ادعای نادرست درباره صادرات بی‌وقفه برق ایران به افغانستان

حسین محمدیان عضو هیات رئیسه اتاق مشترک ایران و افغانستان در گفت‌گو (لینک بایگانی) با «خبر فوری» گفته است:

«از بخش خصوصی افغانستان در شهرک صنعتی هرات سوال کردیم که قطعی برق دارند یا خیر، پاسخ منفی دادند و گفتند بخشی از برق ما از ایران و بخشی از ترکمنستان وارد می‌شود و آن بخشی که از ایران وارد می‌شود، قطع نمی‌شود.»

همزمان با قطعی برق در ایران این خبر در شبکه‌های اجتماعی بازتاب گسترده‌ای داشته است. (مانند پست‌‌های ۱ و ۳ در اینستاگرام و این پست در تلگرام)

آقای محمودیان توضیح داده که آماری در این زمینه مشاهده نکرده است، بلکه منبع حرف او همکاران او در افغانستان است:

«ما به عنوان بخش خصوصی اطلاعی نداریم چه مقدار برق و به چه صورت صادر می‌شود فقط از همکاران مان در افغانستان که سوال می‌کنیم میگویند برق ما قطع نمی‌شود و برق ما از ایران می آید. بارها خواستیم پاسخ بدهند این برق که حق صنعت است چرا صادر می‌شود، اما هیچ جوابی نشنیدیم.»

بله آماری از صادرات برق ایران به افغانستان در دست نیست، اما طبق گزارش‌هایی که در سال‌های گذشته رسانه‌های ایرانی و افغانستانی منتشر شده، دست کم از سال ۱۳۹۵ تاکنون واردات برق از ایران یکی از منابع تامین برق ولایت هرات در افغانستان است.

به عنوان نمونه می‌توان به خبر ایرنا در سال ۱۳۹۵ اشاره کرد که به نقل از رئیس اداره برق هرات نوشته است:

«جمهوری اسلامی ایران ۱۱۲ مگاوات از برق مصرفی استان هرات واقع در غرب افغانستان را تامین می كند كه این رقم ۶۰ درصد برق مصرفی این استان را تشكیل می دهد.»

آمار صادرات برق ایران به افغانستان چقدر است؟

پاسخ دقیق این سوال معلوم نیست. در منابع در دسترس آمار مدونی از میزان صادرات برق ایران به افغانستان و کشورهای دیگر وجود ندارد. با این حال بعضی از منابع آماری، مانند سایت آمار فکت، با استناد به برخی آمارهای داخلی (که فکت‌نامه به آنها دسترسی ندارد) کل آمار صادرات و واردات برق را تا سال ۱۴۰۲ به روز کرده‌اند؛ آماری که نشان می‌دهد صادرات برق ایران بعد از سال ۱۴۰۰ و تشدید بحران تامین برق در کشور، کاهش نسبتا قابل توجهی پیدا کرده است.

منبع نمودار: سایت آمارفکت

بنابراین برای ما معلوم نیست سهم افغانستان از صادرات برق چقدر است و این صادرات در چه مقاطع زمانی در سال به چه اندازه بوده است.

آیا صادرات برق ایران به افغانستان بدون وقفه ادامه دارد؟

گزارش‌های مستند زیادی وجود که نشان می‌دهد در هفته‌های گذشته مشترکان برق در هرات به دلیل قطع برق وارداتی ایران با قطعی طولانی‌مدت مواجه هستند.

به عنوان نمونه روزنامه هشت صبح در گزارشی (لینک بایگانی) به تاریخ ۳۰ تیر ۱۴۰۴ به نقل از مردم هرات نوشته است: «مدت ۲۴ ساعت تنها از ساعت چهار تا هفت صبح برق دارند.»‌ در این گزارش به نقل از مقام‌های اداره برق هرات گفته شده «ایران دیگر به ما برق نمی‌دهد… مناطق متصل به برق ترکمنستان از وضعیت برق نسبتاً پایدارتری برخوردارند»‌

مشابه این خبر در تابستان پارسال هم در بسیاری از رسانه‌های افغانستانی بازتاب داشته است. به عنوان مثال در گزارشی (لینک بایگانی) که در رسانه طلوع‌نیوز ۳۰ مرداد ۱۴۰۳ به نقل از اتاق صنایع و معادن هرات نوشته است:

«اتاق صنایع و معادن هرات گفته است که با قطع و وصل و هم‌چنان کاهش برق وارداتی ایران به این ولایت، تولیدات شهرک صنعتی ولایت هرات تا ۸۰ درصد کاهش یافته است.»

یا در همین زمان در گزارش دیگری که در سایت تلویزیون چکاد منتشر شده آمده است که به دلیل قطع واردات برق از ایران و کاهش واردات از ترکمنستان ۶۰ درصد مردم هرات به برق دسترسی ندارند.

با این اوصاف روشن است که این ادعای صادرات بی‌وقفه برق ایران به افغانستان، ادعای درست و معتبری نیست و گزارش‌هایی در نقض آن وجود دارد. به همین دلیل فکت‌نامه به آن نشان «نادرست» می‌دهد.

علاوه بر این باید به این نکته هم توجه داشت که صادرات و واردات برق هم از نظر حقوقی و هم از نظر فنی، موضوعی پیچیده است. این موضوع به عوامل متعددی از جمله مازاد یا کمبود منطقه‌ای، محدودیت‌های زیرساختی، پیچیدگی شبکه‌های محلی و عوامل دیگری بستگی دارد که لزوما در چارچوب مازاد یا کمبود ملی نباید آنها را تحلیل و تفسیر کرد.