چرا ادعای سرمایه‌گذاری هزار میلیارد دلاری در مقایسه به سرمایه‌گذاری خارجی در هند و ترکیه و عربستان عجیب به نظر می‌رسد؟

احسان خاندوزی، وزیر پیشین اقتصاد در یک مصاحبه صحبت از «هزار میلیارد دلار سرمایه خارجی در ایران» را توهم دانسته و گفته است: «کل سرمایه‌گذاری خارجی عربستان سعودی، ترکیه و هند در سال ۲۰۲۳ کمتر از ۲۰ میلیارد دلار بوده است».

او در این باره گفته:

«گاه عدد و رقم‌هایی شنیده می‌شود که حکایت از توهم گویندگان دارد، اخیرا دیدم بعضی از دوستان دارند درباره عدد هزار میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی نکاتی را می‌گفتند که امیدواریم قصد عوام‌فریبی نباشد. این اعداد و ارقام برای سرمایه‌گذاری خارجی بی‌پایه است. شما ملاحظه کنید کشورهایی که هیچ کدام از موانع ما را ندارند [مانند] عربستان سعودی در یکی دو سال گذشته چقدر جذب سرمایه‌گذاری خارجی داشته است. آمارهای بانک جهانی می‌گوید زیر ۲۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳، یا ترکیه هم زیر ۲۰ میلیارد دلار،‌ یا هند با آن اندازه اقتصاد کمتر از ۲۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی داشته است. روشن است ما هم باید هدف‌گذاری‌های واقعی متناسب با خودمان انجام بدهیم».

ارزش سرمایه‌گذاری خارجی در کشورهای عربستان سعودی، ترکیه و هند چقدر است؟

بر اساس اطلاعات موجود در مرکز داده‌های بانک جهانی، ارزش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی سه کشور عربستان سعودی، ترکیه و هند در سال ۲۰۲۳ میلادی به ترتیب ۲۲/۸، ۱۱ و ۲۸/۱ میلیارد دلار بوده است. نمودار زیر وضعیت سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی هر سه کشور را بعد از سال ۲۰۱۰ به تصویر می‌کشد.

منبع اصلی داده‌های بانک جهانی،‌ صندوق بین‌المللی پول است. اما به جز این، داده‌های کنفرانس تجارت و توسعه ملل متحد (UNCTAD) هم در دسترس هستند که کمی با آمار بالا تفاوت دارند. بر اساس این آمار ارزش سرمایه‌گذاری خارجی سال ۲۰۲۳ در سه کشور عربستان سعودی، ترکیه و هند به ترتیب ۱۲/۳، ۱۰/۴ و ۲۸/۲ میلیارد دلار است که البته آمار مربوط به عربستان سعودی، قطعی نیست.

اگرچه روشن است حرف آقای خاندوزی دقیق نیست، اما در مقیاس بحث، فاصله چندانی با واقعیت ندارد. اگر او به جای کمتر از ۲۰ میلیارد دلار عدد ۳۰ میلیارد دلار گفته بود، صحبتی نبود، اما در شرایطی که صحبت از هزار میلیارد دلار است، با در نظر گرفتن سوابق کشورها، می‌توان با تخفیف حرف او را پذیرفت.

آیا هزار میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی توهم است؟

هزار میلیارد دلار، حتی در مقیاس کل سرمایه‌گذاری خارجی جهان عدد بسیار بزرگی است، چنانکه طبق آمار بانک جهانی، کل سرمایه‌گذاری خارجی در کل جهان در سال ۲۰۲۳ میلادی حدود ۸۳۰ میلیارد دلار بوده است. البته این رقم کمترین میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی بعد از سال ۲۰۱۰ میلادی است، وگرنه متوسط سرمایه‌گذاری خارجی طی یک دهه گذشته دقیقا ۱۹۰۳ میلیارد دلار بوده است.

باید توجه داشت این ارقام ارزش سرمایه‌گذاری مستقیم در طول یک سال است. برای قضاوت منصفانه باید اول روشن شود که منظور از «سرمایه‌گذاری خارجی» دقیقا چیست؟ طول دوره سرمایه‌گذاری چقدر است؟ آیا این رقم سرمایه‌گذاری مستقیم است؟ یا صحبت درباره ارزش اقتصادی حوزه‌های قابل سرمایه‌گذاری است؟

پاسخ قطعی به این سوالات در حال حاضر ممکن نیست. تاکنون دولت هیچ توضیح رسمی در این‌باره نداده و به جز اظهارنظرهای پراکنده برخی افراد، هیچ مبنایی برای پاسخ به این سال‌ها وجود ندارد، اما برای داشتن تصویری کلی می‌توان این اظهارنظرهای پراکنده را به دقت بررسی کرد:

۱- گفته‌های الیاس حضرتی، رئیس شورای اطلاع‌رسانی دولت، روز ۲۱ فروردین ۱۴۰۴۰:‌

«بیش از دو هزار میلیارد دلار پروژه آماده سرمایه‌گذاری تعریف شده است رئیس‌جمهور به‌صراحت اعلام کرده که سرمایه‌گذاران از هر کشوری، حتی آمریکا، در صورت تمایل می‌توانند در ایران سرمایه‌گذاری کنند».

آقای حضرتی از ۲۰۰۰ میلیارد دلار پروژه در کشور صحبت کرده که قابل سرمایه‌گذاری است. دقیقا معلوم نیست این پروژه‌ها چه هستند، چگونه و برای چه دوره زمانی ارزش‌گذاری شده‌اند؟ ۲ هزار میلیارد دلار رقم سرمایه‌گذاری است یا ارزش کلی پروژه‌ها است؟ ۲۰۰۰ میلیارد دلار در مقیاس اقتصاد ایران رقمی بسیار بزرگ، معادل حدود چهار برابر ارزش تولید ناخالص داخلی ایران در یک سال است، اما تعریف ۲۰۰۰ میلیارد دلار پروژه در ایران غیرممکن نیست.

۲- توییت فیاض زاهد عضو شورای اطلاع‌رسانی دولت، روز ۲۲ فروردین ۱۴۰۴

«‌آنچه باعث تقویت دیپلماسی سیاسی شد تاکید بر راهبرد ‌دیپلماسی اقتصادی بود. پیشنهاد جامعی (هزار میلیارد دلار) پیشنهاد شد. ‌پزشکیان موضوع را با رهبری مطرح ‌و مجوز گرفت. به آمریکا ارائه و توپ به چرخش درآمد. در آینده جزییات بیشتری ارائه می شود. ایران بهشت سرمایه گذاری است».

این توییت به دلایل نامشخصی پاک شده است. اطلاعات موجود در این نوشته نیز هیچ کدام از ابهام‌های موجود را برطرف نمی‌کند.

۳- گفته‌های منسوب به علی ماجدی (دیپلمات ایرانی) که می‌گوید در مذاکرات ایلان ماسک با نماینده جمهوری اسلامی در سازمان ملل صحبت از سرمایه‌گذاری هزار میلیارد دلاری آمریکا در ایران طی ۲۰ سال مطرح شده است.

این نقل قولی است که تاریخ و جزئیات آن نامشخص است، اما جزو معدود مواردی است که در آن یک دوره زمانی ۲۰ ساله مطرح شده است. هزار میلیارد دلار در مدت ۲۰ سال به معنی متوسط سرمایه‌گذاری سالانه ۵۰ میلیارد دلار است. این رقم نزدیک به دو برابر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی مستقیم سال ۲۰۲۳ در هند و حدود ۱۰ برابر رکورد سرمایه‌گذاری خارجی در ایران است که در سال ۲۰۱۷ و در زمان برجام به ثبت رسید.

۴- صحبت‌های حسین مرعشی، دبیر کل حزب کارگران از احزاب نزدیک به دولت، زور ۲۳ فروردین (تاریخ انتشار)

«به عراقچی گفته‌ام که ایران ۲۵۰۰ میلیارد دلار پروژه برای مذاکره با آمریکا دارد. کاهش توان هسته‌ای و ذخایر اورانیوم تنها برگ مذاکره با آمریکایی‌ها نیست، برود درباره این عدد بزرگ با آنها مذاکره کند».

مبنا و پایه و اساس این ارقام هم نامشخص است، اما آنچه مسلم است، این اعداد صرفا یک سری ارقام بسیار بزرگ است که بدون توضیحات دقیق و اطلاع از نحوه محاسبه نمی‌توان آن را معتبر دانست.

احسان خاندوزی، وزیر پیشین اقتصاد می‌گوید: «کل سرمایه‌گذاری خارجی عربستان سعودی، ترکیه و هند در سال ۲۰۲۳ کمتر از ۲۰ میلیارد دلار است،»، با این حساب تصور هزار میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی برای ایران «توهم» است.
این آمار دقیق نیست، اما اختلاف زیادی هم با واقعیت ندارد. طبق آمار بانک جهانی، ارزش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی سال ۲۰۲۳ در هند، عربستان سعودی و ترکیه به ترتیب ۲۸، ۲۳ و ۱۱ میلیارد دلار بوده است.
در هفته‌های گذشته برخی مقام‌های دولتی از تعریف «پروژه»ها و «طرح»‌های سرمایه‌‌گذاری برای آمریکا خبر داده‌اند که ارزش آن از هزار تا بیش از ۲هزار میلیارد دلار است.
معلوم نیست این اعداد چگونه محاسبه شده‌اند، اما هزار میلیارد دلار، نه فقط در مقیاس اقتصاد ایران، حتی در مقایسه با کل سرمایه‌گذاری خارجی جهان (۸۳۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳) بسیار بزرگ، عجیب و غیرمنطقی به نظر می‌رسد.
برای سرمایه‌گذاری هزار میلیارد دلاری در مدت ۲۰ سال باید سالی ۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری انجام شود. این رقم دو برابر سرمایه‌گذاری خارجی یک سال هند و حدود ۱۰ برابر رکورد سرمایه‌گذاری خارجی ایران در زمان برجام است.
با این اوصاف فکت‌نامه به این گفته احسان خاندوزی نشان «نیمه‌درست» می‌دهد.