ادعای گمراه‌کننده افزایش ۱۵ درصدی پوشش جنگلی ایران در دو دهه اخیر

در روزهای اخیر و بعد از سفر دونالد ترامپ به خاورمیانه او در مجمع سرمایه‌گذاری عربستان سعودی-آمریکا، در ریاض، گفت: «عربستان بیابان را به زمین حاصلخیز تبدیل کرد اما دولت ایران زمین سبز را به بیابان تبدیل به بیابان کرد».

فردی به نام سید مصطفی موسوی نژاد که بر اساس توضیحات اکانت X اش عضو شورای مرکزی جبهه پایداری است، در واکنش به این اظهارات رییس جمهور آمریکا در شبکه‌‌ها اجتماعی خود از جمله در X و اینستاگرام نوشته که بر اساس گزارش بانک جهانی «ایران در دو دهه اخیر پوشش جنگلی خودش را ۱۵% افزایش داده».

این ادعا از سوی کاربران دیگری هم در X تکرار شد.

اما آیا این ادعا درست است و بانک جهانی چنین آماری منتشر کرده؟ آیا جنگل‌های ایران در دو دهه اخیر ۱۵ درصد افزایش داشته؟

جستجوی این خبر در منابع فارسی ما را به گزارش‌های متعددی با مضامین و ادعای مشابه در خرداد ۱۴۰۳ می‌رساند. (ایرنا، برنا، الف)

در گزارش ایرنا آمده:

«بر اساس آمارهای جدیدی که توسط این نهاد بین المللی [بانک جهانی] منتشر شده مساحت جنگل های ایران طی ۲۰ ساله منتهی به سال ۲۰۲۱ رشد ۱۵ درصدی داشته است. در سال ۲۰۰۱ مساحت مناطق جنگلی در ایران ۹.۳ میلیون هکتار بوده اما این رقم در سال ۲۰۲۱ به ۱۰.۷ میلیون هکتار افزایش یافته است».

در این گزارش همچنین یک اسکرین‌شات از نموداری که در وب‌سایت بانک جهانی منتشر شده هم آمده که این رشد را نشان می‌دهد.

جستجوی معکوس این نمودار به همراه کلمات کلیدی ما را به گزارش مورد اشاره بانک جهانی می‌رساند.

در بخش تعاریف و جزئیات این گزارش ذکر شده که منبع آن سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) است.

با وجود اینکه بر اساس این نمودار و گزارش این ادعا ظاهرا درست به نظر می‌رسد، اما دقت در جزییات مهمی مانند تعریف جنگل و منبع اطلاعات فائو برای تهیه این گزارش‌های دوره‌ای ما را به نتیجه‌ای کاملا متفاوت می‌رساند.

حدود یک ماه بعد از آنکه انتشار گزارش بانک جهانی موجی از گزارش‌های بزرگ شدن جنگل‌های ایران با استناد به آمارهای این منبع را در پی آورد، روزنامه شهروند گفتگویی با نبی شعبانیان، معاون امور جنگل سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور انجام داد و او گفت که «جنگل‌های ایران بزرگ نشده‌اند».

به گفته شعبانیان «ریشه اصلی این افزایش وسعت جنگل‌ها، در تغییر «تعریف» جنگل است»، او می‌گوید:

«جنگل تعریف مشخصی دارد. تا چند سال پیش جاهایی را که پوشش تاجی درختان آن بالای ١٠ درصد بود، جنگل می‌گفتند، اما در سال ١٣٩۵ تعریف جنگل [در ایران]عوض شد و حالا جاهایی که پوشش تاجی بین ۵تا ۱۰ درصدی هم دارند جزو جنگل به شمار می‌روند. به بیان ساده این تعریف سبب شد تا مساحت جنگل‌ها روی آمارها افزایش پیدا کند».

او توضیح می‌دهد:

«مثلا مساحت جنگل‌های زاگرس ۵میلیون هکتار بود که در تعریف جدید هم‌اکنون ٦میلیون هکتار شده است. عملا در کل کشور دو میلیون هکتار به مساحت جنگل‌ها از نظر آماری اضافه شده که ممکن است بر همین اساس آمار مساحت جنگل‌ها افزایش پیدا کرده است».

تعریف فائو و ایران از جنگل

بر اساس تعریف سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO)، جنگل‌ها عبارتند از:

۱. زمین‌هایی با مساحت بیش از ۰٫۵ هکتار؛۲. دارای پوشش تاج درختی (تاج‌پوشش) tree-canopy cover بیش از ۱۰٪؛۳. که عمدتاً برای استفاده‌های کشاورزی یا شهری مورد بهره‌برداری قرار نگرفته‌اند.

داشتن تاج پوشش ۱۰ درصد به این معناست که ۱۰ درصد از سطح زمین مورد نظر، در نمای عمودی از بالا (مثلاً از دید پرنده یا ماهواره)، با شاخ و برگ درختان پوشیده شده باشد.

در ایران نیز بر اساس لايحه جامع منابع طبیعی مصوب سال ۹۱:

«جنگل عرصه‌ای اعم از خشکی و آبی كه اغلب از درخت و درختچه خودرو يا دست كاشت همراه با ساير رستنی‌های خشبی و علفی خودرو پوشيده شده است، مشروط به آنکه مساحت آن كمتر از نيم هكتار نباشد و تاج پوشش درختی آن به‌ طور طبيعی پنج درصد و بیشتر باشد».

سازمان فائو از سال ۱۹۴۶ تاکنون، در بازه‌های ۵ تا ۱۰ ساله، جنگل‌های جهان را پایش کرده در حال حاضر ارزیابی منابع جنگلی جهانی (FRA) هر پنج سال یک‌بار انجام می‌شود. فرآیند FRA مبتنی بر مشارکت کشورها است و این ارزیابی‌ها بر اساس گزارش‌هایی تهیه می‌شود که از سوی نمایندگان ملی رسمی کشورها آماده شده‌اند. اگر گزارشی در دسترس نباشد، دبیرخانه FRA مطالعه‌ای دفتری (کتبی) بر اساس گزارش‌های قبلی، اطلاعات موجود و/یا تحلیل‌های مبتنی بر سنجش از دور تهیه می‌کند.

در گزارش تفصیلی فائو درباره جنگل‌های ایران در سال ۲۰۲۰ به تعریف ایران از جنگل (با تاج پوشش ۵ درصدی) اشاره شده و تاکید شده است که به جز برای جنگل‌های هیرکانی، هیچ اطلاعات ملی منظمی از جنگل‌های ایران و جنگل‌های کاشته‌شده آن در سال‌های مختلف وجود ندارد. بنابراین داده‌ها با استفاده از درونیابی خطی مقادیر سال‌های ۱۹۹۰ و ۲۰۱۷ برآورد شدند. داده‌های سال ۲۰۲۰ با استفاده از برون‌یابی خطی مقادیر سال‌های ۱۹۹۰ و ۲۰۱۷ پیش‌بینی شدند.

از این رو به نظر می‌رسد با تغییر این تعریف در ایران، در گزارش‌دهی این کشور به فائو هم تعریف جدید مبنی قرار گرفت و به این ترتیب بخش‌هایی که پیش از این به عنوان جنگل تعریف و گزارش نمی‌شد هم در گزارش‌های جدید در تعریف جنگل جا گرفته و این موجب شد این برداشت به وجود بیاید که سطح جنگل‌های ایران افزایش یافته است.

در نهایت در ایران هم در پاسخ به این سوال که مساحت جنگل‌های ایران چقدر است، پاسخ دقیق وجود ندارد و اعدادی که سازمان حفاظت محیط‌زیست و سازمان منابع‌طبیعی (متولی جنگل‌ها در ایران) به عنوان متصدی ارائه می‌دهد با هم متفاوت است.

از این رو فکت‌نامه به این ادعا که «ایران در دو دهه اخیر پوشش جنگلی خود را ۱۵ درصد افزایش داده»، نشان گمراه‌کننده می‌دهد.