ادعاهای نادرست درباره سینا؛ ربات جراح ایرانی

این روزها ویدیویی در شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های خبری منتشر می‌شود که مربوط به یک ربات جراح ساخت ایران به نام سینا است. مجری در این ویدیو، با پژوهشگر و مدیر طراحی و ساخت این ربات مصاحبه می‌کند آنها نیز درباره قابلیت‌های سینا، به مواردی اشاره می‌کنند.

اما همراه با این ویدیو، ادعایی مطرح شده که می‌گوید: «ایران دومین کشور دارنده ربات جراح بعد از آمریکا است.»

اما چرا این ادعا درست نیست.

ما پیشتر در مطلبی به این ربات، تاریخچه و مشخصات آن اشاره کرده‌ایم؛ مطلبی که درباره صادر کردن این ربات به اندونزی بود.

مدل سه‌بعدی از ربات جراح سینا

آیا ایران بعد از آمریکا، دومین دارنده ربات جراح در آمریکا است؟

خیر. هر چند ایران به عنوان یکی از چند کشور دارنده «فناوری» جراحی رباتیک شناخته می‌شود اما «دومین دارنده ربات جراح» نیست.

ربات جراح، سال‌ها پیش در چند کشور از جمله، بریتانیا، آلمان، ایتالیا و کانادا طراحی و تولید شده و عمل‌های جراحی بر روی انسان نیز با آن انجام شده است. در حال حاضر نیز به جز ایالات متحده و این کشورها، کشورهای دیگری مثل چین، ژاپن و کره جنوبی نیز در حال تولید و استفاده از ربات‌های جراح هستند. این در حالی است که تا کنون گزارشی مبنی بر اینکه حتی یک عمل جراحی به عنوان نمونه بالینی با ربات سینا «بر روی انسان» انجام شده باشد، منتشر نشده است.

اما به نظر می‌رسد این ادعا، برداشت نادرستی از گفته علیرضا میرباقری، عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، مدیرعامل شرکت نوآوران رباتیک و پزشکی سینا و سازنده ربات سینا باشد.

علیرضا میرباقری، سال ۱۴۰۰ در مصاحبه‌ای با فرهیختگان، با اشاره به قابلیت «جراحی از را دور» این ربات، می‌گوید: «ایران بعد از آمریکا، دومین کشور مجهز به فناوری این ربات است که قادر به انجام عمل جراحی از راه دور است. در این راستا، کشورهای دیگر هم دست به‌کار شده‌اند، اما بعد از آمریکا جلوتر از بقیه هستیم».

تاکید می‌کنیم، جدا از درستی یا نادرستی ادعای علیرضا میرباقری، او درباره «ربات جراح» صحبت نمی‌کند و اشاره او به «ربات جراح از راه دور» است.

البته در ادامه، ادعای مربوط به جراحی رباتیک از راه دور را نیز بررسی می‌کنیم.

کشورهای دیگری که ربات جراح از راه دور دارند

اما به هر حال همزمان با آمریکا:

چین با ربات‌های KangDuo Surgical Robot-01 و Chinese Homegrown Robots و Toumai

آلمان با ربات MiroSurge

بریتانیا با سیستم رباتیک Symani

ژاپن با ربات Hinotori

جزو کشورهایی هستند که در حال حاضر فناوری «جراحی رباتیک از راه دور» را طراحی کرده و از آن استفاده می‌کنند.

آیا ربات سینا تا کنون روی انسان عمل جراحی انجام داده است؟

ربات سینا، برای نخستین بار در سال ۱۳۹۴ (۲۰۱۵) معرفی شده است اما تا جایی که ما جستجو کردیم، گزارش، ویدیو یا خبری مبنی بر اینکه ربات سینا تا امروز عملی روی انسان انجام داده باشد، پیدا نکردیم.

در جستجوی خبرها، به مصاحبه‌ای در مهر سال ۱۴۰۲ رسیده‌ایم که دکتر سعید سرکار، رییس پژوهشگاه فناوری‌های ‌تجهیزات پیشرفته پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران در اولین همایش تخصصی جایگاه علم و فناوری حوزه سلامت در دفاع مقدس گفته: «ما در حال تست ربات جراحی از راه دور «سینا» هستیم و تا ۶ ماه دیگر مجوز جراحی ربات سینا بر روی انسان را کسب خواهیم کرد».

تاریخ: مهر ۱۴۰۲

بنابراین با اطمینان زیادی می‌توان گفت تا آن تاریخ، حتی یک عمل نیز با این دستگاه بر روی «انسان» انجام نشده است.

گزارش‌ها نیز نشان می‌دهد این ربات جراح، بیشتر کاربرد آموزشی دارد. مثلا ویدیویی از یک عمل وازکتومی روی سگ با این دستگاه منتشر شده است.

چند نمونه از ربات‌های جراح در کشورهای دیگر

مروری بر تاریخ جراحی رباتیک نشان می‌دهد ربات جراح به جز آمریکا در کشورهای دیگری نیز ساخته شده و عمل جراحی با آن انجام شده است.

سال ۱۹۸۳ - ونکوور کانادا - ربات Arthrobot

نخستین ربات مدرنی که در یک عمل جراحی استفاده شد، Arthrobot نام داشت؛ حدود ۴۲ سال پیش بود که از این ربات در یک عمل جراحی ارتوپدی استفاده شد.

سال ۱۹۹۱ - لندن بریتانیا - ربات PROBOT

این ربات سال ۱۹۸۸ طراحی و ساخته شد اما نخستین عمل اورولوژی با آن در سال ۱۹۹۱ در امپریال کالج لندن انجام شد.

سال ۲۰۱۰ - آلمان - ربات MiroSurge

ربات MiroSurge یک ربات جراحی از راه دور آلمانی است که نخستین بار در سال ۲۰۱۰ به صورت عمومی معرفی شده است و بیشتر جنبه آموزشی دارد. یعنی به غیر از اینکه قدیمی‌تر از سینا است، بلکه جراحی از راه دور نیز انجام می‌دهد.

سال ۲۰۱۰ - آیندهوون هلند - ربات Sofie

این ربات جراح نیز پروژه Ph.D یک پژوهشگر در دانشگاه فناوری آیندهوون بود.

همین چند نمونه نشان می‌دهد که پیش از معرفی ربات جراحی سینا، از دهه‌های قبل، نمونه‌های زیادی از ربات‌های جراحی در جهان طراحی و تولید شده است.

آیا ربات سینا دومین ربات جراحی «از راه دور» جهان است؟

همان‌طور که در بخش قبل هم اشاره کردیم، مثلا ربات آلمانی MiroSurge که در سال ۲۰۱۰ طراحی و معرفی شده است، توانایی جراحی از راه دور را نیز دارد. توجه کنید که این ربات، سال‌ها قبل، عمل جراحی روی انسان را انجام داده است.

نکته‌ای درباره «از راه دور بودن» ربات‌ها

عبارت «از راه دور» درباره این ربات‌ها نیاز به توضیح بیشتری دارد. بخش قابل توجهی از ربات‌هایی که در دسته ربات‌های از راه دور قرار می‌گیرند، در اتاق مجاور مریض قرار گرفته‌اند؛ به این معنا که تیم جراحی لازم نیست عمل را با پوشش و رعایت شرایط بهداشتی اتاق عمل انجام دهد و می‌تواند جراحی را از اتاقی دیگر انجام دهد. در این شرایط نیز ربات جراح، از راه دور است.

اما گاهی عبارت از راه دور، به معنای فاصله چند کیلومتری تیم جراحی با بیمار است؛ ارتباطی که عموما از طریق اینترنت یا خطوط مخابراتی دیگر برقرار می‌شود.

توجه کنیم که بخش قابل توجهی از توانایی جراحی رباتیک در این مورد، مربوط به توان زیرساخت ارتباطی و امکان جابجایی مناسب داده‌ها است. مثلا می‌توان فرض کرد که اگر فناوری نسل پنجم مخابراتی در دهه ۸۰ میلادی نیز وجود داشت، امکان بهره‌برداری از ربات‌های جراحی که بتوانند از کیلومترها دورتر عمل جراحی کنند نیز فراهم می‌شد.

نخستین جراحی واقعی و کامل از راه دور با استفاده از ربات، در سال ۲۰۰۱ میلادی انجام شده است. در آن سال، دکتر ژاک مارسکو که در شهر نیویورک ایالات متحده آمریکا بود موفق شد از فاصله ۶۲۳۰ کیلومتری، زنی ۶۸ ساله را در استراسبورگ فرانسه عمل جراحی کند.

ربات سینا هم در واقع رباتی است که می‌تواند در اتاق مجاور بیمار قرار بگیرد و در سال‌های گذشته به دلیل گسترش زیرساخت‌های ارتباطی، امکان ارتباط با دستگاه از کیلومترها دورتر نیز به آن اضافه شده است.

با این توضیحات، فکت‌نامه به این ادعا که ایران پس از آمریکا دومین دارند ربات جراح در دنیا است،‌ نشان «نادرست» می‌دهد.