از دیده شدن خزنده‌ای بزرگ در فارس چه می‌دانیم؟

در اینستاگرام ویدیویی منتشر شده که مدعی «دیده شدن نوعی حیوان خطرناک که در جنوب فارس بعضا بهش اژدها میگن» است. در ویدیو، دوربین فیلم‌بردار روی سوراخی درون کوه زوم می‌کند و در انتهای آن سوراخ موجودی دیده می‌شود که شکل سر و جمجمه آن شبیه موجودی تخیلی است که در آثار سینمایی و تلویزیونی با عنوان اژدها نمایش داده می‌شود.

این ادعا چقدر واقعیت دارد؟ موجودی که در ویدیو دیده می‌شود چیست؟ چقدر واقعیت دارد؟

این ویدیو، از یک رسانه محلی شهرستان لار (جنوب استان فارس) پخش شده و روستای فیشور از توابع شهر اوز، به عنوان محل آن ذکر شده‌است.

از بزمجه ایرانی چه می‌دانیم؟

موجودی که در ویدیو دیده می‌شود، واقعی است. این جانور «بزمجه بیابانی» (Desert Monitor) است و بومی مناطقی در کویر و فلات مرکزی ایران است و بزرگ‌ترین خزنده ساکن ایران محسوب می‌شود.

بزمجه‌ها با نام علمی Varanus از خانواده بزمجه‌سانان (Varanidae) هستند و در دسته مارمولک‌سانان قرار می‌گیرند، اما برخلاف مارمولک‌های کوچک و بی‌خطر، این خزندگان بزرگ با فکی قدرتمند نقش مهمی در تعادل اکولوژیکی مناطق بیابانی دارند. در ایران، گونه‌هایی از بزمجه‌ها در زیستگاه‌های گرم و خشک، به‌ویژه در جنوب و شرق کشور مشاهده می‌شوند و از آن جمله می‌توان به بزمجه بیابانی یا بزمجه خاکی (Varanus griseus) اشاره کرد که شایع‌ترین گونه بومی ایران به شمار می‌رود.

بزمجه بیابانی خزری (Caspius یا Persicus) اغلب در استان‌های خراسان جنوبی، سیستان‌وبلوچستان، هرمزگان، یزد و کرمان دیده می‌شود. این جانور با طولی تا حدود ۱/۵ متر، بدنی عضلانی، پوستی خال‌دار و دُمی بلند شناخته می‌شود. ویژگی‌های فیزیولوژیکی و رفتاری بزمجه‌ها آن‌ها را به شکارچیانی قهار بدل کرده است. آن‌ها حس بویایی فوق‌العاده‌ای دارند که به‌واسطه زبان دوشاخه‌شان کار می‌کند، مشابه آنچه در مارها دیده می‌شود.

رژیم غذایی این خزندگان شامل طیفی متنوع از جانوران است؛ از مارها و جوندگان گرفته تا پرندگان، تخم‌پرندگان، حشرات و حتی لاشه‌ها. بزمجه‌ها در کنترل طبیعی جمعیت موش‌ها و خزندگان کوچک نقش مؤثری دارند و به همین دلیل حضورشان در زیست‌بوم اهمیت فراوانی دارد. آنها ممکن است به آغل دام‌ها حمله کرده و توله‌ها را هم از بین ببرند.

از نظر رفتاری، بزمجه‌ها جانورانی روزگرد و عمدتاً فعال در ساعات گرم‌تر روز هستند. آن‌ها به‌خوبی قادر به حفر لانه یا استفاده از سوراخ‌های موجود برای استراحت، محافظت یا کمین هستند. همچنین شناگران ماهری هستند و در صورت نیاز، به راحتی از آب عبور می‌کنند.

یک گمانه نادرست درباره بزمجه ایرانی این است که بزاق آنها سمی است. اگرچه برخی مطالعات نشان داده‌اند که بزاق آن‌ها حاوی ترکیبات آنزیمی خاصی است که ممکن است اثر سمی ملایمی داشته باشد، اما برای انسان معمولاً خطرناک نیستند، هرچند برخورد با آن‌ها بدون دانش کافی توصیه نمی‌شود.

باورهای نادرست درباره خطرناک بودن این حیوانات گاهی منجر به شکار آن‌ها به دست بومیان می‌شود. قاچاق گونه‌های خاص بزمجه به منظور فروش در بازار حیوانات عجیب‌وغریب نیز از دیگر تهدیدهایی است که حیات این خزندگان را در معرض خطر قرار می‌دهد. تصویر به دار کشیدن یک بزمجه بیابانی در روستای جهادآباد شهرستان برخوار و میمه (شاهین شهر اصفهان) واکنش‌های زیادی را در رسانه ها به‌دنبال داشت.

در حال حاضر، بزمجه‌ها در ایران در فهرست گونه‌های تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارند. تخریب زیستگاه‌های طبیعی به دلیل گسترش کشاورزی، ساخت‌وساز و خشکسالی، یکی از مهم‌ترین تهدیدهای پیش‌روی آن‌هاست.

بنابراین فکت‌نامه به ویدیو دیده شدن یک خزنده بزرگ در شهر لار نشان «درست» می‌دهد.