوان نمونه سایت اقتصاد ۱۲۰ با انتشار (لینک بایگانی) صحبت‌های مهدی عزیزی دستگردی که به عنوان «تحلیلگر مسائل بین‌الملل» معرفی شده از این می‌گویند که «اسرائیل نهمین کشور جهان از نظر کم‌آبی است و ایران رتبه چهاردهم را دارد، یعنی طبق آمارهای جهانی وضع ایران از نظر بحران آبی خیلی بهتر از اسرائیل است.»

البته محتوای این اخبار شبیه هم نیست و حتی متناقض است، چنانکه عصر ایران با استناد به تصویر گزارش رسانه‌های اسرائیلی از شدت بحران آب در این کشور می‌گوید، اما «کارشناس» اقتصاد ۱۲۰ می‌گوید که مقام‌های اسرائیلی بحران آب در این کشور را «سانسور» می‌کنند.

یا در یک نمونه دیگر می‌توان به پست عبدالله گنجی، چهره رسانه‌ای مخالف اسرائیل در X اشاره کرد که با انتشار جدولی از وضعیت تنش آبی کشورها درباره وضعیت از بحرانی بودن وضعیت اسرائیل نسبت به ایران صحبت می‌کند.

این جدول و نمونه‌هایی مشابه آن در مطالب دیگری هم ذکر شده که در روزهای گذشته در مقایسه بحران آب در ایران و اسرائیل در رسانه‌های ایران و شبکه‌های اجتماعی فارسی‌زبان منتشر شده‌اند.

اصل این جدول مربوط به سایت World Population Review است که یکی از سایت‌های جمع‌آوریِ داده است که داده‌های مربوط به شاخص تنش آبی (Water Stress) را از موسسه معتبر Resources Institute جمع‌آوری کرده است.

اما مساله اینجا است که این شاخص، یعنی تنش آبی، در واقع نشان‌دهنده نسبت منابع و مصارف آب و یک شاخص بسیار مهم برای برنامه‌ریزی است و لزوما نشان دهنده سطح بحران آب در یک کشور نیست.

شاخص تنش آبی چیست و چرا لزوما به معنی بحران آب نیست؟

شاخص «تنش آبی پایه» نسبت برداشت سالانه آب به منابع آب تجدیدپذیر در دسترس است. برآوردها برای ایران منابع تجدیدپذیر را بین ۹۰ تا ۱۲۰ میلیارد مترمکعب و برداشت سالانه را حدود ۱۰۰ میلیارد مترمکعب نشان می‌دهد؛ یعنی تنش آبی ایران باید حدود ۸۰ تا ۱۱۰ درصد باشد که جزو تنش‌های بسیار بالا محسوب شود. در تحلیل تنش آبی در ایران باید توجه داشت در ایران، منابع آب تجدیدپذیر به‌طور نامتوازن توزیع شده‌اند: برخی استان‌ها مانند گیلان و مازندران دسترسی بیشتری به آب سطحی و بارش دارند، در حالی که مناطق مرکزی و شرقی به منابع محدود و وابستگی بیشتر به آب زیرزمینی متکی‌اند.

در اسرائیل، منابع تجدیدپذیر طبیعی کمتر از ۲ میلیارد مترمکعب است، اما برداشت کل آب نزدیک به ۲/۴ میلیارد مترمکعب است، اما این کشور توانسته آب مورد نیاز خود را از منابع دیگری، مثلا بازیافت یا از راه شیرین‌سازی آب‌ شور تامین کند.

آیا اسرائیل با بحران آب دست‌وپنجه نرم می‌کند؟

بررسی رسانه‌های اسرائیلی در ماه‌های ژوئیه و اوت ۲۰۲۵ (تیر و مرداد ۱۴۰۴) نشان می‌دهد گزارشی از کمبود یا قطع آب منتشر نشده است. با این حال، گزارش‌هایی (مانند این گزارش هاآرتص) به خشکسالی و پایین آمدن سطح آب دریاچه خلیل به دلیل کاهش بارش اشاره کرده‌اند. این موارد همان گزارش‌هایی است که تصاویر آن‌ها در رسانه‌های ایرانی هم بازنشر شده و عمدتا به تاثیر تغییرات اقلیمی و خشکسالی ناشی از کاهش بارش اشاره کرده‌اند، ولی این موارد به بحران در تامین آب شرب یا صنعتی منجر نشده است.

آب اسرائیل چگونه تامین و چگونه مصرف می‌شود؟‌

طبق آمار رسمی، اسرائیل حدود ۲٫۴ میلیارد مترمکعب آب در سال مصرف می‌کند. بیش از نیمی از آب شرب از راه نمک‌زدایی و شیرین‌سازی آب شور تامین می‌شود. منابع طبیعی شامل دریاچه طبریه، رود اردن و آبخوان‌ها بخش کوچکتری از نیاز را برآورده می‌کنند.

از این میان حدود نیمی از این مصرف از طریق نمک‌زدایی و تصفیه پساب به دست می‌آید و بقیه از منابع تجدیدپذیر تامین می‌شود.

بنابراین روشن است اسرائیل توانسته از راه مدیریت منابع، راهی برای جبران مصرف خود تامین کند، اما در ایران اوضاع متفاوت است. میزان مصرف بر اساس برخی برآوردها بیش از منابع تجدیدپذیر است و طبیعتا کشور با مشکل کمبود و قطعی آب مواجه می‌شود. این مشکلات به خصوص در سال‌های کم‌بارش تشدید می‌شود، کما اینکه امسال وضعیت به شکل کم‌سابقه‌ای بحرانی شده است.

در واکنش به سخنرانی اخیر بنیامین نتانیاهو درباره بحران آب در ایران، برخی مدعی شدند «بحران آب در اسرائیل شدیدتر از ایران است.»

استناد بعضی از این افراد، به شاخص تنش آبی (نسبت برداشت آب به منابع تجدیدپذیر) است که در اسرائیل بیش از ایران است.

بله شاخص تنش آبی در اسرائیل بیشتر از ایران است ولی این به معنی بحرانی بودن اوضاع در اسرائیل نیست.

اسرائیل حدود نیمی از مورد نیاز خود را برای مصارف کشاورزی، خانگی، صنعتی و صادرات به اردن و فلسطین از طریق بازیافت و نمک‌زدایی تامین می‌کند. در ایران اما، کل آب مصرفی، از منابع تجدیدپذیر برداشت می‌شود که به صورت نامتوازن در جغرافیای پراکنده هستند.

هیچ گزارشی از کمبود آب برای مصارف خانگی، صنعتی یا کشاورزی در اسرائیل منتشر نشده، در بعضی از گزارش‌ها به خشکسالی و تغییرات اقلیمی در این کشور اشاره شده، اما این ارتباطی با بحران تامین آب ندارد.

با این اوصاف فکت‌نامه به این ادعا که «بحران آب در اسرائیل شدیدتر از ایران است» نشان نادرست می‌دهد.