ماجرای تجهیز بیمارستان‌های اندونزی با ربات جراح ایرانی

اوایل خرداد سال ۱۴۰۲ و همزمان با سفر ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران، انتشار خبر «تجهیز ۱۲ بیمارستان در اندونزی با ربات جراح ایرانی» بازتاب گسترده‌ای در سایت‌های خبری و صداوسیما داشت.

خبرنگار صداوسیما در گزارش خبری از این سفر، پس از صحبت‌های رئیسی درباره ابراز علاقه مسئولان اندونزی به تجهیز کردن بیمارستان‌های این کشور می‌گوید: «این دستگاه فناورانه دانش‌بنیان، در حضور هر دو رئیس‌جمهور به صورت ویدئو کنفرانس، جراحی موفقی را انجام داده.»

گزارش صداوسیما ممکن است این تصور را به وجود آورد که ایران، ۱۲ بیمارستان اندونزی را با دستگاهی فناورانه تجهیز کرده است.

از سوی دیگر عبدالله گنجی، مشاور رسانه‌ای شهردار تهران، روز سوم خرداد ۱۴۰۲ در توییتر خود نوشت: «ایران تحریم شده و در محاصره حداکثری اقتصادی، ١٢بیمارستان را در اندونزی تجهیز می کند! جالب نیست؟ افتخار ندارد؟»

این خبرها، واکنش‌هایی به دنبال داشت که یکی از مهم‌ترین آنها مربوط به نماینده چابهار بود.

معین‌الدین سعیدی، نماینده چابهار روز ۷ خرداد ۱۴۰۲ در صحن علنی مجلس در یک تذکر شفاهی گفت: «در شرایطی که ۴ شهرستان قصرقند، کنارک، دشتیاری و زرآباد فاقد حتی یک تخت بیمارستانی هستند، رئیس جمهور در اندونزی قول ساخت ۱۲ بیمارستان را می دهد! بنابراین باید گفت که آقای رئیسی، به کجا چنین شتابان؟ اول دردهای بی پایان مردم سیستان و بلوچستان را ببینید و بعد به فکر مردم اندونزی باشید.»

آیا در حال حاضر بیمارستانی در اندونزی تجهیز شده است؟

در گزارش‌های رسمی مثل ایرنا و همچنین از صحبت‌های ابراهیم رئیسی، به نظر می‌رسد مساله مطرح‌شده مربوط به «اعلام آمادگی مسئولان اندونزی برای تجهیز ۱۲ بیمارستان به تجهیزات پزشکی ساخت ایران» بوده است و در حال حاضر بیمارستانی در اندونزی تجهیز نشده است.

علی نورانی، روزنامه‌نگار ایرانی در توییتر خود با اشاره به این مساله نوشته است: «در مورد خبر تجهیز ۱۲ بیمارستان در اندونزی از خبرنگار اندونزیایی پرسیدم. خبرش اینه: دو کشور در یک پروژه آزمایشی جراحی روباتیک از راه دور با هم همکاری می‌کنند و یک طرح آزمایشی دوجانبه پزشکی از راه دور در ۱۱ درمانگاه دولتی اندونزی در جریان است.»

اما همین ماجرا هم قدیمی است و ارتباطی با سفر اخیر ابراهیم رئیسی ندارد.

رئیسی، خبر «رونمایی» از ربات جراحی سینا در اندونزی را در حالی منتشر می‌کند که سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس جمهوری (در دولت روحانی و اوایل دولت ابراهیم رئیسی) پاییز سال ۱۴۰۰ اعلام کرد دو نمونه از «ربات جراحی سینا»‌ به اندونزی ارسال شده است.

بنابراین از خبر «تجهیز بیمارستان‌های اندونزی با ربات جراحی ایرانی» به نصب و راه‌اندازی آزمایشی دو ربات در اندونزی و آن هم در سال ۱۴۰۰ می‌رسیم.

البته کمی بعدتر در تاریخ ۱۰ خرداد ۱۴۰۲ و در واکنش به این خبرها، وزیر بهداشت ایران نیز در یک «توضیح»‌ درباره تجهیز بیمارستان‌ها می‌گوید: «هیچ اهدایی وجود ندارد، قرار است صادرات انجام دهیم و پول‌ آن را دریافت کنیم.»

سابقه ربات جراح «ایرانی»

رباتی که در حضور مسئولان ایران و اندونزی رونمایی شده، با نام «سامانه جراحی سینا» شناخته می‌شود. در سایت رسمی این سامانه، گاهی هم صفت «آموزشی» برای توصیف آن به کار رفته است. گفته می‌شود این ربات، قابلیت انجام عمل‌های لاپاراسکوپی از راه دور را دارد.

پیش از آنکه جزئیات بیشتری درباره این ربات بدانیم باید به این نکته اشاره کنیم که در سال‌های مختلف، تبلیغات زیادی روی این سامانه جراحی انجام شده است.

مثلا این دستگاه در بازدید سال ۱۳۹۸ علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران از نمایشگاه شرکت‌های دانش‌بنیان نیز به او معرفی شد.

حسن روحانی، رئیس‌جمهور پیشین ایران هم در اسفند ۱۳۹۷ در نمایشگاه دستاوردهای شرکت های دانش بنیان، از این دستگاه بازدید کرد.

اما با وجود این تبلیغات، به نظر می‌رسد این دستگاه هنوز نتوانسته به صورت واقعی، در عمل‌های جراحی روی انسان استفاده شود.

سوم تیر ۱۴۰۰ گزارش‌های تصویری از عمل وازکتومی روی یک سگ با کمک ربات جراح سینا منتشر شد.

این خبر با عنوان «نخستین عمل جراحی رباتیک از راه دور در ایران» در رسانه‌ها بازتاب داشت. ما در میان گزارش‌های رسمی رسانه‌ها و همچنین در میان خبرها و ویدئوهایی که از سوی شرکت سازنده این ربات یعنی شرکت ایرانی نوآوران رباتیک و پزشکی سینا منتشر شده، خبری درباره استفاده از این ربات در عمل‌های جراحی روی انسان پیدا نکردیم اما نشانه‌های زیادی وجود دارد که مشخص می‌کند این ربات، در مراحل آزمایش بر روی حیوانات است. ضمن اینکه از این ربات برای «آموزش» روی مدل‌ها استفاده می‌شود.

درباره شرکت نوآوران رباتیک و پزشکی سینا

شرکت نوآوران رباتیک و پزشکی سینا این سامانه را طراحی کرده و در گزارش‌های رسمی آمده است که کار تحقیقات برای تولید این دستگاه از سال ۱۳۸۵ آغاز شده است.

دکتر علیرضا میرباقری، استادیار دانشکده علوم پزشکی تهران، مدیرعامل این شرکت است و گروه‌های مختلفی از طراحان و پژوهشگران در طول سال‌های گذشته در طراحی و ساخت این ربات جراحی همکاری کرده‌اند.

شرکت سینا می‌گوید این ربات را در آمریکا «ثبت اختراع» کرده است. تلاش‌های ما برای پیدا کردن «ثبت اختراع» این دستگاه در ایالات متحده بی‌نتیجه بود. ضمن اینکه در سایت رسمی سامانه جراحی سینا هم، صفحه مربوط به ثبت اختراع در ایالات متحده، خالی است.

درباره خود دستگاه هم باید بدانیم که این سامانه به گونه‌ای طراحی شده که جراح می‌تواند در مکانی دیگر، پشت «بخش اول» این ربات بنشیند و این بخش می‌تواند فرامین حرکتی دستان جراح را از انگشتان دست و پای جراح دریافت کند. «بخش دوم» دستگاه نیز در اتاق عمل و بر بالین بیمار، حرکات دریافت‌شده را به صورت هم‌زمان روی بدن بیمار پیاده می‌کند.

گفته شده که این ربات در دو نوع «استریت» و «فلکس» طراحی شده است. مدل استریت برای جراحانی مناسب است در فرایند جراحی بسته (لاپاروسکوپی) متبحرند و مدل «فلکس» از فرایند جراحی باز الگوبرداری کرده است.

گزارشی که در دی ۱۴۰۰ منتشر شده اعلام می‌کند تا آن زمان پنج نمونه از دستگاه ساخته شده که دو مورد از آن برای «آموزش روش‌های جدید»‌ از سوی بیمارستان‌های آموزشی سینا و شریعتی خریداری شده و یک دستگاه هم در مرکز آموزش مهارت‌های پیشرفته بالینی ایران نصب شده. در همان سال دو دستگاه (از نوع فلکس) به عنوان اولین محموله صادراتی به اندونزی صادر شده است.

در خرداد امسال (۱۴۰۲) نیز خبر نصب این ربات در اندونزی منتشر شده است.

جراحی از راه دور رباتیک در جهان

نخستین جراحی واقعی و کامل از راه دور با استفاده از ربات، در سال ۲۰۰۱ میلادی انجام شده است. در آن سال، دکتر ژاک مارسکو که در شهر نیویورک ایالات متحده آمریکا بود موفق شد از فاصله ۶۲۳۰ کیلومتری، زنی ۶۸ ساله را در استراسبورگ فرانسه عمل جراحی کند.

مشهورترین دستگاه عمل جراحی از راه دور، محصول یک شرکت آمریکایی است و داوینچی نام دارد. جراحان در طول بیش از دو دهه، حدود ۱۰ میلیون جراحی با داوینچی انجام داده‌اند.

سایت‌های خبری و مطبوعات در ایران همزمان با سفر ابراهیم رئیسی به اندونزی اعلام کردند که ایران ۱۲ بیمارستان اندونزی را با تجهیز کرده است. به عنوان مثال در گزارشی که صداوسیما پخش کرده گفته می‌شود که این تجهیز با ربات جراحی ساخت ایران انجام شده است.

بررسی گزارش‌ها نشان می‌دهد هنوز «تجهیز بیمارستان‌ها» در اندونزی انجام نشده و مساله «علاقه مسئولان اندونزی» به تجهیز بوده است. ربات جراحی از راه دور ایرانی هم که با نام سینا شناخته می‌شود، حدود دو سال پیش به اندونزی صادر شده است و اتفاق جدید نیست.

طراحی ربات جراحی سینا از سال ۱۳۸۵ آغاز شده و در سال‌های گذشته در حضور رهبر جمهوری اسلامی و حسن روحانی نیز معرفی شده است.

گزارش‌هایی که از این دستگاه وجود دارد نشان می‌دهد تا کنون پنج عدد از این دستگاه ساخته شده که سه دستگاه برای «آموزش» در بیمارستان‌های آموزشی ایران قرار دارد. گزارشی که از جراحی این دستگاه منتشر شده مربوط به «جراحی وازکتومی یک سگ» است و ما در رسانه‌ها اثری از گزارش جراحی‌شدن انسان‌ها با این دستگاه پیدا نکردیم.

فکت‌نامه به ادعای رسانه‌ها و مطبوعات مبنی بر تجهیز شدن بیمارستان‌های اندونزی و استفاده از ربات جراحی از راه دور ایرانی نشان «گمراه‌کننده» می‌دهد.