نمایش تصویر جعلی از خاموشی اسپانیا در تلویزیون ایران

پس از قطع گسترده برق در کشورهای اسپانیا و پرتغال در روز دوشنبه، ۸ اردیبهشت ۱۴۰۴ (۲۸ آوریل ۲۰۲۵) که بخش‌هایی از کشورهای همسایه را هم تحت تاثیر قرار داد، در یک برنامه تلویزیونی که از صدا و سیمای جمهوی اسلامی ایران، پخش شد، تصویری هوایی (ماهواره‌ای) نشان داده‌شد که در آن بخش زیادی از تصویر، تاریک بود و مجری برنامه روی این تصاویر می‌گفت:

در تصویر هوایی که دارد وضعیت روشنایی روی کره زمین را نشان می‌دهد، پایینش را ببینید، قاره آفریقا نور دارد، و در سمت بخش‌هایی از اروپا [نور دارد] و در سمتی که تاریک است و در این وسط دارید مشاهده می‌کنید، همین بحران نبود انرژی و برق در جنوب اروپا و در جنوب غربی اروپاست که زندگی در آنجا را مختل کرده‌است.

این ویدیو، بخشی از برنامه «سیاست خارجی» است که از شبکه سوم تلویزیون ایران در تاریخ ۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۴، پخش شد. بخشی از این ویدیو را یک طنزپرداز، تبدیل به دستمایه‌ای برای شوخی کرده‌بود که بعضی از رسانه‌ها جدی گرفتند (ایران اینترنشنال) و برای بعضی نیز گمراه‌کننده شد (وحید آنلاین). اما ما در ادامه بررسی می‌کنیم که این ادعا چقدر صحت دارد؟ آیا تصویر ماهواره‌ای از تاریکی و خاموشی گسترده در جنوب و جنوب غربی اروپا (شبه‌جزیره ایبریا) صحت دارد؟ از بحران انرژی و برق در جنوب اروپا چه می‌دانیم؟

آیا تصویر تاریکی در جنوب و جنوب غربی اروپا صحت دارد؟

در تصویر تاریکی که از تلویزیون ایران پخش می‌شود، بخش‌هایی از ساحل جنوبی آفریقا دیده می‌شود. ناحیه‌ای که مجری با دست نشان می‌دهد، باید شبه‌جزیره ایبریا (شامل کشورهای اسپانیا و پرتغال) باشد، اما تماما تاریک و در تصویر سیاه رنگ است.

جستجوی تصویر در گوگل ما را به تصاویری می‌رساند که در نخستین روزهای بعد از خاموشی اروپا منتشر شده‌بود. در یکی از این تصاویر، نقاط نورانی سواحل شمالی آفریقا (طنجه و الجزیره) در پایین، جزیره ساردینیا در سمت راست و شهرهای مونپولیه و تولوز فرانسه در بالا سمت راست دیده می‌شود اما تمام شبه‌جزیره ایبریا شامل کشورهای اسپانیا و پرتغال در تاریکی مطلق فرو رفته‌است.

همین‌طور در تصویر، جزایر بالئاری در دریای ساردینیا (بخشی از مدیترانه بین ساردینیا و اسپانیا) مانند جزایر مایورکا، مینورکا، ایبیزا و … نیز تاریک هستند. بخش‌های کوچکی از ساحل بارسلونا در شمال شرقی مدیترانه و ساحل شمالی اسپانیا در اقیانوس آتلانتیک (خلیج بیکی) مانند شهرهای بیلبائو، سانتاندر و گیخون، روشن هستند.

اما این تصویر جعلی و ساختگی است. تصویری که در شبکه‌های اجتماعی غیرفارسی برای اولین بار در روز ۲۹ آوریل در توییتر منتشر شد، کیفیت بالایی دارد و می‌توان دید، که ناحیه شبه‌جزیره ایبریا به طرز عجیبی سیاه دیده می‌شود که شائبه دستکاری تصویر را بسیار تقویت می‌کند.

یکی از حساب‌های کاربری که این تصویر را منتشر کرده، اواتاری شبیه لوگو سازمان ناسا دارد و با عنوان «خاموشی از فضا» ممکن است باعث گمراهی شود که تاسا چنین تصویری را منتشر کرده‌است. اما دقت در شباهت لوگو هم یکی از علامت‌هاییست که باید ظن ساختگی بودن تصویر را بیشتر کند.

اما مهم‌تر از همه اینکه این تصویر را گروه‌های راستی‌آزمایی اروپایی، در همان روزهای نخست بعد از خاموشی که شایعه و اخبار جعلی زیادی در این‌باره پخش می‌شد، راستی‌آزمایی کردند (لینک۱، لینک۲). براساس اطلاعاتی که شرکت برق دولتی اسپانیا، رد الکتریکا منتشر کرده‌است، در روز ۲۸ آوریل، ساعت ۸:۳۵ شب به وقت محلی، ۳۵درصد تقاضای برق اسپانیا تامین شده‌بود، این در حالیست که آن روز روشنایی گرگ‌ومیش عصرگاهی به افق مادرید در ساعت ۹:۰۶ شب به پایان می‌رسد. همچنین لاکرونیا در غرب، ساعت ۹:۳۲ دقیقه به تاریکی شبانه فرو می‌رود. یعنی زمان تصویر باید خیلی بعدتر از غروب آفتاب باشد در حالی که تقریبا هیچ بخشی از اسپانیا در آن روشن دیده نمی‌شود.

رد الکتریکا همچنین ساعت ۲۲:۳۰ گزارش داد که میزان عرضه برق به ۴۸/۲ درصد رسیده و در واقع، تا ساعت ۱۱ شب، ۵۰درصد خاموشی‌ها برگشته بود و ساعت ۷ صبح روز ۲۹ آوریل نیز به ۹۹/۹۵ درصد رسید. این داده‌ها با تصویری که در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده، مطابقت ندارد.

همچنین در تصویر، دیده می‌شود که جزایر بالئاری (مایورکا و مینورکا و …) تاریک هستند درحالی که رسانه‌های اسپانیایی براساس منابع مختلف از سراسر این کشور گستردگی خاموشی را پوشش داده و در عین‌حال هیچ گزارشی از خاموشی در این جزایر منتشر نکرده‌اند. وب‌سایت رد الکتریکا نیز وضعیت برق این جزایر را در آن شب، طبیعی نشان می‌دهد. تصاویر ماهواره‌ای از سرویس Worldview ناسا نشان می‌دهد که شبه جزیره ایبری در طول شب ۲۸ آوریل روشن است.

از بحران انرژی و برق در جنوب اروپا چه می‌دانیم؟

در ۲۸ آوریل ۲۰۲۵، یکی از گسترده‌ترین خاموشی‌های برق در تاریخ معاصر اروپا بخش‌های بزرگی از شبه‌جزیره ایبری، شامل اسپانیا، پرتغال و بخش‌هایی از جنوب فرانسه را درگیر کرد و زندگی میلیون‌ها نفر را مختل کرد.

خاموشی حدود ساعت ۱۲:۳۰ ظهر به وقت محلی آغاز شد و در عرض چند دقیقه منجر به فروپاشی کامل شبکه قدرت اسپانیا و پرتغال شد. طبق داده‌های شرکت برق دولتی اسپانیا، ابتدا نوسانات فرکانسی شروع شده و ظرف پنج ثانیه، توان تولیدی اسپانیا از ۲۵ هزار مگاوات به ۱۰ هزار مگاوات کاهش یافت و ارتباط شبکه برق ایبری با بقیه اروپا قطع شد.

گمانه‌زنی‌هایی درباره حمله سایبری یا اختلالات طبیعی جوری گزارش شد، کارشناسانی هم به درباره پایداری شبکه‌های برق مبتنی بر انرژی‌های تجدیدپذیر اخطار دادند. براساس گزارش‌ها (لینک۱، لینک۲) هم‌زمانی سه حادثه مجزا در سیستم تولید برق جنوب غربی اسپانیا، در فاصله‌ی ۱۹ ثانیه پیش از قطع سراسری برق، نقش مهمی در این فروپاشی ایفا کرده‌اند. این حوادث باعث بر هم خوردن تعادل عرضه و تقاضا در شبکه شد.

رد الکتریکا نیز احتمال حمله سایبری یا خرابکاری را رد کرد. با این حال، دادگاه ملی اسپانیا تحقیقی قضایی درباره احتمال «خرابکاری عمدی» آغاز کرده که هنوز نتایج آن منتشر نشده‌است.

برخی تحلیل‌گران هشدار دادند که سهم روزافزون انرژی‌های تجدیدپذیر به‌ویژه انرژی خورشیدی و بادی در ترکیب انرژی، بدون ایجاد زیرساخت‌های کافی برای ذخیره‌سازی یا پاسخ‌دهی سریع، شبکه را در برابر نوسانات ناگهانی آسیب‌پذیر کرده‌است. طبق برآوردها، خسارت اقتصادی ناشی از این خاموشی ممکن است به بیش از ۱/۳ میلیارد یورو برسد، و حداقل هشت نفر در اثر پیامدهای غیرمستقیم آن جان باخته‌اند.

بنابراین فکت‌نامه به تصویر نشان‌داده‌شده در برنامه «سیاست خارجی» شبکه ۳ و ادعای مجری که با اشاره به بخش سیاه دستکاری‌شده عکس می‌گوید: «سمتی که تاریک است، همین بحران نبود انرژی و برق در جنوب و جنوب غربی اروپاست که زندگی در آنجا را مختل کرده» نشان نادرست می‌دهد.