درباره حمله هوایی اسرائیل به میدان قدس تجریش چه می‌دانیم؟

همزمان با انتشار ویدیویی جدید با عنوان «تصاویر تازه از حمله اسرائیل به میدان قدس تجریش» در رسانه‌ها و بازتاب آن در شبکه‌های اجتماعی، بسیاری از مخاطبان فکت‌نامه با ارسال پیام، از ما خواستند درستی این ویدیو را بررسی کنیم.

در این مطلب، ابتدا به این سوال درباره درستی ویدیو پاسخ می‌دهیم و در ادامه نیز مروری می‌کنیم بر آنچه درباره حمله اسرائیل به میدان قدس (در نزدیکی میدان تجریش) می‌دانیم؛ حمله‌ای هوایی که حدود ساعت ۱۵:۳۰ به وقت تهران انجام شد.

درباره ویدیوی جدید چه می‌دانیم؟

رسانه‌ها و منابع نزدیک به جمهوری اسلامی ایران، روز پنجشنبه ۱۲ تیر ۱۴۰۴، ویدیویی را با توضیح «لحظه اصابت پرتابه هواپرتاب اسرائیل به میدان قدس تجریش» منتشر کردند.

این ویدیوی ۱۲ ثانیه‌ای، قبل، هنگام و بعد از انفجار میدان قدس را نشان می‌دهد. زاویه دید دوربین به سمت شرق است که خیابان باهنر و همچنین ابتدای دزاشیب را نشان می‌دهد. به نظر می‌رسد ویدیو مربوط به دوربین مداربسته (احتمالا یک دوربین کنترل ترافیک) باشد.

در حدود ثانیه شش، دو انفجار بزرگ در تصویر دیده می‌شود که به نظر می‌رسد به فاصله کمتر از یک ثانیه اتفاق می‌افتد. انفجار اول، مربوط به ساختمانی در خیابان باهنر است (ساختمان بانک شهر و مرکز رسیدگی به امور مساجد) و انفجار دوم، به دوربین نزدیک‌تر است که تقریبا وسط چهارراه قدس (میدان قدس سابق) تجریش اتفاق می‌افتد. بر اثر این انفجار، خودروهایی که ایستاده بودند به هوا می‌روند.

با نگه‌داشتن تصویر می‌توان لحظه برخورد یک پرتابه به تعدادی خودرو در خیابان را مشاهده کرد.

ویدیویی که واقعی به نظر می‌رسد

بررسی دقیق آنچه اتفاق افتاده، نیاز به دسترسی کامل به محل انفجار و بررسی از نزدیک دارد اما اگر بخواهیم درباره درستی این تصاویر نظر بدهیم، به نظر می‌رسد این ویدیوی ۱۲ ثانیه‌ای که به تازگی منتشر شده، با دیگر گزارش‌ها و تصاویری که لحظاتی بعد از انفجار ضبط و منتشر شده، همخوانی داشته باشد. ما در بررسی شواهد تصویری دیگر و جزئیات متعدد فریم‌های این ویدیو، تا این لحظه نشانه‌ای از ساختگی‌بودن آن پیدا نکردیم.

اگر به سراغ مقایسه برویم، مثلا این اسکرین‌شات ویدیویی است که ثانیه‌هایی بعد از انفجار میدان قدس تجریش ضبط شده و در همان روزها در شبکه اجتماعی x منتشر شد. تیر برق، درخت‌ها و همین‌طور خودروهایی یکسان در هر دو ویدیو وجود دارد.

همچنین ویدیوهایی از این اتفاق منتشر شده که به نظر می‌رسد شهروندان در حال کمک به مردمی هستند که بعد از انفجار در خودروهای خود گرفتار شده‌اند. از ساختمان‌های اطراف (ساختمان شهرداری) مشخص است که ویدیو مربوط به میدان قدس تجریش است.

ضمن اینکه همان زمان، گزارش‌هایی مبنی بر برخورد پرتابه به خودروهایی که پشت چراغ قرمز ایستاده بودند، منتشر شده بود.

مثلا کانال تلگرامی وحیدآنلاین، در همان ساعت‌ها اعلام کرد گزارش‌هایی درباره آسیب‌دیدن سرنشینان خودروهای پشت چراغ قرمز دریافت کرده است؛ گزارشی که می‌توان به عنوان یکی از شواهد واقعی بودن ویدیوی ۱۲ ثانیه‌ای به آن استناد کرد.

به جز این گزارش‌ها، در ویدیوهایی هم که منتشر شده انفجار بزرگی وسط میدان قدس تجریش به وجود آمده و نشانه آن هم تصاویر جاری‌شدن سیلاب بر اثر ترکیدن لوله‌های آب است.

رسانه‌ها نیز روزهای بعد گزارش‌های تصویری از عملیات مرمت میدان قدس تجریش را منتشر کردند.

در واقع سوال اینجاست که اگر ویدیوی ۱۲ ثانیه‌ای با هوش مصنوعی درست شده باشد (یا ساختگی باشد)، دلیل ایجاد حفره‌ای بزرگ وسط چهارراه و ترکیدن لوله آب چیست؟

به هر حال، ممکن است پس از انتشار فکت‌چک ما، گزارش‌ها و تصاویر جدیدی منتشر شود که بتوانیم درباره این انفجارها، اظهارنظر دقیق‌تری بکنیم. در این صورت، حتما این فکت‌چک را به‌روزرسانی خواهیم کرد.

درباره حمله نظامی اسرائیل به میدان قدس تجریش چه می‌دانیم؟

ظهر ۲۵ خرداد حدود ساعت ۱۵:۳۰ به وقت تهران، بسیاری از ساکنان مناطق نزدیک به میدان تجریش، از شنیدن صداهای انفجار خبر دادند. به مرور ویدیوهایی از این انفجار منتشر و مشخص شد که به میدان قدس تجریش در شمال تهران حمله شده است.

همزمان با این خبرها، گزارش‌های مختلفی از حملات هوایی به بخش‌های مختلفی از تهران و ایران منتشر می‌شد.

مثلا بر اساس گزارش‌هایی که بعدتر منابع رسمی جمهوری اسلامی ایران نیز آن را تایید کردند، اسرائیل در همان روز، به ساختمان فرماندهی انتظامی تهران بزرگ (فاتب) در محله قصر تهران حمله کرد. همچنین محمد کاظمی، رئیس سازمان اطلاعات سپاه پاسداران و معاون او حسن محقق در حمله به ساختمان سازمان اطلاعات سپاه پاسداران کشته شدند؛ گزارش‌هایی که سپاه پاسداران نیز آنها را تایید کرد.

بر اساس داده‌های موجود، ما نمی‌توانیم با قطعیت درباره نوع پرتابه‌هایی که در حمله به میدان قدس تجریش از آن استفاده شده اظهارنظر کنیم. ضمن اینکه می‌دانیم در این حمله ساختمانی تخریب شده که بخشی از آن مربوط به مرکز امور رسیدگی به مساجد ناحیه شهید باهنر بوده است؛ مکانی که پخش پایینی آن، یکی از شعبه‌های بانک شهر بوده است. با این حال، هنوز نمی‌دانیم که هدف انفجار دوم (اصابت خیابان و خودروها) چه چیزی بوده است.

در گزارش عفو بین‌الملل آمده است که دست‌کم ۱۲ نفر از جمله کودکان و یک زن باردار در حملات هوایی به میدان قدس تجریش، جان خود را از دست داده‌اند.

عکس‌های نادرست برای خبر ویدیوی جدید

البته در این میان، همچنان عکس‌های قدیمی و نادرست با توضیح انفجار میدان قدس تجریش در رسانه‌ها منتشر می‌شود. مثلا سایت فرارو، این عکس را به عنوان توضیح ویدیوی جدید استفاده کرده که مربوط به سال گذشته و مربوط به حمله هوایی اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق است.

یا مثلا انتخاب از عکسی که مربوط به انفجار در «میدان ولیعصر» بوده به عنوان عکس خبر انتشار ویدیوی جدید انفجار میدان قدس تجریش استفاده کرده است.

با این توضیحات، فکت‌نامه به خبرهای مربوط به ویدیوی انفجار در میدان قدس تجریش نشان «درست» می‌دهد.

به‌روز رسانی جمعه ۱۳ تیر ۱۴۰۴:

پس از انتشار فکت‌چک ما، منابع خبری نزدیک به جمهوری اسلامی ایران، نسخه‌ی دیگری از همان ویدیوی دوربین مداربسته را منتشر کردند که هم وضوح و کیفیت بالاتری دارد، هم فریم‌های بیشتری را در ثانیه ضبط کرده و هم قاب بزرگ‌تری دارد.

تعداد فریم‌های بیشتر این ویدیو، کمک می‌کند ابهام‌ها درباره برخی از اتفاقات کم‌رنگ شود. مثلا در ویدیوی جدید می‌توان فرایند انفجار خودروها را با جزئیات بیشتری مشاهده کرد و این ابهام که خودروها ناگهان ظاهر می‌شوند، تا حدی برطرف می‌شود.
همچنان می‌توان گفت ویدیوی جدید، با دیگر تصاویر و ویدیوهایی که لحظاتی پس از انفجار منتشر شده، تناقضی ندارد و در نگاهی کلی به نظر نمی‌رسد که ساختگی باشد.

پس از انتشار فکت‌چک فکت‌نامه، بخش درستی سنجی بی‌بی‌سی فارسی و همچنین فکت‌چکر بی‌بی‌سی وریفای، اعلام کردند که بر اساس بررسی‌هایی که انجام داده‌اند، به نظر نمی‌رسد ویدیو دستکاری شده باشد.
کارشناسان موسسه GetReal نیز در بررسی نسخه باکیفیت بالاتر، تایید کرده‌اند که نشانه‌ای از دستکاری در ویدیو نیافته‌اند.

اشاره به این نکته نیز مهم است که بلافاصله بعد از انفجار اول، تصویر برای چند صدم ثایه پرش دارد؛ پرشی که هم در ویدیوی اول و هم در ویدیوی باکیفیت، دیده می‌شود. ما نمی‌توانیم درباره دلیل این پرش، قضاوت قطعی کنیم اما این احتمال وجود دارد به دلیل موج انفجار اول، برای چند صدم ثانیه، دوربین نویز گرفته باشد.
ضمن اینکه می‌توانید این ویدیوی مربوط به عملیات بازسازی مناطق خسارت‌دیده در میدان قدس را نیز از اینجا ببینید.

در ویدیو همچنین می توان لحظه‌ای را دید که یکی از پرچم‌های سمت راست تصویر، کنده می‌شود اما میله پرچم در جای خود باقی می‌ماند. این میله را می‌توان در ویدیوهای دیگری هم دید که با دوربین‌های موبایل از صحنه انفجار ثبت شده است. این هم‌سانی می‌تواند نشانه‌ای از واقعی‌بودن ویدیوی دوربین مداربسته باشد.