قضیه‌ گروسی؛ مشکل مقام‌های جمهوری اسلامی با مدیر کل آژانس چیست؟

این روزها نام رافائل گروسی در ایران زیاد شنیده می‌شود؛ مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که مقام‌های حکومت جمهوری اسلامی او را عامل حمله اسرائیل و آمریکا به تاسیسات اتمی و نظامی ایران معرفی می‌کنند. او در تریبون‌های رسمی به دروغگویی، جاسوسی، خیانت متهم می‌‌شود و مقام‌های حکومت در سطوح گوناگون او را به شکایت و تسویه حساب و حتی قتل تهدید می‌کنند. اما مشکل مقام‌های ایرانی با گروسی چیست؟ آیا اتهام همکاری با اسرائیل، زمینه‌سازی برای جنگ به مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی معتبر است؟

پیش از پاسخ به این سوال، بد نیست ابعاد حمله به رافائل گروسی را بررسی کنیم.

ابعاد حمله رسانه‌ای به رافائل گروسی

بررسی‌های فکت‌نامه نشان می‌دهد، از زمان حمله اسرائیل در تاریخ ۲۳ خرداد ۱۴۰۴ تا عصر روز جمعه ۱۳ تیر تنها در خبرگزاری ایسنا، ۱۵۵ خبر منتشر شده که آن به گروسی اشاره شده است. اکثر این اخبار موضع تند انتقادی علیه او دارند که در ادامه به چند نمونه از آنها اشاره می‌شود:

یکی از اولین واکنش‌ها در نخستین ساعات پس از حمله اسرائیل، خبر ارسال نامه عباس عراقچی با مدیرکل آژانس برای محکوم کردن حمله اسرائیل بود. در پاراگراف پایانی این خبر نوشته شده بود: «شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی ساعاتی پیش از حمله رژیم صهیونیستی، قطعنامه‌ای مغرضانه بر پایه گزارش‌های بی‌اساس مدیر کل آژانس علیه جمهوری اسلامی ایران صادر کرده بود.»

همان روز، یعنی ۲۳ خرداد، احمد خاتمی امام جمعه تهران در خطبه‌های نماز جمعه گفت: «گروسی که امروز رئیس آژانس بین المللی انرژی اتمی است، آدم صهیونیست‌هاست و معلوم می شود که اسناد را به آنجا برده است.»

روز ۲۸ خرداد، اسماعیل بقایی سخنگوی وزارت امور خارجه با انتشار ویدئوی کوتاهی از مصاحبه‌های اخیر گروسی با CNN و SKY news مدعی شد گروسی اعتراف کرده که ایران هیچ تلاش سیستماتیکی برای ساخت تسلیحات هسته‌ای انجام نداده است و بر همین مبنا گفت:

«آقای گروسی باید مسئولیت‌های خود را بپذیرد. اظهاراتش درباره تأسیسات ما دیرهنگام بود و گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به اسرائیل بهانه‌ای برای تجاوز داد.»

بقایی یک روز هم بعد در توییتی گروسی را به خیانت به رژیم عدم اشاعه سلاح هسته‌ای متهم کرد. ویدئوهای مورد استناد آقای بقایی در بسیاری از رسانه‌ها و شبکه‌های هواداران جمهوری اسلامی بارها بازنشر شدند. درباره صحت این ویدئوها در ادامه گزارش صحبت خواهد شد.

محمدجواد ظریف، وزیر پیشین امور خارجه ایران هم روز ۲۹ خرداد خواستار عزل گروسی از مقام خود شد. ظریف در توییتی نوشت «گزارش غیرمسئولانه و مغالطه‌آمیز آژانس بین‌المللی انرژی اتمی» باعث حمله اسرائیل به ایران شده است.

این روز اوج حملات مقام‌های جمهوری اسلامی به گروسی بود جایی که علی لاریجانی، مشاور رهبر جمهوری اسلامی ایران رسما گروسی را تهدید کرد و گفت:

«آقای گروسی که آدم مالی هم نیست، گفته ایران دنبال بمب هسته ای نیست اما پس چرا آنچنان گزارش نوشت؟ بعدا باید به حساب این افراد رسید. ماده 57 یا 56 پروتکل می گوید شورای حکام باید جلوی متجاوز را بگیرد. شورا تشکیل ندادند و حتی بیانیه محکومیت هم صادر نکردند. به وقتش باید به حساب آنها هم برسیم.»

علی لاریجانی چند روز بعد در مراسم گرامیداشت شهدای اقتدار» باز هم گفت: «کار گروسی بد بود و عاملی شد برای جنایتی که رخ داد.» گروسی از حملات لفظی محمدجواد، برادر علی لاریجانی نیز در امان نماند. او که رئیس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی است، در صدا و سیما اعلام کرد: «آقای گروسی یک خلافکار درجه یک است، وی باید محاکمه شود.»

در همین ایام منوچهر متکی نماینده مجلس و وزیر امور خارجه پیشین در گفت‌وگویی با شبکه خبری المیادین، نزدیک به جمهوری اسلامی گفت: «گروسی آدم اسرائیل است»علاءالدین بروجردی، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس هم از قافله عقب نماند و در یک برنامه تلویزیونی گفت: «گروسی بهانه به دست صهیونیستها داد و ایران پیگیر دروغ ها و جوسازی های این فرد خواهد بود.»در این میان نمایندگان مجلس هم ساکت نبودند. مصطفی طاهری، نماینده زنجان در جلسه علنی روز دوم تیر گروسی را «خائن» خواند و خواستار برخورد قضایی با او شد. محمد باقر قالیباف نیز روز چهار تیر و با اشاره به تصویب طرح الزام دولت به تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «آژانس انرژی اتمی اندک اعتبار خود را نیز با به اشتراک گذاشتن اطلاعات مراکز هسته‌ای کشورمان با رژیم جنایتکار اسراییل و زمینه‌سازی تجاوز و حملات به مراکز هسته‌ای ما به حراج گذاشت و حتی در ظاهر نیز آن را محکوم نکرد. مصوبه امروز مجلس، حساب و کتاب ما با آژانس و رییس نامحترمش بود.»علی نیکزاد نایب رئیس مجلس نیز گروسی را متهم به دروغگویی کرد و گفت: «او تاوان این کار خود را پس خواهد داد.»در این میان بازار بدگویی از گروسی در نمازجمعه و رسانه‌های تندرو نیز داغ بود. تا آنجا که روزنامه کیهان در ستون گفت‌وشنود روز ششم تیر خود خواستار محاکمه و اعدام گروسی به جرم جاسوسی اسرائیل شد.

مشکل گزارش آژانس چیست؟

چنانکه گفته شد مقام‌های حکومت مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به دروغگویی، جاسوسی و زمینه‌سازی برای حمله اسرائیل و اظهارات ضد و نقیض به ایران متهم می‌کنند. تقریبا در تمام موارد اشاره مقام‌های جمهوری اسلامی به آخرین گزارش آژانس است که به زعم آنها چراغ سبزی برای حمله اسرائیل به ایران بوده است، اما گفته نمی‌شود کدام بخش از کدام گزارش آژانس بر اساس چه سندی خلاف واقعیت است.در آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که در اواخر اردیبهشت منتشر شد گفته که حجم ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد غنی‌شده در ایران به نسبت سه ماه قبل یک و نیم برابر افزایش پیدا کرده و به ۴۰۸/۶ کیلوگرم رسیده که مساله‌ای نگران‌کننده است. اورانیوم ۶۰درصد طی یک فرایند «فنی کوچک» می‌تواند به غنای ۹۰ درصد برسد که برای ساخت بمب اتمی از آن استفاده می‌شود. در این گزارش همچنین به محدودیت‌های ایجاد شده برای بازرسان، خودداری از نصب دوباره دوربین‌های نظارتی آنلاین، تاخیر در پاسخ‌دهی و ارائه اطلاعات و کاهش شدید شفافیت اشاره شده است. تاکنون دولت ایران توضیح مستند و شفافی ارائه نکرده که نشان دهد، در گزارش‌ آژانس مطلبی خلاف واقعیت بیان شده باشد.

آیا گروسی حرف خود را بعد از جنگ عوض کرده است؟‌

در برخی اظهارات مقام‌های ایرانی نیز به مصاحبه‌های اخیر آقای گروسی با CNN و SKY news اشاره و گفته شده گروسی بعد از جنگ تغییر موضع داده و بر خلاف گزارش اخیر آژانس در مصاحبه‌های تازه‌اش گفته که نشانه‌ای از تلاش سیستماتیک و سازمان‌یافته ایران برای ساخت تسلیحات هسته‌ای پیدا نکرده است.به طور مشخص می‌توان به توییت اسماعیل بقایی سخنگوی وزارت امور خارجه ایران اشاره کرد که حدود ۲۰ ثانیه از ویدئوی مصاحبه گروسی با را پخش کرده است که در آن گفته می‌شود:«آنچه ما اطلاع دادیم و گزارش کردیم این بود که ما هیچ مدرکی - همزمان با برخی از منابعی که شما ذکر کردید - نداشتیم که نشان دهد یک تلاش سیستماتیک برای حرکت به سمت سلاح هسته‌ای وجود دارد.»

اما این تنها ۲۰ ثانیه از یک مصاحبه ۱۸ دقیقه‌ای است که روز ۱۷ ژوئن (۲۷ خرداد) پخش شده و متن کامل آن به زبان انگلیسی در دسترس است. واضح است این بخش ۲۰ ثانیه‌ای یک بخش تقطیع شده از این مصاحبه است، اگر جملات بعد و قبل از آن را ببینیم متوجه می‌شویم که آنچه گروسی گفته است با گزارش آژانس تفاوتی ندارد.«بله. ببینید، برای کمک به پاسخ شما، باید بگویم که ما با دو دسته اطلاعات سروکار داریم: چیزهایی که می‌دانیم و چیزهایی که نمی‌دانیم.وقتی صحبت از چیزهایی‌ست که می‌دانیم، این دانش بر پایه‌ی بازرسی‌های ما به‌دست آمده. و جایی که ما کاملاً اطمینان داریم، مربوط به میزان مواد هسته‌ای‌ست که ایران در اختیار دارد یا داشته برای ساخت یک سلاح هسته‌ای — منظورم اینجا اورانیوم غنی‌شده است.در مورد این مواد، و این همان چیزی‌ست که من به‌طور رسمی به شورای حکام آژانس گزارش داده‌ام، باید بگویم که ایران به‌اندازه کافی اورانیوم در اختیار دارد که — اگر فرضاً تصمیم بگیرد — و تأکید می‌کنم که این صرفاً یک فرض نظری‌ست — اگر تصمیم بگیرد که به‌دنبال ساخت سلاح هسته‌ای برود، مواد اولیه‌اش را دارد. چون آن‌ها بیش از ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۶۰ درصد در اختیار دارند — که تنها یک گام با ۹۰ درصدی که برای ساخت سلاح هسته‌ای نیاز است فاصله دارد.اما البته، همان‌طور که می‌دانید، برای ساخت یک سلاح هسته‌ای تنها مواد اولیه کافی نیست. درست است که این مواد بسیار مهم هستند، و به همین دلیل است که در جهان درباره این موضوع سر و صدای زیادی به پا شده و نگرانی گسترده‌ای وجود دارد.اما بعد از آن باید اورانیوم را فلزی‌سازی (metalize) کنید، باید چاشنی نوترونی (که احتمالاً منظورش neutron initiator است) داشته باشید، چاشنی‌های انفجاری (detonators) نیاز است. باید مجموعه‌ای از اجزاء را تهیه کنید که داخل کلاهک هسته‌ای قرار می‌گیرند و باعث انفجار آن می‌شوند.و تازه این‌ها به کنار — ممکن است بخواهید آن را آزمایش کنید، یا شاید هم نه.بنابراین می‌خواهم بگویم نوعی رقابت وجود دارد بین کسانی که می‌خواهند مدت زمان لازم برای ساخت سلاح را تخمین بزنند — و هر کسی ادعایی می‌کند که کی درست می‌گوید و کی نه.قطعاً این‌طور نبود که ایران فردا صاحب سلاح هسته‌ای شود، اما شاید هم دیگر موضوع سال‌ها زمان نباشد.من شخصاً می‌خواهم با این موضوع جدی‌تر برخورد کنم و نمی‌گویم که ساخت سلاح سال‌ها طول می‌کشد. اما همه این‌ها در حد گمانه‌زنی است. چرا؟ چون همان‌طور که در ابتدای صحبتم گفتم، ما خیلی چیزها را نمی‌دانیم — اگر فعالیت‌هایی مخفیانه یا پنهان از دید بازرسان ما انجام شده باشد، خب، طبیعتاً نمی‌توانیم بدانیم.چیزی که ما اطلاع داده‌ایم و گزارش کرده‌ایم — و این با برخی از منابعی که شما به آن‌ها اشاره کردید هم‌خوانی دارد — این است که ما هیچ مدرکی دال بر وجود یک تلاش سیستماتیک برای حرکت به‌سمت ساخت سلاح هسته‌ای نداریم. البته عناصر زیادی در این زمینه وجود دارد. و همان‌طور که اشاره کردید، در گزارش هفته گذشته‌ام که اینجا در وین ارائه شد، گفته‌ام که اظهارات برخی مقامات بلندپایه ایرانی که گفته بودند «ما همه قطعات لازم برای ساخت سلاح هسته‌ای را داریم» قطعاً کمکی به حل مسئله نکرده است.»ماجرای مصاحبه با اسکای‌نیوز هم تقریبا به همین ترتیب است. گروسی تاکید می‌کند به عنوان بازرس شواهدی را از تلاش سیستماتیک برای ساخت سلاح هسته‌ای مشاهده نکرده اما بلافاصله می‌گوید ایران تنها کشوری است که بدون توضیح منطقی ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم ۶۰ درصدی انبار کرده است و این نگران‌کننده است. این قسمت نیز مانند مصاحبه CNN از ویدئویی که سخنگوی وزارت خارجه ایران پخش کرده، حذف شده است.

با این اوصاف می‌توان با قطعیت گفت تناقضی در اظهارات اخیر گروسی بعد از جنگ با آنچه در متن آخرین گزارش آژانس آمده، دیده نمی‌شود.

از زمان حمله اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای ایران، حملات لفظی و رسانه‌ای مقام‌های جمهوری اسلامی به رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، شدت گرفته است. مقام‌های سیاسی، نظامی و رسانه‌های حکومتی گروسی را به جاسوسی، دروغ‌گویی، خیانت، و حتی زمینه‌سازی برای جنگ متهم می‌کنند. این حملات گاه با تهدیدهای علنی به برخورد قضایی و حتی اعدام همراه بوده است.
مبنای اصلی این اتهامات، گزارش اخیر آژانس درباره افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصدی در ایران و محدودیت‌های نظارتی آژانس است. در این گزارش گفته شده ذخیره اورانیوم ۶۰ درصدی ایران به نسبت سه ماه قبل یک و نیم برابر شده و به بیش از ۴۰۰ کیلوگرم رسیده است که نگران‌کننده است. از این جهت ایران از نظر مواد اولیه به آستانه ساخت سلاح نزدیک شده، ولی برای ساخت سلاح هسته‌ای به فرایندهای فنی و تجهیزات دیگری نیاز است. در این گزارش همچنین به محدودیت‌های بازرسان، خودداری از نصب دوباره دوربین‌های نظارتی آنلاین، تاخیر در پاسخ‌دهی و ارائه اطلاعات و کاهش شدید شفافیت اشاره شده که مساله تازه‌ای نیست و حتی خود مقام‌های جمهوری اسلامی هم آن را تایید کرده‌اند. مقام‌های جمهوری اسلامی تاکنون به صورت مستند نگفته‌اند که کدام بخش از این گزارش خلاف واقعیت است.
همزمان بعضی مقام‌ها و رسانه‌ها با انتشار بخش‌هایی از مصاحبه‌های اخیر گروسی با شبکه‌های CNN و SKY news می‌گویند مدیرکل آژانس انرژی اتمی بعد از جنگ اعتراف کرده که ایران هیچ برنامه سازمان‌یافته‌ای برای ساخت سلاح هسته‌ای ندارد.
اولا گروسی گفته آژانس در بازرسی‌های خود شواهدی از تلاش سازمان‌یافته برای ساخت سلاح هسته‌ای ندیده. او در مصاحبه CNN این احتمال را هم داده که ممکن است تلاش‌های مخفیانه‌ای باشد که بازرسان آژانس طبیعتا نمی‌توانند ببیند.
و دوم، هر دوی ویدئوها در ایران تقطیع شده‌اند. در قسمت‌های حذف شده هر دو مصاحبه گروسی، همانند آخرین گزارش آژانس به افزایش قابل توجه و سوال‌برانگیز ذخایر اورانیوم ۶۰درصدی و محدودیت‌های بازرسی اشاره می‌کند و آن را مایه نگرانی می‌داند.
با توجه به شواهد موجود، اتهام‌هایی مانند «همکاری با اسرائیل»، «گزارش‌های مغرضانه» یا «تغییر موضع» از سوی گروسی فاقد پشتوانه مستند هستند. موضع او چه در گزارش رسمی آژانس و چه در گفت‌وگوهای رسانه‌ای، هم‌راستا و مستند به داده‌های فنی و بازرسی‌های آژانس است.