خبرگزاری تسنيم
خبرگزاری رسمی
طبق آمار نشر تمایل مخاطبان در سال‌های اخیر بیشتر معطوف به خرید کتاب‌های ادعیه و دینی است.
نادرست
ادعای نادرست درباره کتاب‌های دینی و میزان محبوبیت آن در میان مردم ایران
اگر وقت ندارید …
- خبرگزاری تسنیم می‌گوید «طبق آمار نشر تمایل مخاطبان در سال‌های اخیر بیشتر معطوف به خرید کتاب‌های ادعیه و دینی است که با زبانی ساده به مسائل روز بپردازد.»
- این ادعا با آمارهای رسمی نشر در ایران همخوانی ندارد.
- بر اساس آمارهای رسمی، هم تعداد عناوین و هم شمارگان کتاب در حوزه‌های «کودک»، «ادبیات»، «کمک‌درسی» و «علوم اجتماعی» بیشتر از کتاب‌های دینی است.
- طبق آمار وزارت ارشاد در سال ۱۴۰۲ تعداد عناوین کتاب کودک دو برابر و شمارگان آنها چهار برابر کتاب‌های دینی است.
- برخی نظرسنجی‌های سال‌های اخیر در داخل ایران، از تمایل بالای مردم به مطالعه کتاب‌های مذهبی حکایت دارند. حتی اگر نتیجه این پیمایش‌ها را معتبر بدانیم، آنچه مشخص است، این تمایل نمودی در آمار نشر نداشته است.
خبرگزاری تسنیم، روز ۲۳ اردیبهشت ۱۴۰۴ در گزارشی نوشته است: «بررسی آمارهای نشر نشان می‌دهد که تمایل مخاطبان در سال‌های اخیر بیشتر معطوف به خرید کتاب‌های ادعیه و دینی است که با زبانی ساده به مسائل روز بپردازد».
در این گزارش به آمارهای خانه کتاب استناد و گفته شده:
«طبق آمارهای منتشرشده از سوی خانه کتاب، بیشترین عناوین منتشرشده در هر سال به حوزه ادبیات و کودک و نوجوان اختصاص دارد، اما تحلیل داده‌های خرید مردم نشان می‌دهد که میل به خرید از منابع دینی همچنان در صدر فهرست خرید ایرانی‌ها قرار دارد. طبق بررسی‌های نمافر، میان ۲۰ پدیدآور برتر کشور، یعنی افرادی که بیشترین شمارگان کتاب به نام آنها ثبت شده است، عموماً از حوزه دین، کمک‌آموزشی و کودک و نوجوان بوده است. براساس آمارهای منتشرشده، شیخ عباس قمی، رحمة الله علیه، صاحب «مفاتیح الجنان» با اختصاص ۲۷ میلیون و ۳۴۵ هزار و ۴۳۵ شمارگان به خود، در صدر این فهرست قرار دارد.»
در ادامه تصویری هم از یک نمودار با عنوان «بیست پدیدآور برتر سطح کشور بر حسب شمارگان» منتشر شده که همان طور که در متن گزارش آمده در صدر آن گردآورنده کتاب دعای مفاتیح‌الجنان قرار دارد.
به نظر می‌رسد منبع این تصویر، گزارشی از موسسه نمافر باشد که ما به اصل آن دسترسی نداریم. نمی‌دانیم این داده‌ها چطور جمع‌آوری شده‌اند، اما می‌دانیم این آمار فاقد پیوستگی منطقی برای مقایسه و تحلیل آماری درباره تمایل مردم در خرید کتاب است.
به عنوان نمونه کافی است به مورد عجیب «شمس‌الدین محمد حافظ»، همان حافظ شاعر معروف قرن هشتم اشاره کرد که در رتبه نهم این رده‌بندی است و پایین‌تر از «محسن قرائتی»، «گروه مولفان»، «دپارتمان آیندگان» و «ناصر مکارم شیرازی» قرارگرفته. حتی ممکن است به زودی جایگاه خود را به افراد پایین‌تر مثل «عبدالله قنبری» یا «جک ریچارد» یا «گروه طراحان سوال» یا «شاکا هیراتا» واگذار کند.
اما صرف نظر از این ایراد‌های محتوایی عجیب و غریب باید دید، بر اساس آمارهای رسمی نشر در ایران، بیشترین کتاب‌هایی منتشر شده در ایران درباره چه موضوعاتی‌اند.
آیا تعداد کتاب‌هایی که با موضوع «دین» منتشر می‌شوند از بقیه حوزه‌ها بیشتر است؟
خیر. بر اساس آخرین داده‌های موجود در سالنامه آماری مرکز آمار ایران (لینک بایگانی) در سال ۱۴۰۲ از مجموع ۱۱۵ هزار و ۴۰۴ عنوان کتاب منتشر شده در سال ۱۴۰۲، تعداد ۱۰ هزار و ۱۲۱ عنوان به کتاب‌های دینی اختصاص داشته‌اند. با این حساب کتاب‌های دسته‌بندی شده در حوزه «دین» بعد از کتاب‌های «کودک»، «ادبیات»، «کمک‌درسی»، «علوم اجتماعی» و «علوم عملی» در رده ششم قرار دارند.
اگر مبنا را شمارگان بگذاریم وضعیت تغییر چندانی نمی‌کند و جایگاه کتاب‌های دینی در میان ۱۲ حوزه گوناگون در رتبه پنجم قرار می‌گیرد.
آیا میزان تمایل مردم به کتاب‌های دینی و ادعیه بیشتر از سایر کتاب‌ها است؟
در ایران نهادهای رسمی آمارگیری‌هایی در این‌باره انجام داده‌اند، اما نتیجه این آمارگیری‌ها نسبتا متفاوت است. به عنوان نمونه در برخی از این آمارگیری‌ها قرآن و کتاب‌های دعا در یک گروه و سایر کتاب‌های دینی در گروه دیگر دسته‌بندی شده‌اند یا نرخ تعامل بر اساس اولویت‌های افراد متفاوت از یکدیگر است. برای روشن شدن موضوع می‌توان دو نظرسنجی و آمارگیری رسمی که در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ انجام شده‌اند اشاره کرد که در یکی قرآن به عنوان کتاب غیردرسی معرفی شده و در دیگری نشده.
۱- طبق آخرین نتایج پیمایش مصرف کالاهای فرهنگی ایران (لینک بایگانی) در سال ۱۳۹۸ که پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات انجام داده، «رمان و داستان» با نرخ ۳۵ درصد جمعیت کتاب‌خوان محبوب‌ترین انواع کتاب در میان شرکت‌کنندگان در این پیمایش معرفی شده‌اند. بعد از آن کتاب‌های «معارف دینی» با ۲۱/۶ درصد، کتاب‌های «تخصصی» با ۲۰/۲ و کتاب‌های«روان‌شناسی و تربیتی» با ۱۹/۸ درصد جمعیت کتاب‌خوان در رده‌های بعدی قرار دارند.
در متن این گزارش تاکید شده با افزایش سطح تحصیلات تمایل به خواندن کتاب‌های «معارف دینی» و «علوم غریبه» کمتر می‌شود؛ همچنین تمایل افراد جوان‌تر به کتاب‌های دینی کمتر از گروه‌های مسن‌تر است؛ این در حالی است که در گزارش تسنیم گفته شده «پرداختن به مسائل دینی با نگاهی به نیاز جامعه، توانسته است توجه بسیاری از مخاطبان به‌ویژه قشر جوان را به خود جلب کند و در حلقه مطالعاتی بسیاری از آنها قرار بگیرد».
۲- از آن سو نتایج آخرین آمارگیری فرهنگ رفتاری خانوار در سال ۱۳۹۹ هم هست که بر اساس آن «قرآن و ادعیه» با اختلاف (۷۲ درصد پاسخ مثبت شرکت‌کنندگان در آمارگیری) در صدر فهرست موضوعات مطالعه غیردرسی قرار گرفته‌اند. بعد از آن گروه «رمان و داستان» با ۳۵ درصد، «روان‌شناسی و تربیتی» با ۱۹ درصد در رده‌های بعدی قرار دارند.
جمع‌بندی
خبرگزاری تسنیم می‌گوید «طبق آمار نشر تمایل مخاطبان در سال‌های اخیر بیشتر معطوف به خرید کتاب‌های ادعیه و دینی است.»
این ادعا با آمارهای رسمی نشر در ایران همخوانی ندارد. بر اساس آمارهای رسمی، هم تعداد عناوین و هم شمارگان کتاب‌های «کودک»، «ادبیات»، «کمک‌درسی» و «علوم اجتماعی» بیشتر از کتاب‌های دینی است.
طبق آمار وزارت ارشاد در سال ۱۴۰۲ تعداد عناوین کتاب کودک دو برابر و شمارگان آنها چهار برابر کتاب‌های دینی است.
البته برخی نتایج نظرسنجی‌های رسمی در داخل ایران از تمایل بالای مردم به مطالعه کتاب‌های مذهبی دارد.
به عنوان نمونه در پیمایش پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات در سال ۹۸ بعد از گروه «رمان و داستان» کتاب‌های گروه «معارف دینی» در صدر تمایل مردم کتاب‌خوان قرار دارد. یا در در آمارگیری فرهنگ رفتاری خانوار در سال ۹۹ هم گفته شده حدود ۸۰درصد مردم کتاب‌خوان «قرآن و ادعیه» می‌خوانند و از این نظر با اختلاف در صدر تمایل به مطالعه مردم ایران قرار دارد. حتی اگر نتیجه این پیمایش‌ها را معتبر بدانیم، آنچه مشخص است این تمایل نمودی در آمار نشر نداشته است.
با این اوصاف فکت‌نامه به این ادعای خبرگزاری تسنیم که «طبق آمارهای نشر تمایل مخاطبان در سال‌های اخیر بیشتر معطوف به خرید کتاب‌های ادعیه و دینی است»، نشان «نادرست» می‌دهد.
